فصل چهارم واجبات منیٰ

‏‎ ‎

‏‏فصل چهارم واجبات منیٰ‏

‏‏و آن سه امر است:‏

‏‏ ‏

‏‏اول:رَمی جمرۀ عقبه‏

‏‏ ‏

‏‏یعنی ریگ انداختن به جمره که نام محلی است در منیٰ.‏

‏‏و در این‌جا چند مسأله است:‏

‏‏         مسأله 1- شرط است در سنگی که می‌خواهد بیندازد به آن«حصی»یعنی ریگ ‏‎ ‎‏گفته شود،پس اگر آن‌قدر ریز باشد که ریگ به آن گفته نشود-مثل شن-کافی نیست، ‏‎ ‎‏و اگر خیلی بزرگ باشد نیز کافی نیست،چنانچه به غیر ریگ مثل کلوخ و خزف و ‏‎ ‎‏اقسام جواهرات نیز جایز نیست،و اما اقسام سنگ‌ها حتی سنگ مرمر مانع ندارد.‏

‏‏         مسأله 2- شرط است که سنگ‌ها از حرم باشد،و سنگ خارج حرم کافی نیست،و ‏‎ ‎‏در حرم از هر موضعی که مباح باشد می‌تواند بردارد مگر مسجد الحرام و مسجد ‏‎ ‎‏خیف بلکه سایر مساجد بنابر احوط و مستحب است از مشعر بردارد.‏

‏‏         مسأله 3- شرط است که سنگ‌ها بکر باشند؛یعنی آنها را[خودش یا]کس ‏‎ ‎‏دیگری به وجه صحیح نینداخته باشد اگرچه در سال‌های قبل.‏

‏
‏‎

‎‏         مسأله 4- شرط است که مباح باشد،پس با سنگ غصبی یا آنچه که دیگری برای ‏‎ ‎‏خودش حیازت کرده کافی نیست.‏

‏‏         مسأله 5- وقت انداختن سنگ از طلوع آفتاب روز عید است تا غروب آن و اگر ‏‎ ‎‏فراموش کرد تا روز سیزدهم می‌تواند به‌جا آورد،و اگر تا آن وقت متذکر نشد احتیاطاً ‏‎ ‎‏در سال دیگر خودش یا نایبش بیندازد.‏

‏‏مسأله 6- واجب است در انداختن سنگ‌ها چند امر:‏

‏‏         اول- نیت،با قصد خالص بدون ریا و نمایش دادن عمل به غیر که موجب ‏‎ ‎‏بطلان می‌شود.‏

‏‏         دوم- آن که آنها را بیندازد،پس اگر برود نزدیک و با دست بگذارد به جمره، ‏‎ ‎‏کافی نیست.‏

‏‏         سوم- آن که به انداختن،به جمره برسد.پس اگر سنگ را انداخت و سنگ دیگران ‏‎ ‎‏به آن خورد و به واسطۀ آن یا کمک آن به جمره رسید کافی نیست،لکن اگر سنگ به ‏‎ ‎‏جایی بخورد و کمانه کند و به جمره برسد کافی است ظاهراً.‏

‏‏چهارم- عدد سنگ‌ریزه‌ها باید هفت باشد.‏

‏‏         پنجم- باید به تدریج یکی یکی عقب هم بیندازد و در این صورت اگر با هم به ‏‎ ‎‏جمره بخورد مانع ندارد ولی اگر همه را یا چند عدد را با هم بیندازد کافی نیست اگرچه ‏‎ ‎‏با هم به جمره نرسد و دنبال هم برسد.‏

‏‏         مسأله 1- اگر شک کند که سنگ را دیگری استعمال کرده یا نه جایز است به ‏‎ ‎‏آن بیندازد.‏

‏‏         مسأله 2- اگر سنگی را که در حرم است احتمال بدهد از خارج آورده‌اند ‏‎ ‎‏اعتنا نکند.‏

‏‏         مسأله 3- اگر شک کند به سنگی که می‌خواهد بیندازد«حصی»-یعنی ریگ-گفته ‏‎ ‎‏می‌شود باید به آن اکتفا نکند.‏

‏
‏‎

‎‏         مسأله 4- اگر شک کند در عدد انداختن در وقتی که مشغول عمل است باید ‏‎ ‎‏چندان بیندازد تا علم به عدد پیدا کند،و همچنین اگر شک کند که سنگی که انداخت ‏‎ ‎‏خورد به جمره یا نه باید بیندازد تا علم به رسیدن پیدا کند.‏

‏‏         مسأله 5- اگر سنگی را که انداخت به جمره نرسید باید دومرتبه بیندازد اگرچه در ‏‎ ‎‏وقت رَمی گمانش آن بود که رسیده است،پس اگر پهلوی جمره چیزهای دیگری ‏‎ ‎‏نصب شده و اشتباهاً به آنها رَمی کرده کافی نیست،و باید اعاده کند اگرچه در سال ‏‎ ‎‏دیگر به وسیلۀ نایبش.‏

‏‏         مسأله 6- اگر چند سنگ را با هم بیندازد مانع ندارد لکن یکی حساب می‌شود،چه ‏‎ ‎‏یکی از آنها به محل بخورد یا همه.‏

‏‏مسأله 7- جایز است سواره و پیاده سنگ بیندازد.‏

‏‏         مسأله 8- باید سنگ را با دست بیندازد،اگر با پا یا دهان بیندازد کافی نیست،ولی ‏‎ ‎‏بعید نیست با«فلاخن»کافی باشد.‏

‏‏         مسأله 9- اگر بعد از آن که سنگ را انداخت و از محل منصرف شد شک کند در ‏‎ ‎‏عدد سنگ‌ها،اگر شک در نقیصه کند احتیاط آن است که برگردد و نقیصه را تمام کند، ‏‎ ‎‏و در شک در زیاده اعتنا نکند.‏

‏‏         مسأله 10- اگر بعد از ذبح یا سر تراشیدن شک کند در انداختن سنگ یا در عدد آن ‏‎ ‎‏اعتنا نکند.‏

‏‏         مسأله 11- اگر بعد از فارغ شدن شک کند در این که درست انداخته یا نه،بنابر ‏‎ ‎‏صحت بگذارد،بلی اگر در رسیدن سنگ آخری به محل شک کند باید اعاده کند،ولی ‏‎ ‎‏اگر رسیدن را دانست و احتمال داد که با پا انداخته باشد یا سنگ مستعمل انداخته باشد ‏‎ ‎‏اعتنا نکند.‏

‏‏مسأله 12- ظن به رسیدن سنگ و عدد آن اعتبار ندارد.‏

‏
‏‎

‎‏         مسأله 13- در انداختن سنگ‌ها شرط نیست طهارت از حدث یا خبث و در خود ‏‎ ‎‏سنگ‌ها نیز طهارت شرط نیست.‏

‏‏         مسأله 14- از بچه‌ها و مریض‌ها و کسانی که نمی‌توانند به واسطۀ عذری-مثل ‏‎ ‎‏اغما-خودشان رَمی کنند،کسی دیگر نیابت کند.‏

‏‏         مسأله 15- مستحب است بلکه موافق احتیاط است که اگر بشود مریض را حمل ‏‎ ‎‏کنند و ببرند نزد جمره و در حضور او سنگ بیندازند.‏

‏‏         مسأله 16- اگر مریض خوب شد و بیهوش به هوش آمد بعد از آن که نایب ‏‎ ‎‏سنگ‌ها را انداخت لازم نیست خودش اعاده کند،و اگر در بین سنگ انداختن خوب ‏‎ ‎‏شد یا به هوش آمد باید خودش از سر،سنگ بیندازد،و کفایت کردن به مقداری که ‏‎ ‎‏نایب عمل کرده مشکل است.‏

‏‏         مسأله 17- کسانی که عذر دارند از این که روز رَمی کنند می‌توانند شب عمل کنند، ‏‎ ‎‏هر وقت شب که باشد.‏

‏‏مستحبات رَمی جمرات‏

‏‏در رَمی جمرات چند چیز مستحب است:‏

‏‏1-با طهارت بودن در حال رَمی.‏

‏‏2-هنگامی که سنگ‌ها را در دست گرفته و آمادۀ رَمی است این دعا را بخواند:‏

‏‏«أَللَّهُمَّ هَذِهِ حَصَیَاتِی فَأَحْصِهِنَّ لِی وَارْفَعْهُنَّ فِی عَمَلِی».‏

‏‏3-با هر سنگی که می‌اندازد تکبیر بگوید.‏

‏‏4-هر سنگی را که می‌اندازد این دعا را بخواند:‏

‏‏         «أَللّٰهُ أَکْبَرُ،أَللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّی الشَّیْطَانَ،أَللَّهُمَّ تَصْدِیقاً بِکِتَابِکَ وَعَلَی سُنَّةِ نَبِیِّکَ،أَللَّهُمَّ ‏‎ ‎‏اجْعَلْهُ لِی حَجّاً مَبْرُوراً وَعَمَلاً مَقْبُولاً وَسَعْیاً مَشْکُوراً وَذَنْباً مَغْفُوراً».‏

‏‏5-میان او و جمره در جمرۀ عقبه ده یا پانزده ذراع فاصله باشد و در جمرۀ ‏
‏‎

‎‏اولی و وُسطی کنارۀ جمره بایستد.‏

‏‏6-جمرۀ عقبه را رو به جمره و پشت به قبله رَمی نماید و جمرۀ اولی و وُسطی را ‏‎ ‎‏رو به قبله ایستاده رَمی نماید.‏

‏‏7-سنگ‌ریزه را بر انگشت ابهام گذارده و با ناخن انگشت شهادت بیندازد.‏

‏‏8-پس از برگشتن به جای خود در منیٰ این دعا را بخواند:‏

‏‏«أَللَّهُمَّ بِکَ وَثِقْتُ وَعَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ فَنِعْمَ الرَّبُّ وَنِعْمَ الْمَوْلَیٰ وَنِعْمَ النَّصِیرُ».‏

‏‏ ‏

‏‏دوم از واجبات منیٰ:ذبح‏

‏‏و در آن چند مسأله است: ‏

‏‏مسأله 1- واجب است بر کسی که حج تمتع به‌جا می‌آورد ذبح یک هَدی؛یعنی ‏‎ ‎‏یک شتر یا یک گاو یا یک گوسفند،و شتر افضل است و پس از آن گاو بهتر است.‏

‏‏         مسأله 2- کفایت نمی‌کند برای چند نفر به شرکت،یک هَدی در حال اختیار،بلکه ‏‎ ‎‏در حال ضرورت نیز محل اشکال است،و احتیاط واجب جمع بین شرکت در ذبح و ‏‎ ‎‏روزه است که ذکر می‌شود.‏

‏‏مسأله 3- سایر حیوانات غیر از سه حیوان مذکور کافی نیست.‏

‏‏مسأله 4- در هَدی چند چیز معتبر است و باید مراعات شود:‏

‏‏         اول- آن که اگر شتر باشد سن آن کمتر از پنج سال نباشد و داخل در شش سال شده ‏‎ ‎‏باشد،و اگر گاو است بنابر احتیاط واجب کمتر از دو سال نباشد و داخل در سه سال ‏‎ ‎‏شده باشد،و همچنین در بز کمتر از سن گاو نباشد،و در میش به احتیاط واجب کمتر از ‏‎ ‎‏یک سال نباشد و داخل در سال دوم شده باشد.‏

‏‏         دوم- باید صحیح باشد،پس حیوان مریض کافی نیست حتی مثل کچلی ‏‎ ‎‏بنابر احتیاط.‏

‏‏سوم- باید خیلی پیر نباشد.‏

‏
‏‎

‎‏         چهارم- باید تامّ الاجزاء باشد،و ناقص کافی نیست.پس اگر واضح باشد کوری یا ‏‎ ‎‏لنگی آن بنابر اقوا کافی نیست،و اگر واضح نباشد به احتیاط واجب کافی نیست،و ‏‎ ‎‏احتیاط واجب آن است که چشمش سفید نشده باشد و باید گوش بریده و دم بریده و ‏‎ ‎‏شاخ داخل آن شکسته یا بریده نباشد.‏

‏‏         پنجم- باید لاغر نباشد،و اگر در گردۀ او پیه باشد کافی است،و احتیاط آن است که ‏‎ ‎‏آن را در عرف لاغر نگویند.‏

‏‏ششم- باید خصی نباشد؛یعنی باید خصیتین آن را بیرون نیاورده باشند.‏

‏‏هفتم- باید بیضۀ او را نکوبیده باشند به احتیاط واجب.‏

‏‏         هشتم- باید در اصل خلقت بی‌دم نباشد به احتیاط واجب،و اگر گوش یا شاخ در ‏‎ ‎‏خلقت اصلی نداشته باشد بعید نیست کفایت،اگرچه خلاف احتیاط است.‏

‏‏نهم- در اصل خلقت بی‌بیضه نباشد.‏

‏‏و در این‌جا چند مسأله است:‏

‏‏         مسأله 1- اگر غیر از خصی یافت نشود بعید نیست کفایت ذبح خصی،گرچه ‏‎ ‎‏احتیاط در جمع بین آن و سالم است در ماه ذی الحجۀ همان سال،و اگر نشد سال ‏‎ ‎‏دیگر،یا جمع بین ناقص و روزه.‏

‏‏مسأله 2- گاومیش در ذبح واجب،کافی است لکن گفته‌اند کراهت دارد.‏

‏‏         مسأله 3- اگر حیوان،شاخ خارجش شکسته یا بریده باشد اشکال ندارد،و ‏‎ ‎‏شاخ خارج،شاخ سیاهی است که به منزلۀ غلاف است از برای شاخ داخل که آن ‏‎ ‎‏شاخ سفید است.‏

‏‏         مسأله 4- شکاف داشتن گوش و سوراخ بودن آن مانع ندارد،و احتیاط آن است ‏‎ ‎‏که چنین نباشد.‏

‏‏مسأله 5- باید ذبح را بعد از رَمی جمرۀ عقبه بکند به احتیاط واجب.‏

‏
‏‎

‎‏         مسأله 6- یک گوسفند،کمتر چیزی است که کافی است برای ذبح،لکن هرچه ‏‎ ‎‏بیشتر ذبح کند افضل است،و در روایت است که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم صد شتر همراه ‏‎ ‎‏آوردند،سی و چهار تای آنها را برای حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام نحر کردند و شصت و ‏‎ ‎‏شش تای آنها را برای خودشان.‏

‏‏         مسأله 7- اگر هَدی یافت نشود قیمت آن را پیش شخص امینی بگذارد که در ‏‎ ‎‏بقیه ذی الحجه بگیرد و در منیٰ ذبح کند،و اگر در این سال ممکن نشود سال بعد این ‏‎ ‎‏کار را بکند.‏

‏‏         مسأله 8- اگر هَدی ناقص یافت شود(از غیر جهت خصی بودن که گذشت) ‏‎ ‎‏احتیاط واجب آن است که آن را ذبح کند و یک هَدی تام هم در بقیه ذی الحجه،و اگر ‏‎ ‎‏نشد در سال آینده ذبح کند،و احتیاط بهتر آن است که جمع کند بین هَدی ناقص و ‏‎ ‎‏هَدی تام به طوری که گفته شد و روزه به نحوی که ذکر شد.‏

‏‏مسأله 9- احتیاط واجب آن است که ذبح هَدی را از روز عید تأخیر نیندازد.‏

‏‏         مسأله 10- اگر به واسطۀ عذری مثل فراموشی یا غیر آن ذبح را در روز عید نکرد ‏‎ ‎‏احتیاط واجب آن است که در ایام تشریق ذبح کند،و اگر نشد در بقیۀ ماه ذی الحجه،و ‏‎ ‎‏در تأخیر عمدی نیز همین حکم است.‏

‏‏         مسأله 11- اگر حیوانی را به گمان آن که صحیح و سالم است ذبح کرد بعد معلوم ‏‎ ‎‏شد که مریض یا ناقص بوده کافی نیست،و باید دوباره ذبح کند.‏

‏‏         مسأله 12- اگر حیوانی را به گمان چاقی ذبح کرد بعد معلوم شد لاغر است ‏‎ ‎‏کافی است.‏

‏‏         مسأله 13- اگر حیوانی را به گمان لاغری خرید و به امید آن که چاق درآید برای ‏‎ ‎‏اطاعت خدا رجاءً ذبح کرد و بعد معلوم شد چاق است کافی است.‏

‏‏         مسأله 14- اگر احتمال نمی‌داد که حیوان چاق است یا احتمال می‌داد لکن از روی ‏
‏‎

‎‏بی‌مبالاتی ذبح کرد نه به امید موافقت امر خداوند کافی نیست.‏

‏‏         مسأله 15- اگر لاغری آن را اعتقاد داشت و به واسطۀ جهل به مسأله برای اطاعت ‏‎ ‎‏خداوند ذبح کرد بعد معلوم شد چاق است احتیاط واجب در اعاده است.‏

‏‏         مسأله 16- اگر ناقص بودن را اعتقاد داشت و به واسطۀ جهل به مسأله برای ‏‎ ‎‏اطاعت خداوند ذبح کرد و بعد معلوم شد صحیح است ظاهراً کافی باشد.‏

‏‏         مسأله 17- احتیاط آن است که ذبیحه را سه قسمت کنند،یک قسمت را هدیه ‏‎ ‎‏بدهند،و یک قسمت را صدقه بدهند،و قدری هم از ذبیحه بخورند و صدقه را به ‏‎ ‎‏مؤمنین بدهند،ولکن هیچ یک از این احتیاطها واجب نیست،و اگر صدقه را به فقرای ‏‎ ‎‏کفار بدهد یا آن که تمام ذبیحه را به آنها بدهد اشکال ندارد و ضامن حصۀ فقرا نیست، ‏‎ ‎‏لکن احتیاط خصوصاً در خوردن قدری از ذبیحه خیلی مطلوب است.‏

‏‏         مسأله 18- جایز است که ذبح را کسی دیگر به نیابت انجام دهد و نیت را نایب ‏‎ ‎‏کند،و احتیاطاً خود شخص هم نیت کند.‏

‏‏         مسأله 19- احتیاط واجب آن است که ذابح مؤمن باشد،بلکه خالی از قوّت نیست، ‏‎ ‎‏و همین طور در ذبح کفارات.‏

‏‏         مسأله 20- در صورتی که قربانی به دست غیر مؤمن انجام گیرد کفایت نمی‌کند و ‏‎ ‎‏باید دومرتبه قربانی کند هرچند در وقت قربانی متوجه نشود که ذابح مؤمن نیست یا ‏‎ ‎‏جاهل به مسأله باشد.‏

‏‏         مسأله 21- ذبح هم از عبادات است و در آن نیت خالص و قصد اطاعت خداوند ‏‎ ‎‏لازم است.‏

‏‏         مسأله 22- احتیاط آن است که اگر احتمال نقص یا مرض در گوسفند بدهند آن را ‏‎ ‎‏معاینه کنند،اگرچه اقوا در احتمال آن که عیبی حادث شده باشد-مثل آن که احتمال ‏‎ ‎‏بدهد گوش یا دمش را بریده‌اند یا آن را خصی کرده‌اند-عدم لزوم معاینه است،و ‏
‏‎

‎‏احتیاط در عیب‌هایی که محتمل است از حال تولد داشته و مادرزاد بوده،ترک نشود.‏

‏‏         مسأله 23- اگر بعد از ذبح کردن احتمال داد ناقص بودن یا نداشتن سایر شرایط را ‏‎ ‎‏اعتنا نکند.‏

‏‏         مسأله 24- اگر به کسی نیابت داد برای خریداری کردن و ذبح،و نایب انجام داد و ‏‎ ‎‏بعد از آن،شخص مُحرم احتمال داد که نایب به شرایط عمل نکرده باشد به این ‏‎ ‎‏احتمال اعتنا نکند و ذبح کافی است.‏

‏‏         مسأله 25- اگر کسی را نایب کرد برای خریداری و ذبح،باید علم پیدا کند یا ‏‎ ‎‏اطمینان به این که عمل کرده است،و گمان کفایت نمی‌کند.‏

‏‏         مسأله 26- اگر نایب عمداً برخلاف دستور شرع در اوصاف ذبیحه یا در کشتن آن ‏‎ ‎‏عمل کرد ضامن است و باید غرامت آن را بدهد،و باید دومرتبه ذبح کنند.‏

‏‏         مسأله 27- اگر نایب از روی اشتباه یا جهل برخلاف دستور عمل کند اگر برای ‏‎ ‎‏عمل اجرت گرفته است ضامن است،والّا معلوم نیست ضامن باشد،و در هر صورت ‏‎ ‎‏باید اعاده شود. ‏

‏‏چند مسأله راجع به بدل ذبیحه‏

‏‏         مسأله 1- اگر قادر نباشد بر ذبح باید سه روز در حج و هفت روز پس از مراجعت ‏‎ ‎‏از حج روزه بگیرد.‏

‏‏         مسأله 2- مراد از این که قادر بر ذبح نباشد آن است که نه هَدی را داشته باشد و نه ‏‎ ‎‏پولش را.‏

‏‏         مسأله 3- اگر می‌تواند بدون زحمت و مشقت قرض کند و در ازای قرض چیزی ‏‎ ‎‏که ادا کند داشته باشد باید قرض کند و ذبح کند.‏

‏‏         مسأله 4- اگر می‌تواند بدون مشقت چیزی که زاید از مؤونۀ سفر است بفروشد، ‏
‏‎

‎‏باید بفروشد و هَدی بخرد،لکن لباس را هرچه باشد لازم نیست بفروشد.‏

‏‏         مسأله 5- لازم نیست کسب کند و پول هَدی را تهیه کند،لکن اگر کسب کرد و تهیه ‏‎ ‎‏کرد باید ذبح کند.‏

‏‏         مسأله 6- اگرچه لباس را لازم نیست بفروشد لکن اگر لباس زاید داشت و ‏‎ ‎‏فروخت ظاهراً باید ذبح کند و احتیاط آن است که روزه هم بگیرد.‏

‏‏         مسأله 7- این سه روز روزه را باید در ماه ذی الحجه بگیرد،و احتیاط واجب آن ‏‎ ‎‏است که از هفتم نا نهم بگیرد،و جلوتر نگیرد.‏

‏‏مسأله 8- باید این سه روز دنبال هم باشد.‏

‏‏         مسأله 9- اگر روز هفتم نتوانست روزه بگیرد روز هشتم و نهم بگیرد،و یک روز ‏‎ ‎‏دیگر بعد از مراجعت از منیٰ بگیرد و احتیاط آن است که بعد از ایام تشریق که یازدهم ‏‎ ‎‏و دوازدهم و سیزدهم است بگیرد.‏

‏‏         مسأله 10- این سه روز روزه را در ایام تشریق در منیٰ جایز نیست بگیرد،بلکه در ‏‎ ‎‏ایام تشریق در منیٰ روزه برای همه کس حرام است،چه حج به‌جا بیاورد یا نه.‏

‏‏         مسأله 11- احتیاط مستحب برای کسی که روز هفتم را روزه نگرفته و هشتم و نهم ‏‎ ‎‏را گرفته آن است که بعد از مراجعت از منیٰ سه روز روزه بگیرد که اول آن،روز کوچ ‏‎ ‎‏کردن است-یعنی سیزدهم-و متوالی بگیرد،و قصدش آن باشد که سه روز از پنج ‏‎ ‎‏روز برای ادای روزه واجب باشد.‏

‏‏         مسأله 12- اگر روز هشتم را روزه نگرفت روز نهم را هم نگیرد و بعد از مراجعت ‏‎ ‎‏از منیٰ سه روز دنبال هم بگیرد.‏

‏‏         مسأله 13- جایز است اگر از هشتم روزه تعویق افتاد تا آخر ذی الحجه هر ‏‎ ‎‏وقت بخواهد این سه روز را روزه بگیرد،اگرچه احتیاط آن است که بعد از ایام ‏‎ ‎‏تشریق فوراً بگیرد.‏

‏
‏‎

‎‏         مسأله 14- این سه روز را در سفر می‌تواند روزه بگیرد و لازم نیست در مکه ‏‎ ‎‏قصد اقامت کند،بلکه اگر برای ماندن سه روز در مکه مهلت نیست بین راه هم ‏‎ ‎‏جایز است بگیرد.‏

‏‏         مسأله 15- اگر سه روز روزه را گرفت و بعد از آن متمکن شد از هَدی،لازم نیست ‏‎ ‎‏ذبح کند،لکن اگر قبل از تمام شدن سه روز متمکن شد باید ذبح کند.‏

‏‏         مسأله 16- اگر این سه روز روزه را نگرفت تا ماه ذی الحجه تمام شد باید هَدی را ‏‎ ‎‏خودش یا نایبش در منیٰ ذبح کند،و روزه فایده ندارد.‏

‏‏         مسأله 17- باید این سه روز روزه را بعد از احرام به عمره به‌جا آورد و قبل از ‏‎ ‎‏آن نمی‌تواند.‏

‏‏مسأله 18- هفت روز بقیه را باید بعد از مراجعت از سفر حج روزه بگیرد.‏

‏‏مسأله 19- احتیاط واجب آن است که پی در پی به‌جا آورد.‏

‏‏         مسأله 20- جایز نیست این هفت روز را در مکه یا در راه روزه بگیرد،مگر آن که ‏‎ ‎‏بنای اقامت در مکه داشته باشد،در این صورت اگر مدتی بگذرد که در آن مدت ‏‎ ‎‏می‌توانست به وطن خود مراجعت کند جایز است به‌جا آورد،و همچنین جایز است ‏‎ ‎‏اگر یک ماه بماند.‏

‏‏         مسأله 21- در این ایام که با هواپیما مراجعت می‌کنند بعید نیست برای کسی که در ‏‎ ‎‏مکه اقامت کرده جایز باشد به همان مقداری که هواپیما اشخاص را به محل می‌رساند ‏‎ ‎‏صبر کند و روزه بگیرد،لکن احتیاط خلاف آن است و به احتیاط واجب جمع بین سه ‏‎ ‎‏روز و هفت روز را نکند.‏

‏‏         مسأله 22- اگر در غیر مکه چه در راه یا در بلدی غیر از وطن خودش اقامت کرد ‏‎ ‎‏ظاهراً نتواند هفت روز روزه را در آن‌جا بگیرد اگرچه به مقداری صبر کند که اگر راه ‏‎ ‎‏می‌پیمود به وطن می‌رسید.‏

‏
‏‎

‎‏         مسأله 23- ابتدای ماهی را که اگر بماند در مکه جایز است روزه را بگیرد و ‏‎ ‎‏همین‌طور ابتدای حساب موقع رسیدن به وطن را ظاهراً باید از وقتی که بنای ‏‎ ‎‏مجاورت یا اقامت به مکه کرد حساب کند.‏

‏‏         مسأله 24- اگر متمکن از روزه گرفتن شد و قبل از آن که روزه بگیرد مُرد،واجب ‏‎ ‎‏است ولیّ او سه روز را قضا کند بنابر اقوا،و هفت روز دیگر را بنابر احتیاط واجب.‏

‏‏         مسأله 25- لازم نیست بعد از برگشتن به بلد خود در همان جا روزه بگیرد،پس ‏‎ ‎‏اگر در جای دیگر قصد اقامت کرد می‌تواند بگیرد.‏

‏‏         مسأله 26- اگر متمکن از سه روز روزه نشد در مکه و برگشت به محل خود،در ‏‎ ‎‏صورتی که ماه ذی الحجه باقی است می‌تواند در محل بگیرد،لکن با هفت روز ‏‎ ‎‏روزه فاصله بدهد و اگر ماه گذشته باشد باید هَدی ذبح کند اگرچه به وسیلۀ شخص ‏‎ ‎‏امینی باشد. ‏

‏‏مسائل متفرقه و استفتائات هَدی‏

‏‏         مسأله 1- تقسیم قربانی به سه قسم واجب نیست.و فروش یا هبۀ سهم فقیر قبل از ‏‎ ‎‏قربانی و بدون قبض آن باطل است،بنابراین،عمل بعضی که به ادعای فقر یا وکالت از ‏‎ ‎‏فقیر ثلث فقیر را از قربانی به خود حاجی می‌فروشند یا هبه می‌کنند صحیح نیست.‏

‏‏         مسأله 2- گفته می‌شود که در منیٰ،مسلخ فعلی کمی در وادی مُحسّر ساخته شده و ‏‎ ‎‏در این صورت هرچند در صورت امکان ولو تا آخر ذیحجه باید در منیٰ قربانی کنند ‏‎ ‎‏لکن قربانی در مسلخ جدید مجزی است.‏

‏‏         مسأله 3- کسی که اجیر در حج است می‌تواند برای قربانی،شخص ثالثی را ‏‎ ‎‏وکیل کند و وکیل مزبور نیت قربانی حجی که موکلش از طرف موکل خود انجام ‏‎ ‎‏می‌دهد را می‌نماید.‏

‏‏         مسأله 4- تأخیر ذبح از روز عید عمداً جایز نیست علی الاحوط لکن اگر تأخیر ‏
‏‎

‎‏شد عمداً یا جهلاً یا نسیاناً،ذبح در شب کفایت می‌کند.‏

‏‏         مسأله 5- کسانی که وکیل دیگری هستند که برای او قربانی کنند می‌توانند قبل از ‏‎ ‎‏این که حلق یا تقصیر کنند قربانی دیگری را ذبح نمایند.‏

‏‏         6 س- جمعی از حجاج پول روی هم می‌گذارند و کسی با پول مشترک برای ‏‎ ‎‏همۀ آنان تعدادی گوسفند می‌خرد و در وقت ذبح هر گوسفند را برای یک نفر ‏‎ ‎‏قصد می‌کند و قربانی می‌کند،آیا این ترتیب ذبح اشکال دارد یا خیر،و آیا در صورت ‏‎ ‎‏تفاوت گوسفندان در قیمت با این که همه به یک اندازه پول داده‌اند چه وضعی پیدا ‏‎ ‎‏می‌شود؟‏

‏‏ج- اگر صاحبان پول راضی باشند اشکال ندارد.‏

‏‏         7 س- کسانی که گوسفند خود را به غیر مؤمن داده‌اند و او ذبح نموده است و بعد، ‏‎ ‎‏حلق و اعمال مترتبه را انجام داده‌اند و بعد متوجه شده‌اند،وظیفۀ آنان چیست؟‏

‏‏ج- ذبح را اعاده کنند،و حلق و اعمال مترتبه صحیح است.‏

‏‏         8 س- کسی قربانی را به غیر مؤمن داده و او کشته است و بعد متوجه شده و در ‏‎ ‎‏عین توجه عمداً بدون تجدید قربانی حلق کرده و اعمال مترتبه بر حلق را انجام داده، ‏‎ ‎‏آیا مُحل شده است یا نه،و آیا فقط قربانی باید بکند یا همۀ اعمال را اعاده نماید؟‏

‏‏         ج- با فرض این که احتمال صحت اعمالی را که بعد از قربانی اتیان کرده می‌داده، ‏‎ ‎‏مُحل شده است و فقط قربانی بر عهدۀ او است و اعمالش صحیح است.‏

‏‏         9 س- در مسألۀ قربانی و در مسلخ جدید عبارت نقل شده از حضرت‌عالی ‏‎ ‎‏صراحت در حکم ندارد،لطفاً نظر مبارک را مرقوم فرمایید.‏

‏‏ج- ذبح در مسلخ جدید مُجزی است.‏

‏‏         10 س- آیا در شرایط قربانی تحقیق لازم است که یقین به بودن شرایط حاصل شود ‏‎ ‎‏یا لازم نیست؟‏

‏
‏‎

‎‏         ج- در شرایطی که مربوط به نقص عارض بر حیوان بعد از تمام بودن آن است مثل ‏‎ ‎‏خصی نبودن یا معیوب نبودن حیوان فحص لازم نیست و در صورت شک می‌تواند ‏‎ ‎‏بدون تحقیق ذبح کند،ولی در شرایط دیگر مثل سن حیوان یا مؤمن بودن ذابح لازم ‏‎ ‎‏است یقین حاصل شود.‏

‏‏         11 س- در مکه جیب کسی را زدند و پولش را بردند،شکایت کرد،بعد طی مراحل ‏‎ ‎‏قانونی،حاکم آن‌جا حکم کرد پولش را از دزد بگیرند و به او بدهند،آیا جایز است پول ‏‎ ‎‏را بگیرد و گوسفند قربانی را با آن بخرد یا نه؟‏

‏‏ج- اگر می‌داند که پول خود او است،مانع ندارد.‏

‏‏         12 س- شخصی بدون گرفتن وکالت در ذبح،از طرف عیالش یا شخص دیگری ‏‎ ‎‏قربانی می‌نماید به این خیال که اذن فحوی از او دارد و مطمئن است که وقتی به عیالش ‏‎ ‎‏یا رفیقش بگوید من در قربانگاه برای تو قربانی کرده‌ام او راضی است و خوشحال هم ‏‎ ‎‏می‌شود،این نحوه قربانی کافیست یا نه؟‏

‏‏ج- کافی نیست مگر او را وکیل کرده باشد.‏

‏‏         13 س- روز عید بعض اشخاص به قربانگاه می‌روند و بدون این که در قربانی ‏‎ ‎‏نیابت داشته باشند خودشان برای رفقایشان قربانی می‌کنند،آیا این قربانی کافی است ‏‎ ‎‏یا نه؟ و اگر کافی نیست،پول قربانی به عهدۀ چه کسی است؟‏

‏‏         ج- کفایت نمی‌کند،و پول از مال کسی خارج می‌شود که خرج کرده است مگر آن ‏‎ ‎‏که غروری در بین باشد.‏

‏‏         14 س- در قربانگاه،حجاج و صاحب گوسفند یک قراری با هم می‌گذارند که ‏‎ ‎‏هرچند رأس گوسفندی که می‌خواهند هر یکی به فلان مبلغ و نام می‌برد،حاجی هم ‏‎ ‎‏قبول می‌کند و یکی یکی را به نیت افرادی که وکالت دارد می‌کُشد،بعد می‌رود با ‏‎ ‎‏صاحب گوسفند حساب می‌کند،آیا در قربانی اشکالی نیست؟‏

‏‏ج- اشکال ندارد.‏

‏
‏‎

‎‏         15 س- در قربانگاه ده نفر حاجی با صاحب گوسفند قرار می‌گذارند که ده گوسفند ‏‎ ‎‏را جدا می‌کنیم و قربانی می‌کنیم از قرار یکی دویست ریال سعودی مثلاً،در این بین، ‏‎ ‎‏چند نفر دیگر از رفقای آنان می‌آیند و بدون قرار جدید با صاحب گوسفند،به ‏‎ ‎‏تعدادشان گوسفند قربانی می‌کنند و بنا دارند که بعد از قربانی طبق قرارداد سایر افراد، ‏‎ ‎‏به صاحب گوسفند پول بدهند،آیا قربانی‌های آنان درست است یا خیر؟‏

‏‏ج- اگر یقین به رضایت صاحب گوسفند دارند،مانع ندارد.‏

‏‏         16 س- غیر مؤمن مشغول سر بریدن قربانی بود،شخصی که برای او قربانی می‌شد ‏‎ ‎‏دست گذاشت روی دست ذابح و فشار می‌داد در بردن و آوردن چاقو،به نحوی که ‏‎ ‎‏بریدن سر گوسفند به هر دو اسناد داده می‌شد،آیا این قربانی صحیح است؟‏

‏‏ج- اگر خودش ذبح نکرده،صحیح نیست.‏

‏‏         17 س- در روز عید قربان معمولاً در هر کاروانی چند نفر برای قربانی از طرف ‏‎ ‎‏دیگران نایب می‌شوند و می‌آیند قربانگاه،اگر کسی شک کند که برای فلان شخص هم ‏‎ ‎‏قربانی کردم یا نه،وظیفۀ نایب چیست؟‏

‏‏ج- باید قربانی کند.‏

‏‏18 س- آیا ذبح با کاردهای استیل که معلوم نیست آهن است یا نه چگونه است؟‏

‏‏ج- صحیح نیست.‏

‏‏         19 س- اگر انسان مریض نتواند در حج تمتع قربانی کند و به دیگری نیابت دهد و ‏‎ ‎‏نایب و وکیل فراموش کند و در مدینه یا در ایران یادش بیاید که قربانی نکرده است، ‏‎ ‎‏وظیفه‌اش چیست؟‏

‏‏         ج- بر حج او اشکالی نیست،ولی قربانی بر ذمه‌اش باقی است که باید در سال ‏‎ ‎‏آینده در منیٰ انجام دهد،و اگر در ماه ذیحجه فهمید باید در صورت امکان در همان ماه ‏‎ ‎‏قربانی کند.‏

‏‏         20 س- شخصی برای خود و نیابت افرادی به قربانگاه رفت و ده رأس گوسفند ‏
‏‎

‎‏خرید و قربانی کرد،بعد از رسیدن به منزل یقین پیدا کرد پول نُه رأس گوسفند را داده ‏‎ ‎‏است،وظیفه‌اش نسبت به پول یک رأس که نداده چیست؟ ضمناً با مراجعه به قربانگاه ‏‎ ‎‏صاحب گوسفند را پیدا نکرد،آیا جایز است که در آن پول تصرف کند و بعد از ‏‎ ‎‏مراجعت به ایران پول ایرانی به حاکم شرع بدهد و یا صدقه بدهد یا نه؟ و در صورتی ‏‎ ‎‏که تصرف در آن جایز باشد اکنون که به ایران برگشته،آیا باید ریال سعودی یا قیمت ‏‎ ‎‏آن به ارز دولتی یا ارز آزاد بدهد؟‏

‏‏         ج- با یأس از شناسایی صاحبش از طرف او به فقیر صدقه دهد،و باید یا ریال ‏‎ ‎‏بدهد و یا قیمت بالا را بدهد.‏

‏‏         21 س- شخصی قربانی نمی‌کند به اعتقاد این که گوشت گوسفند تلف می‌شود و از ‏‎ ‎‏آنان استفاده‌ای نمی‌شود،و با همین کیفیت تقصیر کرده اعمال حج را انجام می‌دهد، ‏‎ ‎‏وظیفۀ او چیست؟‏

‏‏         ج- اگر جاهل بوده و فکر می‌کرده که عملش صحیح است،از احرام خارج شده ‏‎ ‎‏ولی قربانی بر ذمۀ او است.‏

‏‏22 س- آیا مُحرم می‌تواند قبل از ذبح گوسفند خود برای دیگری ذبح نماید؟‏

‏‏ج- مانع ندارد.‏

‏‏         23 س- اگر کسی مؤمن بودن ذابح را قبل از ذبح احراز کرد و بعداً معلوم شد ‏‎ ‎‏خلاف بوده است،آیا آن قربانی کفایت می‌کند؟‏

‏‏ج- کفایت نمی‌کند.‏

‏‏24 س- اگر قربانی از وجه غیر مُخَمَّس باشد چه صورت دارد؟‏

‏‏ج- کفایت نمی‌کند.‏

‏‏         25 س- در صورت عدم وجود گوسفند سالم،آیا می‌توان گوسفند مرضوض ‏‎ ‎‏الخصیتین(گوسفندی که تخم‌های آن را کوبیده‌اند)را ذبح نمود؟‏

‏‏ج- اگر غیر خصی و مرضوض یافت نشود،ذبح خصی و مرضوض کافی است.‏

‏
‏‎

‎‏         26 س- شخصی به اعتماد نایب خود در رَمی،ذبح کرده و حلق نموده است،بعد ‏‎ ‎‏معلوم شده که نایب از جانب او رَمی ننموده است،آیا ذبح و حلق او صحیح است؟‏

‏‏ج- کفایت می‌کند.‏

‏‏         27 س- شخصی در قربانی کسی را نایب خود کرد،و پس از آن به دیگری نیابت ‏‎ ‎‏داد،ولی شخص اول ذبح نمود،آیا صحیح است؟‏

‏‏         ج- اگر اولی را از وکالت عزل نکرده کافی است.و مجرد نیابت دادن به دومی، ‏‎ ‎‏عزل اولی از نیابت نیست.‏

‏‏         28 س- شخصی با جهل به اشتراط مؤمن بودن ذابح،قربانی خود را به دیگری ‏‎ ‎‏واگذار کرده که ذبح نماید،بعد از ذبح متوجه مسأله شده است،وظیفۀ او چیست؟‏

‏‏ج- اگر مؤمن بودن ذابح معلوم نیست،باید دومرتبه قربانی کند.‏

‏‏29 س- کسی را وکیل در قربانی نموده،آیا وکیل می‌تواند به دیگری وکالت دهد؟‏

‏‏ج- اگر وکالت داده که وکیل،خودش قربانی کند،نمی‌تواند به دیگری بدهد.‏

‏‏         30 س- اگر ذبح قربانی شخصی توسط غیر مؤمن صورت گرفته باشد،آیا تکرار ‏‎ ‎‏آن باید در ایام تشریق باشد؟‏

‏‏         ج- اگر در بقیۀ ذیحجه تا آخر آن هم قربانی شود کافی است؛اگرچه تأخیر آن از ‏‎ ‎‏ایام تشریق جایز نیست.‏

‏‏         31 س- مُحرمی که لباس احرامش بر اثر ذبح نجس شده،می‌تواند به مقداری که ‏‎ ‎‏برای دیگران ذبح می‌کند،در لباس احرام نجس باشد؟‏

‏‏         ج- در صورت امکان باید لباس خود را تطهیر کند،و اگر نکرد ضرری به احرام یا ‏‎ ‎‏ذبح ندارد.‏

‏‏         32 س- در مناسک نوشته:«واجب است احتیاطاً که قربانی را از روز عید تأخیر ‏‎ ‎‏نیندازند»حال اگر کسی بدون عذر تأخیر انداخت،به غیر از حرمت تکلیفی،عواقب ‏‎ ‎‏دیگری هم دارد؟‏

‏
‏‎

‎‏         ج- قربانی او صحیح است،ولی باید ترتیب بین قربانی و حلق و اعمال مکه ‏‎ ‎‏مراعات شود.‏

‏‏         33 س- بعد از فَری اوداج اربعه،اگر گردن قربانی را در حالی که هنوز زنده است ‏‎ ‎‏قطع نمود چه صورت دارد؟‏

‏‏ج- کار حرامی است،لکن ذبیحه حلال است،و کفایت از قربانی می‌کند.‏

‏‏         34 س- می‌فرمایید اگر ذبح در منیٰ تا آخر ذیحجه ممکن شود باید ذبح را تأخیر ‏‎ ‎‏بیندازد،آیا اجازه می‌دهید که حلق را همان روز عید انجام دهد،یا باید حلق و تقصیر ‏‎ ‎‏را تا بعد از قربانی تأخیر بیندازد،هرچند ده روز طول بکشد؟‏

‏‏ج- باید مراعات ترتیب شود علی الاحوط.‏

‏‏         35 س- آیا حکم گوسفندی که تخم‌های آن را کوبیده‌اند،با گوسفندی که ‏‎ ‎‏تخم‌هایش را تابیده‌اند یکی است یا نه؟ و در هر صورت اگر تخم‌های گوسفندی را ‏‎ ‎‏تابیده باشند،آیا برای هَدی مُجزی است یا نه؟ لطفاً نظر خودتان را بیان فرمایید.‏

‏‏ج- بنابر احتیاط واجب باید تابیده هم نشده باشد.‏

‏‏         36 س- حیوانی را که برای هَدی ذبح می‌کنند،اگر قطع اوداج اربعه بکنند و آن را ‏‎ ‎‏رها نمایند و حیوان به خودی خود پشت به قبله شود،و یا بعد از قطع اوداج اربعه،قبل ‏‎ ‎‏از جان دادن،حیوان را روی بقیۀ اجساد حیوانات ذبح شده پرت نمایند و حیوان در اثر ‏‎ ‎‏این کار،از قبله منحرف شود و در آن حال جان دهد،حکمش چیست؟‏

‏‏ج- رو به قبله بودن در حال قطع اوداج اربعه کافی است.‏

‏‏         37 س- اگر کسی پس از ذبح قربانی و انجام باقی مناسک و یا قبل از آن متوجه شد ‏‎ ‎‏که سن هدی کمتر از حد نصاب است وظیفه چیست؟‏

‏‏ج- اعاده لازم است.‏

‏‏         38 س- اگر روحانی کاروان می‌داند که احرامیِ او در روز عید در مسلخ به خون ‏
‏‎

‎‏آلوده می‌شود و به جهت این که روحانی است و باید بر اعمال حجاج نظارت داشته ‏‎ ‎‏باشد مدت چند ساعت لباس احرامی او خون‌آلود است آیا با علم به نجس شدن و ‏‎ ‎‏طولانی بودن آن تکلیف او چیست؟‏

‏‏ج- اگر معذور از تبدیل یا تطهیر است اشکال ندارد.‏

‏‏         39 س- روحانی کاروانی نایب است و می‌داند که برای نظارت بر اعمال حج ‏‎ ‎‏حجاج در قربانگاه لباس او به خون آلوده می‌شود و به جهت مسئولیتی که دارد در ‏‎ ‎‏قربانگاه معطل می‌گردد،آیا با علم به این جهت نیابتش در حج اشکالی دارد؟‏

‏‏ج- نیابت اشکال ندارد.‏

‏‏         40 س- بعضی از محله‌های جدید مکه،در منیٰ ساخته شده است،آیا در آن‌جا ‏‎ ‎‏می‌شود قربانی نمود یا خیر؟‏

‏‏         ج- اگر در منیٰ است مانع ندارد،ولی بدون احراز از این که در منیٰ است، ‏‎ ‎‏صحیح نیست.‏

‏‏         41 س- انسان شک می‌کند که در سال یا سال‌های گذشته ذابحِ قربانی‌اش مؤمن ‏‎ ‎‏بوده یا نه،الآن وظیفه‌اش چیست؟‏

‏‏         ج- اگر در حال عمل،مسأله را می‌دانسته و ملتفت بوده و شک بعد از عمل است ‏‎ ‎‏اعتنا نکند،و در غیر این صورت باید قربانی را اعاده نماید.‏

‏‏         42 س- بعضی از مدیران کاروان‌ها یا اشخاص خیّر دیگر که برای قربانی از ‏‎ ‎‏اشخاص پول می‌گیرند و احیاناً خودشان سر بریدن را یاد ندارند لذا قربانی‌ها را ‏‎ ‎‏غیر مؤمن ذبح می‌کند،اولاً:آیا از منوب عنه مُجزی است یا نه،و ثانیاً:آیا نایب ‏‎ ‎‏ضامن است یا خیر؟‏

‏‏         ج- قربانی مزبور کفایت نمی‌کند،و کسی که پول را از منوب عنه گرفته ‏‎ ‎‏ضامن است.‏

‏‏ ‏

‎

‏‏مستحبات هَدی‏

‏‏مستحبات هَدی چند چیز است:‏

‏‏1-در صورت تمکن،قربانی شتر باشد،و در صورت نبودن آن گاو،و در صورت ‏‎ ‎‏نبودن آن گوسفند باشد.‏

‏‏2-قربانی بسیار فربه باشد.‏

‏‏3-در صورت شتر یا گاو بودن آن از جنس ماده و در صورت گوسفند یا بز بودن آن ‏‎ ‎‏از جنس نر باشد.‏

‏‏4-شتری که می‌خواهند او را نحر کنند ایستاده و از سر دست‌ها تا زانوی او را ‏‎ ‎‏ببندند و شخص از جانب راست او بایستد،و کارد یا نیزه یا خنجر به گودال گردن او ‏‎ ‎‏فرو برد،و در وقت ذبح یا نحر این دعا را بخواند:‏

‏‏         «وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِیفاً مُسْلِماً وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ،إِنَّ ‏‎ ‎‏صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی للّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَاشَرِیکَ لَهُ وَبِذٰلِکَ امِرْتُ وَأَنَا مِنَ ‏‎ ‎‏الْمُسْلِمِینَ،أَللَّهُمَّ مِنْکَ وَلَکَ بِسْمِ اللّٰهِ وَاللّٰهُ أَکْبَرُ،أَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّی».‏

‏‏5-این که خود،قربانی را بکُشد و اگر نتواند دست خود را بالای دست کُشنده ‏‎ ‎‏بگذارد. ‏

‏‏سوم از واجبات منیٰ:تقصیر‏

‏‏و در آن چند مسأله است:‏

‏‏         مسأله 1- هر مکلفی مختار است که بعد از ذبح کردن،یا سر بتراشد و یا از ناخن یا ‏‎ ‎‏موی خود قدری بچیند مگر چند طایفه:‏

‏‏         اول- زن‌ها که باید از مو یا ناخن خود قدری بگیرند،و کافی نیست ظاهراً برای آنها ‏‎ ‎‏سر تراشیدن.‏

‏
‏‎

‎‏دوم- کسی که سال اول حج او باشد،که باید سر بتراشد به احتیاط واجب.‏

‏‏         سوم- کسی که موی سر خود را به عسل یا صمغ یا نحو آن برای رفع شپش و نحو ‏‎ ‎‏آن چسبانیده باشد باید سر بتراشد به احتیاط واجب.‏

‏‏         چهارم- کسی که موی خود را جمع کرده و گره زده و درهم پیچیده و بافته است ‏‎ ‎‏باید سر بتراشد به احتیاط واجب.‏

‏‏پنجم- خنثای مشکل اگر از این سه دستۀ اخیر نباشد باید تقصیر کند و سر نتراشد.‏

‏‏         مسأله 2- اگر خنثای مشکل از این سه طایفه باشد،واجب است هم تقصیر کند و ‏‎ ‎‏هم سر بتراشد احتیاطاً.‏

‏‏مسأله 3- احتیاط آن است که کسی که سر را می‌تراشد تمامش را بتراشد.‏

‏‏         مسأله 4- در تقصیر کفایت می‌کند مقدار کمی از موی سر یا ریش یا شارب را ‏‎ ‎‏چیدن به هر نحو با هر آلت که باشد،و یا ناخن گرفتن،و بهتر آن است که هم مقداری ‏‎ ‎‏از مو بگیرد و هم ناخن را بگیرد.‏

‏‏         مسأله 5- سر تراشیدن و تقصیر چون از عبادات است باید با نیت خالص از ریا و ‏‎ ‎‏برای اطاعت خداوند باشد و بدون آن صحیح نیست،و آنچه باید به آن حلال شود ‏‎ ‎‏حلال نمی‌شود.‏

‏‏         مسأله 6- جایز است سر را خود انسان بتراشد یا به سلمانی بدهد،و همچنین در ‏‎ ‎‏تقصیر،و باید خودش نیت کند،و بهتر آن است که سلمانی هم نیت کند.‏

‏‏         مسأله 7- کسانی که سر تراشیدن بر آنها متعین است مثل اشخاصی که در مسألۀ ‏‎ ‎‏اول ذکر شد،اگر سر آنها مو نداشته باشد باید تیغ را بکشند به سر آنها،و آن کافی است ‏‎ ‎‏از تراشیدن سر.‏

‏‏         مسأله 8- کسانی که مخیّر هستند میان تراشیدن سر و گرفتن موی ریش یا شارب ‏‎ ‎‏و گرفتن ناخن،اگر سرشان مو نداشت باید تقصیر کنند،و اگر هیچ مو نداشتند حتی ‏
‏‎

‎‏موی ابرو باید ناخن بگیرند،و اگر آن را هم نداشتند تیغ را به سر بکشند کافی است.‏

‏‏مسأله 9- تراشیدن ریش کفایت نمی‌کند از تقصیر.‏

‏‏مسأله 10- اکتفا کردن به تقصیر موی زیر بغل یا عانه محل اشکال است.‏

‏‏         مسأله 11- محل تراشیدن سر و تقصیر نمودن منیٰ است،و جایز نیست اختیاراً ‏‎ ‎‏در غیر آن‌جا.‏

‏‏         مسأله 12- احتیاط آن است که در روز عید باشد اگرچه بعید نیست جواز تأخیر ‏‎ ‎‏تا آخر ایام تشریق.‏

‏‏         مسأله 13- اگر کسی سر نتراشید و تقصیر نکرد در منیٰ و از آن‌جا کوچ کرد باید ‏‎ ‎‏مراجعت کند و عمل را انجام دهد،و فرقی نیست در این حکم بین کسی که عمداً ترک ‏‎ ‎‏کرده یا نسیاناً و سهواً یا به واسطۀ مسأله ندانستن.‏

‏‏         مسأله 14- اگر برای این شخص ممکن نشود برگشتن به منیٰ هرجا که هست سر ‏‎ ‎‏بتراشد یا تقصیر کند،و موی خود را بفرستد به منیٰ در صورت امکان،و مستحب ‏‎ ‎‏است که مو را در منیٰ دفن کند در محل خیمۀ خود.‏

‏‏         مسأله 15- جایز نیست طواف حج بکند قبل از تقصیر یا سر تراشی،و همچنین ‏‎ ‎‏سعی را جایز نیست جلو بیندازد.‏

‏‏         مسأله 16- اگر قبل از سر تراشی یا تقصیر طواف و سعی کند از روی سهو یا جهل ‏‎ ‎‏به حکم،باید برگردد و سر بتراشد یا تقصیر کند،و پس از آن طواف و نماز آن و سعی ‏‎ ‎‏را به‌جا آورد،و اگر نمی‌تواند به منیٰ برگردد هر جا هست سر بتراشد و تقصیر کند و ‏‎ ‎‏اعاده کند طواف و نماز و سعی را.‏

‏‏         مسأله 17- اگر از روی علم و عمد این کار را کرده باید علاوه بر اعادۀ طواف و ‏‎ ‎‏نماز و سعی یک گوسفند ذبح کند.‏

‏‏         مسأله 18- اگر فقط طواف را از روی علم و عمد مقدم داشته گوسفند لازم است، ‏
‏‎

‎‏و اگر فقط سعی را مقدم داشته گوسفند لازم نیست،لکن باید اعاده کند آن را بعد از ‏‎ ‎‏حلق یا تقصیر و طواف و نماز آن.‏

‏‏         مسأله 19- اگر از روی علم یا جهل یا نسیان بعد از طواف یا سعی یا هر دو،سر را ‏‎ ‎‏تراشید یا تقصیر کرد،احتیاط آن است که اعاده کند تا ترتیب حاصل شود،و اگر ‏‎ ‎‏تکلیفش سر تراشی بوده تیغ را به سر بکشد احتیاطاً.‏

‏‏         مسأله 20- به احتیاط واجب باید در منیٰ اول رَمی جمره کند و بعد از آن ذبح کند و ‏‎ ‎‏بعد تقصیر یا حلق.‏

‏‏         مسأله 21- اگر برخلاف این ترتیب عمل کند؛پس اگر از روی غفلت و سهو بوده ‏‎ ‎‏اعاده لازم نیست،و اگر از روی جهل به مسأله بوده بعید نیست که اعاده نخواهد ‏‎ ‎‏و احتیاط به اعاده است،و اگر از روی علم و عمد بوده در صورت امکان احتیاط را ‏‎ ‎‏ترک نکند.‏

‏‏         مسأله 22- بعد از آن که محرمی که وظیفه‌اش سر تراشیدن بود سر تراشید،یا ‏‎ ‎‏تقصیر کردن بود تقصیر کرد حلال می‌شود بر او تمام چیزهایی که حرام شده به واسطۀ ‏‎ ‎‏احرام حج،مگر زن و بوی خوش،و اما صید از دو جهت حرمت داشت:یکی آن که ‏‎ ‎‏در حرم صید جایز نیست نه برای مُحرم و نه برای غیر مُحرم و این حرمت باقی است، ‏‎ ‎‏دوم آن که بر خصوص مُحرم نیز صید جایز نیست چه در حرم باشد یا غیر حرم و بعید ‏‎ ‎‏نیست که به واسطۀ حلق یا تقصیر از جهت دوم حرمت برداشته شود،پس جایز است ‏‎ ‎‏از برای او صید در خارج حرم. ‏

‏‏مسائل متفرقه و استفتائات حلق یا تقصیر در حج‏

‏‏         مسأله 1- اگر قربانی به دلیلی از روز عید تأخیر افتاد،بنابر احتیاط نمی‌تواند حلق ‏‎ ‎‏کند و از احرام خارج شود و بعد قربانی کند بلکه ترتیب بین قربانی و حلق و اعمال ‏‎ ‎‏مترتبه بر آن را باید مراعات کند علی الاحوط.‏

‏
‏‎

‎‏         مسأله 2- تأخیر حلق تا آخر ایام تشریق مانع ندارد هرچند عمدی باشد و حلق در ‏‎ ‎‏شب هم صحیح است و کفایت می‌کند.‏

‏‏         مسأله 3- اگر حاجی برای قربانی به کسی وکالت دهد،تا وکیل او قربانی ‏‎ ‎‏نکرده نمی‌تواند حلق کند ولی اگر با اعتقاد به این که وکیل او برای او قربانی کرده ‏‎ ‎‏حلق کرد بعد معلوم شد که وکیل او هنوز قربانی نکرده،حلق مزبور کافی است و اگر ‏‎ ‎‏بعد از حلق اعمال مکه را هم انجام داده باشد کفایت می‌کند و لازم نیست آنها را ‏‎ ‎‏اعاده کند.‏

‏‏         مسأله 4- کسانی که سال اول حج آنها است و وظیفۀ آنها سر تراشیدن می‌باشد ‏‎ ‎‏بنابر احتیاط،جایز نیست به واسطۀ زیادی مو،اول سر را ماشین کنند و بعد آن را ‏‎ ‎‏بتراشند هرچند فوراً بتراشند و در صورت علم و عمد کفاره دارد.‏

‏‏         مسأله 5- کسی که بخواهد دیگری را حلق نماید نمی‌تواند قبل از این که خودش ‏‎ ‎‏حلق یا تقصیر کند سر او را بتراشد ولی می‌تواند ناخن دیگری را برای تقصیر بگیرد،و ‏‎ ‎‏ازالۀ موی دیگری نیز قبل از خارج شدن از احرام جایز نیست ولو برای تقصیر.‏

‏‏         6 س- کسی که سفر اول حج او است در وقتی که سلمانی سر او را برای حلق ‏‎ ‎‏می‌تراشیده مشغول گرفتن ناخن‌های خود بوده و غافل بوده که نباید این کار را بکند، ‏‎ ‎‏آیا کفاره دارد یا خیر؟‏

‏‏ج- چیزی بر او نیست.‏

‏‏         7 س- کسی که در غیر منیٰ حلق نموده و اعمال مترتبه را انجام داده و پس از ‏‎ ‎‏این عمرۀ مفرده انجام داده،آیا مُحل شده است یا خیر،و عمرۀ مفردۀ او صحیح ‏‎ ‎‏است یا خیر؟‏

‏‏ج- مُحل نشده است،و عمرۀ او صحیح نیست.‏

‏‏         8 س- گفته می‌شود که مسلخ جدید در منیٰ نیست و اشخاص پس از قربانی در ‏
‏‎

‎‏آن‌جا و بیرون آمدن،پشتِ همان‌جا حلق و تقصیر کرده‌اند،وظیفۀ آنان چیست؟‏

‏‏ج- اگر حلق و تقصیر در منیٰ نبوده باید اعاده شود.‏

‏‏         9 س- در مسألۀ سابق کسانی که بعد از حلق و تقصیر مزبور به مکه آمده‌اند و ‏‎ ‎‏اعمال مکه از قبیل طواف و سعی و طواف نساء را انجام داده‌اند و بعد متوجه شده‌اند ‏‎ ‎‏که حلق و تقصیر در منیٰ نبوده،آیا اعمال مکۀ آنان صحیح است؟‏

‏‏ج- در فرض مزبور صحیح نیست و باید آن اعمال هم اعاده شود.‏

‏‏         10 س- کسی که سال قبل هم به حج مشرف شده و حلق را در خارج منیٰ انجام ‏‎ ‎‏داده است و امسال هم حلق را در خارج منیٰ نموده چه وظیفه‌ای دارد،و اگر اعمال ‏‎ ‎‏مکه را انجام داده صحیح است یا خیر؟‏

‏‏         ج- حلق را در منیٰ اعاده کند و یک حلق کافی است و بعد طواف و نماز و سعی ‏‎ ‎‏سال قبل را اعاده کند و احتیاطاً طواف و نماز و سعی امسال را نیز به‌جا آورد و بعد یک ‏‎ ‎‏طواف نساء و نماز انجام دهد و کفایت می‌کند،گرچه ظاهر این است که احرام برای ‏‎ ‎‏عمره و حج امسال صحیح نبوده است.‏

‏‏         11 س- اگر در موردی که حاجی باید حلق کند به جای حلق،تقصیر کرده است ‏‎ ‎‏وظیفه‌اش چیست،آیا کفاره دارد یا نه؟‏

‏‏         ج- اگر جاهل به مسأله بوده کفاره ندارد و در فرض علم احوط است،و در فرض ‏‎ ‎‏مسأله بنابر احتیاط باید حلق را انجام دهد و چنانچه اعمال مکه را به‌جا آورده ‏‎ ‎‏اعاده کند.‏

‏‏         12 س- کسی که سال دوم حج او است و سال قبل برای خودش حج نموده و حلق ‏‎ ‎‏کرده است و امسال به نیابت دیگری حج به‌جا می‌آورد،آیا در سفر دوم حکم صروره ‏‎ ‎‏را دارد که باید حلق کند یا تقصیر کافی است؟‏

‏‏ج- تقصیر کفایت می‌کند.‏

‏‏         13 س- شخصی در سال 60 نایب شخص دیگری شد،و برای اولین بار آمد مکه و ‏
‏‎

‎‏در مرز بین وادی مُحَسَّر و منیٰ،حلق نمود،به اعتقاد این که این جا جزو منی است،و ‏‎ ‎‏یک سال بعد باز به مکه مشرف شد برای خودش به عنوان حَجة الاسلام،و در منیٰ ‏‎ ‎‏تقصیر نمود به خیال این که حلق قبلی و اعمال حج گذشتۀ او صحیح بوده است،و ‏‎ ‎‏سال 65 باز به مکه مشرف شد و به عنوان ما فی الذمه مُحرم شد،در این بین متوجه شد ‏‎ ‎‏که حلق سال اول در خارج منیٰ بوده است و در نظر حضرت امام کافی نیست،امسال ‏‎ ‎‏حلق را در منیٰ به قصد ما فی الذمه،انجام می‌دهد و بقیۀ اعمال را نیز به قصد ‏‎ ‎‏ما فی الذمه،به‌جا آورده است،آیا این کار کافی است یا نه؟‏

‏‏ج- کفایت می‌کند و از منوب عنه واقع می‌شود،و باید حَجة الاسلام را اعاده کند.‏

‏‏         14 س- اگر کسی مقداری از سر خود را با تیغ بتراشد و بقیه را ماشین کند آیا جایز ‏‎ ‎‏است و حلق صدق می‌کند؟ ضمناً بعد از ماشین،بقیۀ سر را نیز می‌تراشد.‏

‏‏         ج- تا حلق تمام نشده کوتاه کردن موی سر جایز نیست،و اگر تمام سر را تراشیده ‏‎ ‎‏از حلق کافی است.‏

‏‏         15 س- کسی که غیر از وقوفین اضطراری را نمی‌تواند درک کند و برای بقیۀ اعمال ‏‎ ‎‏خود نایب می‌گیرد،آیا می‌تواند حلق را در غیر از منیٰ انجام دهد؟‏

‏‏         ج- باید در منیٰ حلق کند،و حلق در غیر منی کافی نیست،مگر آن که نتواند ‏‎ ‎‏به منیٰ برود.‏

‏‏         16 س- شخصی دو موضع در سرش شکسته است،ممکن است که حلق روز عید ‏‎ ‎‏باعث پاره شدن پوست گردد،اگر تقصیر نماید مُجزی است یا وظیفۀ دیگری دارد؟‏

‏‏         ج- اگر امید خوب شدن در حدی که بتواند حلقِ تمام نماید تا آخر ایام تشریق دارد ‏‎ ‎‏تأخیر بیندازد،و همچنین اعمال مترتبه را،و اگر امید ندارد یا پس از تأخیر خوب نشد، ‏‎ ‎‏احتیاط آن است که هر مقدار سر را می‌تواند بتراشد و تقصیر هم بکند.‏

‏‏         17 س- شخصی سال گذشته قربانی و حلق را در غیر منیٰ(خارج از منیٰ)انجام ‏‎ ‎‏داده و پس از خاتمۀ اعمال به ایران برگشته است و امسال نیز به مدینه مشرف شده و ‏
‏‎

‎‏قصد حج دارد،بفرمایید وظیفۀ او چیست؟ و آیا می‌تواند برای خود یا دیگری حج ‏‎ ‎‏به‌جا آورد یا نه؟‏

‏‏         ج- تا وظیفۀ سال قبل را از قربانی و حلق و اعمال مترتبه بر آن،انجام نداده و از ‏‎ ‎‏احرام آن خارج نشده،نمی‌تواند مُحرم شود.‏

‏‏         18 س- صبی مُمَیّزی تمام اعمال حج را به نحو صحیح انجام داده است،آیا از ‏‎ ‎‏صَروره بودن،خارج می‌شود یا نه؟‏

‏‏ج- بلی،خارج می‌شود.‏

‏‏         19 س- در روز عید قربان که حاجی باید حلق کند و از طرفی تراشیدن و کندن مو ‏‎ ‎‏بر مُحرم حرام است،آیا حجاج باید بعد از تقصیر افرادی که مخیر بین حلق و تقصیر ‏‎ ‎‏هستند از وجودشان برای حلق استفاده کنند یا در آن وقت برای شخص جایز است که ‏‎ ‎‏سر خود را بتراشد،و آیا فرق است بین تراشیدن سر خود و تراشیدن سر دیگری،و در ‏‎ ‎‏هر حال تکلیف شرعی او چیست؟‏

‏‏         ج- خودش می‌تواند خود را حلق کند،و می‌تواند به کسی که از احرام به حلق یا ‏‎ ‎‏تقصیر خارج شده واگذار کند که او را حلق نماید،و در هر صورت اگر دیگری او را ‏‎ ‎‏حلق کند کفایت می‌کند اگرچه از احرام خارج نشده باشد.‏

‏‏         20 س- کسی که در حج وظیفه‌اش سر تراشیدن است و از اول می‌داند که با تیغ ‏‎ ‎‏کشیدن،سرش خون می‌آید،بفرمایید آیا سرش را باید بتراشد یا نه؟‏

‏‏ج- باید سر بتراشد علی الاحوط.‏

‏‏         21 س- در مناسک آمده است:کسی که سال اول حج او باشد،بنابر احتیاط واجب ‏‎ ‎‏باید سر خود را بتراشد،آیا می‌توان در این احتیاط واجب به دیگری رجوع کرد؟‏

‏‏         ج- حکم سایر احتیاطات را دارد،لکن چون امر مهمی است،مراعات کنید ‏‎ ‎‏این احتیاط را.‏

‏‏22 س- کسی که حلق را فراموش کرده و به ایران بازگشته است،وظیفۀ او چیست؟‏

‏
‏‎

‎‏         ج- باید حلق و اعمال مکه مترتبۀ بر حلق را انجام دهد،و اگر نمی‌تواند خودش به ‏‎ ‎‏مکه برود در محل خودش حلق کند و موی خود را به منیٰ بفرستد علی الاحوط،و ‏‎ ‎‏برای اعادۀ اعمال مکه نایب بگیرد.‏

‏‏         23 س- کسی که وظیفۀ او حلق است ولیکن از حلق معذور است،وظیفۀ ‏‎ ‎‏او چیست؟‏

‏‏         ج- بعید نیست لزوم و کفایت تقصیر در این مورد،ولی احوط آن است که احتیاط ‏‎ ‎‏را به غیر رجوع کنند.‏

‏‏         24 س- اگر کسی قربانی را از روی عمد تأخیر بیندازد،آیا می‌تواند حلق و یا ‏‎ ‎‏تقصیر نماید و یا باید حتماً بعد از قربانی باشد؟‏

‏‏ج- باید حلق را بعد از قربانی انجام دهد علی الاحوط.‏

‏‏         25 س- شخصی در روز عید قربان در حال رَمی جمرۀ عقبه پول خود را گم کرد و ‏‎ ‎‏چون پول برای هَدی نداشت آن را مبدل به روزه کرد،و تصمیم دارد بعد از ایام تشریق ‏‎ ‎‏شروع به سه روز روزه نماید،آیا چنین شخصی تقصیر یا حلق را پس از سه روز روزه ‏‎ ‎‏انجام دهد یا همان روز عید حلق یا تقصیر نماید؟‏

‏‏ج- می‌تواند روز عید حلق یا تقصیر نماید.‏

‏‏         26 س- شخصی که صروره نیست و می‌تواند تقصیر کند آیا اگر ریش بتراشد، ‏‎ ‎‏صرف نظر از حرمت این کار،کفایت از تقصیر می‌کند یا نه؟‏

‏‏ج- کفایت نمی‌کند.‏

‏‏         27 س- عصر عید قربان بعد از هَدی که دوستان سر می‌تراشیدند و من هم به این ‏‎ ‎‏فکر که باید سر را تراشید رفتم سر خود را تراشیدم،و نگفتم که سر می‌تراشم برای ‏‎ ‎‏حج تمتع،فقط سرم را تراشیدم،در این صورت وظیفۀ من چیست؟‏

‏‏         ج- اگر سر را به عنوان این که وظیفۀ شما سرتراشی است و از اعمال حج است ‏‎ ‎‏تراشیده‌اید صحیح است هرچند نیت را نگفته باشید.‏

‏
‏‎

‎‏         28 س- چون من از سر تراشیدن بدم می‌آید آیا می‌توانم به جای سر تراشیدن ‏‎ ‎‏تقصیر کنم،و آیا آن کار گناهی هم دارد یا نه؟‏

‏‏         ج- در سفر اول در منیٰ باید سر بتراشید علی الاحوط،و اگر نتراشید گذشته از ‏‎ ‎‏معصیت از احرام هم خارج نمی‌شوید علی الاحوط.‏

‏‏         29 س- حاجی در مذبح بعد از قربانی فوراً تقصیر کرده که دچار تطهیر نجاست ‏‎ ‎‏بدن و لباس احرام نگردد،و بعد از رسیدن به چادر حلق کند،از یک طرف صروره ‏‎ ‎‏است و از طرفی در حلق قصد احلال نکرده،تکلیفش چیست؟‏

‏‏         ج- تقصیر در صورت جهل کفاره ندارد و حلق را اگر به قصد قربت و به ‏‎ ‎‏حساب یکی از اعمال انجام داده کافی است.وگرنه بر احرام است و باید در منیٰ ‏‎ ‎‏حلق کند علی الاحوط. ‏

‏‏مستحبات حلق‏

‏‏در حلق چند چیز مستحب است:‏

‏‏1-آن که از جانب راست پیش سر ابتدا کند و این دعا را بخواند:‏

‏‏«أَللَّهُمَّ أَعْطِنِی بِکُلِّ شَعْرَةٍ نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَةِ».‏

‏‏2-آن که موی سر خود را در منیٰ در خیمۀ خود دفن نماید و أولی این است که بعد ‏‎ ‎‏از حلق از اطراف ریش و شارب خود گرفته و همچنین ناخن‌ها را بگیرد.‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‎

‎