فصل سوم وقوف به مشعر الحرام
و در آن چند مسأله است:
مسأله 1- بعد از آن که از وقوف به عرفات در مغرب شب دهم فراغت حاصل شد، باید کوچ کند به مشعر الحرام که محل معروفی است و حدود معینی دارد.
مسأله 2- احتیاط واجب آن است که شب دهم را تا طلوع صبح در مشعر الحرام به سر ببرد و نیت کند اطاعت خدا را در این به سر بردن شب.
مسأله 3- چون صبح طلوع کرد نیت وقوف به مشعر الحرام کند تا طلوع آفتاب،و چون این وقوف،عبادت خداوند است باید با نیت خالص از ریا و خودنمایی وقوف کند،والّا حج او در صورت ریا کردن با عمد و علم باطل خواهد شد.
مسأله 4- اقوا جواز کوچ کردن بلکه استحباب آن است کمی قبل از طلوع آفتاب بنحوی که قبل از طلوع آفتاب از وادی«مُحسّر»تجاوز نکند و اگر تجاوز کرد گناهکار است ولی کفاره بر او نیست،و احتیاط آن است که وقتی حرکت کند که قبل از طلوع آفتاب وارد وادی محسّر نشود.
مسأله 5- واجب است از طلوع صبح تا کمی قبل از طلوع آفتاب(به طوری که در
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 355
مسألۀ پیش گفته شد)در مشعر بمانند،لکن تمام آن رکن نیست بلکه رکن وقوف کمی از بین الطلوعین است اگرچه به قدر یک دقیقه باشد،پس اگر کسی وقوف بین الطلوعین را یکسره ترک کند به تفصیلی که میآید حج او باطل خواهد شد.
مسأله 6- جایز است برای کسانی که عذری دارند قدری که شب در مشعر توقف کردند کوچ کنند به منیٰ مثل زنها و بچهها و بیماران و پیرمردان و اشخاص ضعیف و اشخاصی که برای پرستاری یا راهنمایی آنها لازم است همراه باشند،و احتیاط واجب آن است که پیش از نصف شب حرکت نکنند،بنابراین برای این اشخاص وقوف بین الطلوعین لازم نیست،و احتیاط مستحب آن است که اگر توقف مشکل نباشد تخلف نکنند.
مسأله 7- کسی که شب یا بعض آن را در مشعر بوده است اگر قبل از طلوع صبح عمداً و بدون عذر از مشعر بیرون رود و تا طلوع آفتاب برنگردد در صورتی که وقوف عرفه از او فوت نشده است بنابر مشهور حج او صحیح است،و باید یک گوسفند کفاره بدهد،لکن احتیاط بر خلاف آن است؛یعنی بعد از اتمام حج لازم است در سال دیگر حجش را اعاده کند،و این احتیاط ترک نشود.
مسأله 8- کسی که درک نکند وقوف بین الطلوعین را یا وقوف شب را در صورتی که صاحب عذر باشد اگر مقداری از طلوع آفتاب تا ظهر در مشعر توقف کند اگرچه کم باشد حج او صحیح است.
مسأله 9- از آنچه گذشت معلوم شد که برای وقوف به مشعر سه وقت است:
اول-شب عید برای کسانی که عذری دارند.
دوم-بین طلوع صبح و طلوع آفتاب.
سوم-از طلوع آفتاب تا ظهر روز دهم که اضطراریِ مشعر است،چنانچه قسم اول نیز اضطراری است.
مسأله 10- چون معلوم شد که وقوف به عرفات و مشعر،اختیاری و اضطراری
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 356
دارند و از برای وقوف به مشعر دو قسم اضطراری است،پس به ملاحظۀ ادراک هر دو موقف یا یکی از آنها در وقت اختیاری یا اضطراری مفرداً و مرکباً و به ملاحظۀ ترک عمدی یا جهلی یا نسیانی اقسام زیادی دارد که در اینجا آنچه مورد ابتلا ممکن است بشود ذکر میشود:
اول- آن که مکلف،درک هر دو موقف کند در وقت اختیاری؛یعنی از ظهر روز عرفه،عرفات را و بین الطلوعین صبح دهم،مشعر را درک کند،پس اشکالی در صحت حج او نیست.
دوم- آن که هیچ یک از دو موقف را درک نکند نه اختیاری آنها را و نه اضطراری را،پس اشکالی نیست در بطلان حج او،و باید به همان احرام حج عمرۀ مفرده که عبارت است از طواف و نماز آن و سعی و تقصیر و طواف نساء و نماز آن بهجا آورد و از احرام مُحل شود،و اگر گوسفند همراه داشته باشد احتیاطاً ذبح کند،و باید سال دیگر،حج بهجا آورد اگر شرایط استطاعت را دارا باشد،در صورتی که درک نکردن موقف به واسطۀ عذر باشد.
مسأله 1- اگر درک نکردن دو موقف که ذکر شد از روی تقصیر بوده حج بر او مستقر میشود و باید سال دیگر چه شرایط باشد یا نباشد به حج برود.
مسأله 2- احتیاط مستحب آن است که این شخص که حج او باطل شد و باید عمره بهجا آورد نیت عدول به عمرۀ مفرده بکند.
سوم- آن که درک کند اختیاری عرفه را با اضطراری مشعر در روز؛یعنی اضطراری نهاری مشعر را،پس اگر اختیاری مشعر را عمداً ترک کرده باشد حج او باطل است و الّا صحیح است.
چهارم- آن که درک کرده باشد اختیاری مشعر را با اضطراری عرفه،پس اگر اختیاری عرفه را عمداً ترک کرده حج او باطل است و الّا صحیح است.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 357
پنجم- آن که درک کرده باشد اختیاری عرفه را با اضطراری شب مشعر؛یعنی قبل از طلوع صبح،پس اگر اختیاری مشعر را با عذر ترک کرده است چنانچه گفته شد حج او صحیح است،والّا باطل است بنابر احتیاط واجب.
ششم- آن که درک کرده باشد اضطراری لیلی مشعر و اضطراری عرفه را،پس اگر صاحب عذر باشد و اختیاری عرفه را عمداً ترک نکرده باشد ظاهراً حج او صحیح است،و غیر صاحب عذر اگر اختیاری یکی را عمداً ترک کرده باشد حجش باطل است بنابر اقوا در یکی،و بنابر احتیاط در دیگری که اختیاری مشعر باشد.و اگر بهغیر عمد باشد احتیاط واجب در بطلان است.
هفتم- آن که درک کرده باشد اضطراری عرفه و اضطراری یومی مشعر را،پس اگر ترک یکی از دو اختیاری را عمداً کرده باشد حج او باطل و الّا صحت بعید نیست گرچه احتیاط اعاده است در سال بعد با حاصل بودن شرایط وجوب.
هشتم- آن که درک کند اختیاری عرفه را فقط،احتیاط واجب در این صورت اتمام و اعاده است اگر اختیاری مشعر را عمداً ترک نکرده باشد،والّا حج او باطل است.
نهم- آن که درک کند اضطراری عرفه را فقط،در این صورت حج او باطل است.
دهم- آن که درک کند اختیاری مشعر را،در این صورت حج او صحیح است اگر وقوف عرفه را عمداً ترک نکرده باشد،والّا حج او باطل است.
یازدهم- آن که درک کند اضطراری روز مشعر را فقط،در این صورت حج او باطل است.
دوازدهم- آن که درک کند اضطراری لیلی مشعر را فقط،در این صورت اگر وقوف عرفات را عمداً ترک نکرده باشد و از صاحبان عذر باشد ظاهراً حج او صحیح است والّا باطل است.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 358
استفتائات وقوف به مشعر الحرام
1 س- عدهای در شب دهم ذیحجه عازم مشعر بودند،از افرادی که آنجا بودند سؤال نمودند مشعر کجا است؟ جواب دادند اینجا است،اطمینان پیدا کردند که مشعر است،نیت بیتوته و قصد وقوف کردند،بعد که وقت اضطراری مشعر هم گذشته بود معلوم شد مشعر نبوده،آیا نسبت به باقی اعمال حج و سال آینده وظیفه چیست؟
ج- احتیاطاً این حج را اتمام کنند.و بعد از آن،اعمال عمرۀ مفرده انجام دهند،و در صورت استقرار حج یا بقای استطاعت،سال بعد،حج را اعاده کنند.
2 س- اگر به گفتۀ مدیر گروه که میگوید درک وقوف اختیاری مشعر برای او مشکل است و نمیتواند آن را درک نماید،اعتماد کند و وقوف اختیاری را ترک نماید آیا اشکالی ندارد؟
ج- اگر برای خود شخص عذر حاصل شده،کفایت میکند.
3 س- خدمهای که با زنها قبل از طلوع فجر به منیٰ میروند،ولی خود را قبل از طلوع آفتاب به مشعر میرسانند و وقوف رکنی مشعر را درک میکنند،آیا نیابت آنان صحیح است یا نه؟
ج- اگر از ذوی الاعذار نبودهاند که نیابت آنها صحیح است در فرض مرقوم حجشان نیابتاً صحیح است هرچند مرتکب حرام شدهاند.
4 س- کسی که نمیدانسته وقوف اختیاری مشعر بین طلوعین است،پس از آن وقوف اضطراری را درک کرده،وظیفۀ او چیست؟
ج- اگر جهل او قصوری و عذری باشد نه تقصیری،و ترک وقوف اختیاری از روی عذر شده باشد،مانع ندارد.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 359
5 س- شخصی وقوف عرفات و مقداری از وقوفِ لَیْلی مَشْعر را درک کرده و عمداً قبل از طلوع فجر رفته است به منیٰ،برای بردن اثاث و کار دیگری،و قصد داشته است که مجدداً به مشعر برگردد ولی در منیٰ خوابش برده،وظیفۀ چنین حاجیای چیست؟
ج- با فرض این که ترک اختیاری مشعر عمدی نبوده،در فرض مرقوم،اضطراری کافی است،ولی اگر شب،نیت وقوف نداشته باید اضطراری روز را درک کند.ولی اگر نایب است کافی نیست.
مستحبات وقوف به مشعر الحرام
بدانکه مستحب است با تن و دلی آرام از عرفات به سوی مشعر الحرام متوجه شده و استغفار نماید،و همین که از طرف دست راست به تلّ سرخ رسید بگوید:
«أَللَّهُمَّ ارْحَمْ تَوَقُّفِی،وَزِدْهُ فِی عَمَلِی،وَسَلِّمْ لِی دِینِی،وَتَقَبَّلْ مَنَاسِکِی».
و در راه رفتن میانهروی نماید و کسی را آزار ندهد،و مستحب است نماز شام و خفتن را تا مُزْدَلفه به تأخیر اندازد اگرچه ثلث شب نیز بگذرد،و میان هر دو نماز به یک اذان و دو اقامه جمع کند،و نوافل مغرب را بعد از نماز عشا بهجا آورد،و در صورتی که از رسیدن به مُزدَلفه پیش از نصف شب مانعی رسید،باید نماز مغرب و عشا را به تأخیر نیندازد و در میان راه بخواند،و مستحب است که در وسط وادی از طرف راستِ راه نزول نماید،و اگر حاجی صروره باشد مستحب است که در مشعر الحرام قدم بگذارد و مستحب است که آن شب را به هر مقدار که میسور باشد به عبادت و اطاعت الهی به سر برد و این دعا را بخواند:
«أَللَّهُمَّ هَذِهِ جَمْعٌ،أَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَ لُکَ أَنْ تَجْمَعَ لِی فِیهَا جَوَامِعَ الْخَیْرِ،أَللَّهُمَّ لَاتُؤْیِسْنِی مِنَ الْخَیْرِ الَّذِی سَأَلْتُکَ أَنْ تَجْمَعَهُ لِی فِی قَلْبِی،وَأَطْلُبُ إِلَیْکَ أَنْ تُعَرِّفَنِی مَا عَرَّفْتَ أَوْلِیَاءَکَ فِی مَنْزِلِی هَذَا،وَأَنْ تَقِیَنِی جَوَامِعَ الشَرِّ».
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 360
و مستحب است بعد از نماز صبح با طهارت حمد و ثنای الهی را بهجا آورد،و به هر مقداری که میسور باشد از نِعَم و تفضلات حضرت حق ذکر کند و بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد،آنگاه دعا نماید و این دعا را نیز بخواند:
«أَللَّهُمَّ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ،فُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ،وَأَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلَالِ،وَادْرَأْ عَنِّی شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ،أَللَّهُمَّ أَنْتَ خَیْرُ مَطْلُوبٍ إِلَیْهِ،وَخَیْرُ مَدْعُوٍّ وَخَیْرُ مَسْؤُولٍ، وَلِکُلِّ وَافِدٍ جَائِزَةٌ،فَاجْعَلْ جَائِزَتِی فِی مَوْطِنِی هَذَا أَنْ تُقِیلَنِی عَثْرَتِی،وَتَقْبَلَ مَعْذِرَتِی،وَأَنْ تُجَاوِزَ عَنْ خَطِیئَتِی،ثُمَّ اجْعَلِ التَّقْوَی مِنَ الدُّنْیَا زَادِی».
و مستحب است سنگریزههایی را که در منیٰ رَمی خواهد نمود از مُزدَلفه بردارد و مجموع آنها هفتاد دانه است و مستحب است وقتی که از مُزدَلفه به سوی منیٰ رفته و به وادی مُحَسّر رسید به مقدار صد قدم مانند شتر تند رود و اگر سواره است سواری خود را حرکت دهد و بگوید:
«أَللَّهُمَّ سَلِّمْ لِی عَهْدِی،وَاقْبَلْ تَوْبَتِی،وَأَجِبْ دَعْوَتِی،وَاخْلُفْنِی فِیمَنْ تَرَکْتُ بَعْدِی».
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 361