فصل هفتم رَمی جمرات سه گانه
و در آن چند مسأله است:
مسأله 1- شبهایی که واجب است در منیٰ بیتوته کند باید در روز آنها رَمی جمرات سهگانه کند؛یعنی سنگریزه بزند به سه محل که یکی را جمرۀ اولی و یکی را جمرۀ وُسطی و یکی را جمرۀ عقبه گویند،ولی اگر عمداً همۀ آن را ترک کند به حج او ضرر نمیرساند و صحیح است گرچه در صورت عمد معصیتکار است.
مسأله 2- اشخاصی که باید شب سیزدهم را در منیٰ بمانند واجب است روز سیزدهم رَمی جمرات کنند.
مسأله 3- عدد سنگریزه که باید به جمره بزند برای هر یک در هر روزی باید هفت عدد باشد و کیفیت انداختن و شرایط و واجبات آن به همان نحو است که سابقاً در جمرۀ عقبه گفته شد.
مسأله 4- وقت انداختن سنگ از اول طلوع آفتاب تا غروب آفتاب روزی است که شب آن روز را بیتوته کرده است،و در شب جایز نیست بهجا آورد.
مسأله 5- اگر کسی عذری داشته باشد از این که روز بهجا آورد مثل شبان و
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 407
مریض و علیل و کسی که ترس داشته باشد از چیزی مثل تزاحم جمعیت،جایز است شب آن روز یا شب بعد انجام دهد.
مسأله 6- واجب است ترتیب در سنگ انداختن به این که اول به جمرۀ اولی و بعد از آن به جمرۀ وُسطی و بعد از آن به جمرۀ عقبه سنگ بیندازد.
مسأله 7- اگر به ترتیبی که گفته شد بهجا نیاورد باید دوباره آنچه که برخلاف ترتیب کرده بهجا آورد به طوری که ترتیب حاصل شود،مثلاً اگر اول به جمرۀ وُسطی انداخت و بعد به جمرۀ اولی کفایت میکند که جمرۀ وُسطی را دوباره بهجا آورد و بعد جمرۀ عقبه را و اعادۀ جمرۀ اولی لازم نیست.
مسأله 8- در حکمی که در مسألۀ هفتم ذکر شد فرق نیست میان آن که از روی علم وعمد خلاف ترتیب کند یا از روی سهو و نسیان یا از روی ندانستن مسأله،در هر صورت باید اعاده کند.
مسأله 9- اگر کسی چهار سنگ به جمرۀ اولی بیندازد و آن را رها کند و مشغول جمرۀ بعدی بشود کافی است،و لازم نیست تمام هفت سنگ مقدم باشد پس میتواند چهار سنگ به جمرۀ اولی بزند و بعد چهار سنگ به جمرۀ وُسطی و بعد مشغول جمرۀ عقبه شود،و به هر ترتیب میخواهد هفت سنگ جمرۀ عقبه و سه سنگ آن دو تای دیگری را بیندازد،لکن احتیاط واجب از برای کسی که از روی علم و عمد این کار را کرده اعاده است.
مسأله 10- اگر کسی فراموش کند در یکی از روزها رَمی کند واجب است روز بعد آن را قضا کند،و اگر دو روز را فراموش کرد باید در روز بعد هر دو را قضا کند،و همچنین است اگر از روی عمد ترک کرده باشد.
مسأله 11- واجب است قضا را مقدم بدارد بر ادا،پس در روز یازدهم اگر بخواهد قضای روز عید را بهجا بیاورد اول قضای عید را بهجا آورد و بعد رَمی روز یازدهم را
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 408
که ادا است،و همچنین باید قضای روز جلو را مقدم بدارد بر قضای روز بعد،پس اگر در روز سیزدهم مثلاً بخواهد قضای روز عید و روز یازدهم و روز دوازدهم را بهجا آورد باید به ترتیب از قضای روز عید شروع و به روز سیزدهم ختم کند که ادا است.
مسأله 12- چنانچه قضای رَمی جمرات سهگانه واجب است قضای رَمی بعض از آنها هم اگر ترک شده باشد واجب است،پس اگر در روز یازدهم جمرۀ اولی را رَمی کرد و دو تای دیگر را نکرد روز بعد باید آن را که نکرده اتیان کند و بعد تکلیف این روز را بهجا آورد.
مسأله 13- اگر در روز بعد فهمید که جمرات روز قبل را به خلاف ترتیب انداخته باید قضا کند به طوری که ترتیب حاصل شود و بعد وظیفۀ این روز را بهجا آورد.
مسأله 14- اگر به هر یک از جمرات یا بعض آنها چهار سنگ انداخته باشد و در روز بعد یادش بیاید احتیاط واجب آن است که بقیۀ روز قبل را قضا کند و بعد وظیفۀ روز را بهجا آورد.
مسأله 15- اگر کسی فراموش کند رَمی جمرات سهگانه را و خارج شود از منیٰ و به مکه بیاید پس اگر در ایام تشریق یادش آمد باید برگردد و بهجا آورد،و اگر متمکن نیست باید نایب بگیرد،و اگر بعد از ایام تشریق یادش بیاید یا عمداً تعویق بیندازد تا بعد،احتیاط واجب آن است که خودش یا نایبش از مکه برگردد و بهجا آورد،و در سال دیگر هم در ایامی که فوت شده است خودش یا نایبش قضا کند.
مسأله 16- اگر فراموش کرد رَمی جمرات را و یادش نیامد مگر بعد از خروج از مکه احتیاط واجب آن است که در سال دیگر قضا کند آن را خودش یا نایبش.
مسأله 17- کسی که بعض از جمرات را فراموش کند حکمش همان است که در مسألۀ 15 و 16 ذکر شد،بلکه کسی که کمتر از هفت سنگ در تمام جمرات یا بعض آن انداخت همین حکم را دارد بنابر احتیاط واجب.
مسأله 18- کسی که عذر داشته باشد از انداختن سنگ مثل آن که مریض باشد یا
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 409
طفل باشد که نتواند رَمی کند یا علیل باشد مثل آن که دست یا پایش شکسته باشد یا از شدت بیحالی نتواند یا بیهوش باشد باید نایبش بهجا آورد،و اگر از نایب گرفتن هم عاجز باشد مثل بیهوش و طفل کوچک،ولیّ او یا شخص دیگری از طرف او بهجا آورد،و احتیاط واجب آن است که تا مأیوس نشده از این که خودش عمل کند نایب عمل نکند و بهتر آن است که اگر میشود شخص معذور را ببرند و در حضور او رَمی کنند،و اگر میشود سنگ را در دست او بگذارند و بیندازند.
مسأله 19- اگر بعد از آن که نایب عمل را بهجا آورد عذر برطرف شد آوردن خودش لازم نیست اگرچه احوط است.
مسأله 20- اگر شخص مریض مأیوس باشد از خوب شدن یا شخص معذور مأیوس باشد از رفع عذر،واجب است که نایب بگیرد،و اگر مأیوس نیست میتواند نایب بگیرد،لکن اگر عذر رفع شد احتیاط آن است که خودش عمل کند.
مسأله 21- اگر دیگران مأیوس باشند از رفع عذر معذور،لازم نیست از او اذن بگیرند اگرچه احوط است،و اگر نتواند اذن بدهد اذن معتبر نخواهد بود.
مسأله 22- اگر بعد از گذشتن روزی که واجب بوده در آن رَمی کند شک کند که بهجا آورده یا نه اعتنا نکند.
مسأله 23- اگر بعد از انداختن شک کند که کیفیت آن صحیح بوده یا نه اعتنا نکند.
مسأله 24- اگر در وقتی که مشغول رَمی جمرۀ عقبه است شک کند که اولی را یا دومی را یا هر دو را رَمی کرده یا صحیح انجام داده یا نه اعتنا نکند.
مسأله 25- اگر در عدد شک کند که آیا هفت بوده یا کمتر قبل از آن که داخل شود در رَمی جمرۀ بعدی باید آنچه محتمل است که کسر شده بیاورد تا یقین کند هفت عدد شده هرچند منصرف از عمل شده باشد و مشغول کارهای دیگر باشد بنابر احتیاط واجب.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 410
مسأله 26- اگر بعد از گذشتن روزی که باید رَمی کند یقین پیدا کند که یکی از سه جمره را رَمی نکرده ظاهراً جایز است اکتفا به قضای رَمی جمرۀ عقبه کند،و احتیاط آن است که هر سه را قضا کند.
مسأله 27- اگر بعد از آن که داخل در جمرۀ بعدی شد شک کند در عدد قبلی پس اگر بداند چهار سنگ از قبلی را انداخته و شک کند که بقیه را یا بعض از آنها را انداخته یا نه به احتیاط واجب بقیه را اتیان کند اگرچه بعد از اتیان جمرۀ بعدی،و اگر در کمتر از چهار،شک داشته باشد تا مقدار چهار اعتنا نکند و سه سنگ دیگر را بزند.
مسأله 28- اگر بعد از انداختن به هر سه جمره یقین پیدا کند که یک سنگ یا دو سنگ یا سه سنگ از یکی از سه جمره ناقص شده باید هرچه را احتمال کسری داده به هر یک از سه جمره بزند.
مسأله 29- اگر بعد از انداختن سنگ به هر سه یقین کند که یکی از آنها را از چهار کمتر انداخته بعید نیست جواز اکتفا به کسری جمرۀ آخری،و احتیاط آن است که جمرۀ آخری را از سر بگیرد،و احتیاط بالاتر آن است که هر سه را از سر بگیرد.
مسأله 30- اگر بعد از گذشتن وقت هر سه روز یقین کند که یک روز را رَمی نکرده و نداند کدام روز است باید هر سه را قضا کند با مراعات ترتیب،گرچه به احتمالی اکتفا به قضای روز آخر جایز است.
مسائل متفرقه و استفتائات رَمی
مسأله 1- زنها و مراقبین آنها و افراد ضعیفی که مجازند بعد از نصف شب از مشعر الحرام به منیٰ وارد شوند اگر از رَمی در روز معذورند میتوانند شب رَمی کنند بلکه زنها مطلقاً مجازند همان شب رَمی نمایند.
مسأله 2- در طبقۀ دوم جمرات رَمی جایز است و لازم نیست در طبقۀ اول رَمی نمایند.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 411
مسأله 3- کسانی که عذر دارند از این که روز عید رَمی کنند میتوانند شب قبل از آن یا شب بعد از آن رَمی کنند،و اگر از رَمی روز یازدهم نیز معذورند میتوانند بعد از رمیِ به جای روز عید،در شب یازدهم رَمی روز یازدهم را هم انجام دهند.
4 س- کسانی که با عذر از رمیِ در روز میتوانند شب رَمی کنند آیا لازم است شب رَمی کنند یا میتوانند همان روز نایب بگیرند؟
ج- میتوانند نایب بگیرند.
5 س- چنانچه کسانی صبح روز دهم از رَمی کردن معذور باشند ولی اطمینان دارند که بعد از ظهر خلوت است و قادر به رَمی هستند،بفرمایید از صبح میتوانند نایب بگیرند یا باید صبر کنند تا خلوت شود و رَمی نمایند؟
ج- اگر میتوانند در روز رَمی کنند،نمیتوانند نایب بگیرند.
6 س- آیا بدون عذر میتوان در شب رَمی کرد یا کافی نیست،و اگر در شب صحیح است آیا گناهی هم مرتکب شده است،و همچنین تأخیر ذبح از روز عید قربان هرچند صحیح است ولی آیا گناهی هم مرتکب شده است؟
ج- بدون عذر،رَمی در شب واقع نمیشود،و اگر بدون عذر رَمی در روز را ترک نماید گناه کرده است،و همچنین معصیت نموده است علی الاحوط اگر ذبح را عمداً از روز عید تأخیر بیندازد.هرچند ذبح صحیح است.
7 س- کسی که در رَمی جمرات نایب شده،آیا میتواند شب رَمی کند یا نه، و همچنین کسی که در اصل حج نایب باشد و از ابتدا میدانسته که نمیتواند رَمی کند، یا نمیتواند روز رَمی کند،و یا در رَمی در روز مسامحه و اهمال کند،حکمش چیست؟
ج- نایب باید اعمال اختیاری حج را انجام دهد،و اگر معذور باشد نمیتواند نایب شود،و کسی که در رَمی نایب شده باید روز رَمی کند،و مسامحه و اهمال موجب
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 412
بطلان نیابت نیست،هرچند در فرض سؤال جایز نیست.
8 س- شخصی که خود معذور است و نمیتواند رَمی جمرات نماید،آیا میتواند شخص دیگری را که برای او هم رَمی در روز مقدور نیست،نایب قرار دهد تا در شب رَمی نماید،و آیا در صورت بودن و یا نبودن شخص سومی که بتواند نایب شود و در روز رَمی نماید،حکم مسأله فرق دارد یا خیر؟
ج- در صورت امکان باید کسی را نایب بگیرد که در روز رَمی نماید،و اگر ممکن نباشد بنابر احتیاط واجب روز بعد خودش قضا کند،و اگر در قضا هم امکان مباشرت نیست،نایب بگیرد.
9 س- در رَمی جمرات اگر سنگریزه،اول به دیوار مجاور و بعد به جمره بخورد آیا کافی است،یا باید سنگریزۀ دیگر بزند؟
ج- ظاهراً کافی است.
10 س- شخصی وقت رَمی جمرات شک کرد که چند سنگ زدهام،پس آن مقدار را رها کرد و دوباره از اول شروع نمود،آیا رَمی او اشکال دارد یا نه؟
ج- اشکال ندارد هرچند رها نمیشود.
11 س- این که فرمودهاید کوچ کردن شب دهم و درک کردن وقوف اضطراری مشعر و رَمی در شب دهم برای زنان جایز است و نفْس زن بودن عذر است،آیا با این حال زنان میتوانند نایب شوند؟
ج- میتوانند نایب باشند.
12 س- در زمان قدیم که جمرات به صورت فعلی نبوده است و یقیناً بعداً بلندتر و قطورتر درست شده است،بنابراین در جمرۀ عقبه چرا رَمی کردن مخصوص به آن سنگچین وسط دیوار سیمانی است و رَمی به دیوار سیمانی جایز نیست؟ و اگر جایز میدانید بفرمایید؛زیرا که اکثر مردم در جمرۀ عقبه اکتفا به دیوار سیمانی دو طرف سنگچین میکنند و خلاصه ملاک رَمی در جمرات چیست؟
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 413
ج- دیوار سیمانی پشت جمره از جمره نیست،و رَمی آن کافی نیست.
13 س- اگر مردی که میتواند در روز رَمی نماید،برای رَمی زنی نایب شود آیا میتواند رَمی زن را در شب انجام دهد؟
ج- نمیتواند و باید رَمی را در روز انجام دهد.
14 س- افرادی که معذورند از واجباتی که ترکش ولو عمداً مُضر به حج نیست، مثل رَمی جمرات در روز یازدهم و دوازدهم و مَبیت به منیٰ در شبهای یازدهم و دوازدهم،آیا میتوانند اجیر شوند و نیابت کنند یا نمیتوانند؟
ج- ذوی الاعذار نمیتوانند نایب شوند،حتی اگر از مثل مذکورات عذر داشته باشند.
15 س- کسی که به نیابت دیگری رَمی جمره میکند،آیا کافی است که اوّل برای خودش هر جمرهای را رَمی کند و پس از آن به نیابت دیگران ولو ده نفر باشند یکجا رَمی کند،بعد جمرۀ وُسطی را هم همین طور و در پایان برای جمرۀ عقبه نیز چنین کند،یا این که باید اوّل هر سه جمره را برای خودش و بعد هر سه را برای دومی،و همچنین نسبت به دیگران رَمی نماید؟
ج- هر دو صورت صحیح است.
16 س- کسی که نمیتواند در روز عید رَمی کند،آیا میتواند قبل از رَمی حلق نماید و روز دیگر رَمی کند؟
ج- جایز نیست علی الاحوط.
17 س- آیا جمرۀ عقبه را از هر طرف میتوان رَمی نمود؟
ج- اگر به جمره بزند کافی است،ولی رَمی دیوار کفایت نمیکند.
18 س- سنگریزههایی که در مشعر موجود است و معلوم است که از خارج از مشعر آوردهاند،و معلوم نیست که آیا از حرم است یا از خارج از حرم،آیا میتوان از آنها برای رَمی استفاده نمود؟
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 414
ج- اگر معلوم است که از خارج آوردهاند،در مورد سؤال استفاده نکنند مگر آن که طوری باشد که جزء مشعر محسوب شود.
19 س- شخصی رَمی جمرۀ عقبه را در روز عید غلط انجام داده است و در روز سیزدهم متوجه میشود،آیا بعد از قضای جمرۀ عقبه،باید رَمی روز یازدهم و دوازدهم را نیز تکرار کند؟
ج- لازم نیست.
20 س- آیا زیاده از هفت رَمی،مُخلّ به رَمی است؟
ج- اگر از اول قصد زیادتر از هفت داشته باشد صحیح نیست و باید رَمی را اعاده کند،ولی اگر بعد از تمام شدن هفت سنگریزه که به قصد هفت بوده،اضافه زده ضرر ندارد.
21 س- کسی که نتوانسته ذبح کند،و حلق یا تقصیر نیز ننموده است،آیا میتواند رَمی روز یازدهم را انجام دهد؟
ج- مانع ندارد.
22 س- زنی که احتمال بدهد رَمی،باعث قاعدگی او میشود،آیا کافی است در رَمی،نایب بگیرد؟
ج- اگر در اثر آن به مشقت میافتد،عذر محسوب میشود و میتواند نایب بگیرد.
23 س- آیا میشود که زنها را در شب دهم بعد از نصف شب از مشعر به منیٰ بیاورند و همان شب آنان را به جمرۀ عقبه ببرند و رَمی کنند و بعد به خیمه برگردانند و نزدیک غروب روز یازدهم مجدداً آنان را به جمرات ببرند،تا شب دوازدهم هم رَمی روز یازدهم را انجام دهند و هم رَمی روز دوازدهم را،با توجه به ازدحام و خطرهای احتمالی؟
ج- برای زنها رَمی جمرۀ عقبه پس از وقوف به مشعر و آمدن به منیٰ در همان
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 415
شب عید قربان مانع ندارد،ولی رَمی روز یازدهم و دوازدهم در صورتی برای آنان در شب صحیح است که از رَمی روز معذور باشند.
24 س- اگر کسی میداند یک روز رَمی را ترک کرده است ولی نمیداند که روز دهم بوده یا یازدهم،یا دوازدهم،وظیفهاش چیست؟
ج- احوط آن است که رَمی سه جمره را به ترتیب به قصد ما فی الذمه انجام دهد.
اگرچه در صورتی که شک بعد از روز دوازدهم باشد بیش از قضای رَمی جمرۀ عقبه واجب نیست.
25 س- شخصی در رَمی جمرات چنین تصور میکرده است که باید سنگریزه به خود سنگهای نصب شدۀ جمرات بخورد،نه به ملات لای سنگها که به وسیلۀ آن ملات بندکشی شده است،لذا برای اطمینان که به خود سنگها بخورد،یازده سنگریزه انداخته و هفت عدد از آنها را رَمی صحیح محسوب داشته است،آیا این رَمی صحیح است یا نه؟
ج- اگر مواردی را که شک داشته احتیاطاً زده،مانع ندارد،و چنانچه شک نداشته و قصد زیاده هم نداشته است،صحیح است هرچند در این صورت احتیاط مطلوب است.
26 س- شخصی روز عید قربان برای رَمی جمرۀ عقبه رفته است و انجام داده ولی دو روز بعد را در اثر کسالت وکالت داده و روز سیزدهم خودش برای قضای رَمی جمرات رفته،ولی اول رَمی جمرۀ عقبه نموده بعداً برگشته از جمرۀ اولی شروع کرده و روز یازدهم و دوازدهم را یک مرتبه چهارده سنگ زده،هفت عدد برای روز یازدهم و هفت عدد برای روز دوازدهم و جمرۀ وُسطی را همچنین دوازده سنگ زده و جمرۀ عقبه را نیز دوازده سنگ زده است،و الآن به ایران برگشته است،آیا وظیفۀ او چیست؟
ج- اگر کسالت داشته و معذور بوده و وکالت داده عمل او صحیح است،و نیاز به تکرار نداشته است،و در هر صورت تکرار به نحو مرقوم صحیح نیست.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 416