فصل دوم وقوف به عرفات
و در آن چند مسأله است:
مسأله 1- واجب است وقوف به عرفات-که محلی است معروف،و محدود است به حدود معروفه-به قصد قربت و خالص مثل سایر عبادات.
مسأله 2- مراد از وقوف،بودن در آن مکان است چه سواره و چه پیاده،یا نشسته یا خوابیده یا در حال راه رفتن،به هر حال که باشد کافی است.
مسأله 3- اگر در تمام وقت بیهوش باشد یا خواب،وقوف او باطل است.
مسأله 4- به احتیاط واجب لازم است در عرفات باشد از بعد از زوال روز نهم تا غروب شرعی که وقت نماز مغرب است،پس جایز نیست تأخیر بیندازد و در وقت عصر بیاید و توقف کند.
مسأله 5- تأخیر انداختن از اول ظهر اگر کم باشد مثلاً به مقدار نماز ظهر و عصر که جمع بین آنها کند،معلوم نیست حرام باشد،ولی احتیاط آن است که تأخیر نیندازد.
مسأله 6- بودن در مجموع بعد از ظهر تا مغرب گرچه واجب است چنانچه گذشت لکن تمام آن رکن نیست که حج به ترک آن باطل شود،پس اگر مقدار کمی
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 347
توقف کند و برود یا طرف عصر بیاید و توقف کند حج او صحیح است اگرچه توقف نکردن از روی عمد و علم باشد.
مسأله 7- آنچه در وقوف رکن است مسمّای وقوف است؛به این معنی که گفته شود قدری در عرفات بوده،هرچند خیلی کم باشد مثل یک دقیقه یا دو دقیقه،پس اگر هیچ به عرفات نرود رکن را ترک کرده.
مسأله 8- اگر از روی عمد و علم،وقوف رکنی را ترک کند-یعنی در هیچ جزء از بعد از ظهر تا مغرب در عرفات نباشد-حجش باطل است،و کفایت نمی‌کند برای او وقوف در شب عید که وقوف اضطراری است.
مسأله 9- اگر کسی عمداً پیش از غروب شرعی از عرفات کوچ کند و از حدود عرفات بیرون رود و پس از آن نادم شود و برگردد و تا غروب توقف کند چیزی بر او نیست بنابر اقوا،لکن احتیاط در کفاره است به یک شتر،و همچنین اگر بدون آن که پشیمان شود از کار خود،برای حاجتی برگردد لکن بعد از رسیدن با قصد قربت توقف کند چیزی بر او نیست.
مسأله 10- اگر در فرض سابق مراجعت نکرد کفارۀ آن یک شتر است که باید در راه خدا قربانی کند هرجا بخواهد،و احتیاط مستحب آن است که در مکه قربانی کند،و اگر متمکن از قربانی نباشد هیجده روز روزه بگیرد،و احتیاط مستحب آن است که پشت سر هم روزه بگیرد.
مسأله 11- اگر سهواً کوچ کرد و بیرون رفت؛پس اگر یادش آمد باید مراجعت کند، و اگر مراجعت نکرد گناهکار است،لکن کفاره ندارد بنابر اقوا گرچه احوط است،و اگر یادش نیامد چیزی بر او نیست.
مسأله 12- اگر کسی از روی ندانستن مسأله،آنچه ذکر شد بکند حکم او حکم کسی است که سهواً کرده است.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 348
مسأله 13- اگر کسی به واسطۀ عذری مثل فراموشی و تنگی وقت و مثل آن،از ظهر نهم تا غروب شرعی در عرفات نباشد و هیچ جزئی از زمان را درک نکند کافی است که مقداری از شب عید را هرچند اندک باشد در عرفات باشد،و این زمان را وقت اضطراری عرفه می‌گویند.
مسأله 14- اگر کسی که به واسطۀ عذر،روز نهم را وقوف نکرده و شب دهم را عمداً و بی‌عذر در عرفات وقوف نکند ظاهراً حج او باطل می‌شود اگرچه درک کند وقوف به مشعر را.
مسأله 15- اگر کسی به واسطۀ فراموشی یا غفلت یا عذر دیگر ترک کند وقوف به عرفات را در روز نهم که وقت اختیاری است و در شب دهم که وقت اضطراری است، کفایت می‌کند در صحیح بودن حج او که وقوف اختیاری مشعر را درک کند چنانچه خواهد آمد.
استفتائات وقوف به عرفات
1 س- حدودی که برای عرفات و مُزدَلَفه و منیٰ مشخص شده است جهت انجام مناسک اعتبار دارد یا نه؟
ج- چنانچه مورد اطمینان یا تصدیق اهل مَحل باشد معتبر است.
2 س- کراهت صعود به جبل الرحمه،آیا قبل از نیت وقوف به عرفات است یا بعد از آن؟
ج- در وقت وقوف کراهت دارد که از جبل بالا رود.
3 س- شخصی وقوف اختیاری عرفات را درک کرده و قبل از رفتن به مشعر، مُغْمیٰ علیه شده است.بفرمایید اگر به همین حال تا آخر اعمال باقی باشد،وظیفه‌اش چیست؟ و اگر بعد از اغما او را به ایران آورده باشند چه حکمی دارد،و نیز اگر بعد از
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 349
ایام تشریق در ماه ذیحجه به هوش بیاید،در مکه باشد یا در ایران،چه باید کرد؟
ج- با فرض این که عذر او فقط اغما است،پس از به هوش آمدن اگر ممکن است اعمال حج را تمام کند،و در هر صورت سال بعد حج را اعاده کند،و برای احراز خروج از احرام بعد از اتمام حج،عمرۀ مفرده‌ای اتیان نماید.
4 س- زنی که عادت ماهانه‌اش مثلاً شش روز بوده است،در حال عادت زنانه برای عمرۀ تمتع مُحرم می‌شود،و در روز هشتم ذیحجه که روز ششم عادت اوست پاک می‌گردد و غسل می‌کند و اعمال عمرۀ تمتع را انجام می‌دهد و برای حج تمتع مُحرم می‌شود،ولی ظهر روز نهم در عرفه لک می‌بیند و نمی‌داند که آیا ادامه دارد تا پس از ده روز،تا استحاضه حساب شود و اعمال قبلی او صحیح باشد،یا قبل از تمام شدن ده روز از اولِ عادت،قطع می‌شود تا حکم حیض را داشته باشد،وظیفۀ او چیست؟ و در همین فرض اگر در مشعر لک دید چه کند؟
ج- عمل به احتیاط کند،و راه احتیاط انجام اعمال بدون قصد تمتع و افراد بلکه به قصد ما فی الذمه،با قربانی در منیٰ و اتیان عمرۀ مفرده بعد از آن است،و چنانچه قصد تمتع کرده و بعد از انجام بعض اعمال حج کشف خلاف شده،اکتفا به این حج نکند.
5 س- در فرض مسألۀ فوق اگر در عرفات یا مشعر لک دید و همان وقت یقین پیدا کرد که خون حیض است و قبلاً پاک نبوده،باید چه کند با توجه به این که وقت وقوفین اختیاری و یا اضطراری آن باقی است ولی وقت برگشتن به مکه و انجام اعمال عمرۀ تمتع را ندارد؟
ج- مورد عدول به افراد است.
6 س- وقوف اضطراری عرفه آیا از اول شب تا طلوع فجر است،یا طلوع آفتاب؟
ج- وقوف اضطراری عرفه در شب عید است،و شب تا طلوع فجر است.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 350
مستحبات وقوف به عرفات
در وقوف به عرفات چند چیز مستحب است:
1-با طهارت بودن در حال وقوف.
2-غسل نمودن،و بهتر آن است که نزدیک ظهر باشد.
3-آنچه موجب تفرق حواس است از خود دور سازد تا آن که قلب او متوجه جناب اقدس الهی گردد.
4-نسبت به قافله‌ای که از مکه می‌آید وقوف شخص در طرف دست چپ کوه واقع گردد.
5-وقوف او در پایین کوه و در زمین هموار بوده باشد،و بالا رفتن کوه مکروه است.
6-در اول وقت،نماز ظهر و عصر را به یک اذان و دو اقامه به‌جا آورد.
7-قلب خود را به حضرت حق جلّ و علا متوجه ساخته و حمد الهی و تهلیل و تمجید نموده و ثنای حضرت حق را به‌جا آورد،پس از آن صد مرتبه «أَللّٰهُ أَکْبَرُ» و صد مرتبه سورۀ«توحید»را بخواند و آنچه خواهد دعا نماید و از شیطان رجیم به خدا پناه ببرد و این دعا را نیز بخواند:
«أَللَّهُمَّ رَبَّ الْمَشَاعِرِ کُلِّهَا فُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ،وَأَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلَالِ،وَادْرَأْ عَنِّی شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ،أَللَّهُمَّ لَاتَمْکُرْ بِی وَلَا تَخْدَعْنِی وَلَا تَسْتَدْرِجْنِی یَا أَسْمَعَ السَّامِعینَ وَیَا أَبْصَرَ النَّاظِرِینَ وَیَا أَسْرَعَ الْحَاسِبِینَ وَیَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ،أَسْأَ لُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَکَذَا».
و به جای کذا و کذا حاجت خود را نام ببرد،پس دست به آسمان بردارد و بگوید:
«أَللَّهُمَّ حَاجَتِی إِلَیْکَ الَّتِی إِنْ أَعْطَیْتَنِیهَا لَمْ یَضُرَّنِی مَا مَنَعْتَنِی وَإِنْ مَنَعْتَنِیهَا لَمْ یَنْفَعْنِی مَا أَعْطَیْتَنِی،أَسْأَ لُکَ خَلَاصَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ،أَللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ،وَمِلْکُ نَاصِیَتِی بِیَدِکَ،وَأَجَلِی
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 351
بِعِلْمِکَ،أَسْأَ لُکَ أَنْ تُوَفِّقَنِی لِمَا یُرْضِیکَ عَنِّی،وَأَنْ تُسَلِّمَ مِنِّی مَنَاسِکِیَ الَّتِی أَرَیْتَهَا خَلِیلَکَ إِبْرَاهِیمَ صَلَوَاتُ اللّٰهِ عَلَیْهِ،وَدَلَلْتَ عَلَیْهَا نَبِیَّکَ مُحَمَّداً صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ،أَللَّهُمَّ اجْعَلْنِی مِمَّنْ رَضِیتَ عَمَلَهُ وَأَطَلْتَ عُمْرَهُ وَأَحْیَیْتَهُ بَعْدَ الْمَوْتِ».
8-این دعا را بخواند:
«لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِیکَ لَهُ،لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ،یُحْیِی وَیُمِیتُ،وَهُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ،بِیَدِهِ الْخَیْرُ،وَهُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ،أَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ کَالَّذِی تَقُولُ،وَخَیْراً مِمَّا نَقُولُ،وَفَوْقَ مَا یَقُولُ الْقَائِلُونَ،أَللَّهُمَّ لَکَ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی وَلَکَ تُرَاثِی (بَرَاءَتِی خ.ل)وَبِکَ حَوْلِی وَمِنْکَ قُوَّتِی،أَللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفَقْرِ،وَمِنْ وَسَاوِسِ الصُّدُورِ،وَمِنْ شَتَاتِ الْأَمْرِ وَمِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ،أَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَ لُکَ خَیْرَ الرِّیَاحِ،وَأَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا یَجِیءُ بِهِ الرِّیَاحُ،وَأَسْأَ لُکَ خَیْرَ اللَّیْلِ وَخَیْرَ النَّهَارِ،أَللَّهُمَّ اجْعَلْ فِی قَلْبِی نُوراً،وَفِی سَمْعِی وَبَصَرِی نُوراً،وَفِی لَحْمِی وَدَمِی وَعِظَامِی وَعُرُوقِی وَمَقْعَدِی وَمَقَامِی وَمَدْخَلِی وَمَخْرَجِی نُوراً،وَأَعْظِمْ لِی نُوراً یَا رَبِّ یَوْمَ أَلْقَاکَ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».
و در این روز تا می‌تواند از خیرات و صدقات کوتاهی نکند.
9-آن که کعبه را استقبال نموده و این اذکار را بگوید:
«سُبْحَانَ اللّٰهِ» صد مرتبه، «أَللُّٰه أَکْبَرُ» صد مرتبه، «مَا شَاءَ اللّٰهُ لَاقُوَّةَ إِلَّا بِاللّٰهِ» صد مرتبه، «أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِیکَ لَهُ،لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ،یُحْیِی وَیُمِیتُ، وَیُمِیتُ وَیُحْیِی،وَهُوَ حَیٌّ لَایَمُوتُ،بِیَدِهِ الْخَیْرُ،وَهُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ» صد مرتبه.
پس،از اول سورۀ«بقره»ده آیه بخواند،پس سورۀ«توحید»سه مرتبه،و «آیة الکرسی»را بخواند تا آخر،پس این آیات را بخواند:
«إِنَّ رَبَّکُمُ اللّٰهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیّٰامٍ ثُمَّ اسْتَویٰ عَلَی الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهٰارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّرٰاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاٰ لَهُ الْخَلْقُ
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 352
وَ الْأَمْرُ تَبٰارَکَ اللّٰهُ رَبُّ الْعٰالَمِینَ* اُدْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لاٰ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ* وَ لاٰ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاٰحِهٰا وَ ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللّٰهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ» .
پس سورۀ «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ» و سورۀ «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ» را بخواند.
پس آنچه از نعم الهی به یاد داشته باشد یکایک ذکر نموده و حمد الهی نماید،و همچنین بر اهل و مال و سایر چیزهایی که حضرت حق به او تفضل نموده حمد بنماید و بگوید:
«أَللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلَی نَعْمَائِکَ الَّتِی لَاتُحْصَی بِعَدَدٍ وَلَا تُکَافَأُ بِعَمَلٍ».
و به آیاتی از قرآن که در آنها ذکر حمد شده است خدا را حمد نماید و به آیاتی که در آنها ذکر تسبیح شده است خدا را تسبیح نماید و به آیاتی که در آنها ذکر تکبیر شده است خدا را تکبیر نماید و به آیاتی که در آنها ذکر تهلیل شده است خدا را تهلیل نماید و بر محمد و آل محمد علیهم الصلاة و السلام زیاد صلوات بفرستد و به هر اسمی از اسماء اللّٰه که در قرآن موجود است خدا را بخواند و به آنچه از اسمای الهی که در یاد دارد خدا را ذکر کند،و به اسمای الهی که در آخر سورۀ حشر موجود است خدا را بخواند و آنها عبارتند از:
«أَللّٰهُ عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحیِمُ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیْزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ».
و این دعا را بخواند:
«أَسْأَ لُکَ یَا اللّٰهُ یَا رَحْمٰنُ بِکُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ،وَأَسْأَ لُکَ بِقُوَّتِکَ وَقُدْرَتِکَ وَعِزَّتِکَ وَبِجَمِیعِ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ وَبِجَمْعِکَ وَبِأَرْکَانِکَ کُلِّهَا،وَبِحَقِّ رَسُولِکَ صَلَوَاتُ اللّٰهِ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَبِاسْمِکَ الْأَکْبَرِ الْأَکْبَرِ،وَبِاسْمِکَ الْعَظِیمِ الَّذِی مَنْ دَعَاکَ بِهِ کَانَ حَقّاً عَلَیْکَ أَنْ لَاتُخَیِّبَهُ، وَبِاسْمِکَ الْأَعْظَمِ الْأَعْظَمِ الَّذِی مَنْ دَعَاکَ بِهِ کَانَ حَقّاً عَلَیْکَ أَنْ لَاتَرُدَّهُ وَأَنْ تُعْطِیَهُ مَا سَأَلَ، أَنْ تَغْفِرَ لِی جَمِیعَ ذُنُوبِی فِی جَمِیعِ عِلْمِکَ فِیَّ».
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 353
و هر حاجت که داری بخواه و از حق سبحانه و تعالی طلب کن که توفیق حج بیابی در سال آینده و هر سال.و هفتاد مرتبه بگو:
«أَسْأَ لُکَ الْجَنَّةَ» و هفتاد مرتبه «أَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ رَبِّی وَأَتُوبُ إِلَیْهِ».
پس بخوان این دعا را:
«أَللَّهُمَّ فُکَّنِی مِنَ النَّارِ وَأَوْسِعْ عَلَیَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلَالِ الطَیِّبِ وَادْرَأْ عَنِّی شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ و الْإِنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ».
10-آن که نزدیک غروب آفتاب بگوید:
«أَللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفَقْرِ وَمِنْ تَشَتُّتِ الْأُمُورِ وَمِنْ شَرِّ مَا یَحْدُثُ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ، أَمْسَی ظُلْمِی مُسْتَجِیراً بِعَفْوِکَ،وَأَمْسَی خَوْفِی مُسْتَجِیراً بِأَمَانِکَ،وَأَمْسَی ذُ نُوبِی مُسْتَجِیرَةً بِمَغْفِرَتِکَ،وَأَمْسَی ذُلِّی مُسْتَجِیراً بِعِزِّکَ،وَأَمْسَی وَجْهِیَ الْفَانِیَ الْبَالِی مُسْتَجِیراً بِوَجْهِکَ الْبَاقِی،یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَیَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَی،جَلِّلْنِی بِرَحْمَتِکَ،وَأَلْبِسْنِی عَافِیَتَکَ،وَاصْرِفْ عَنِّی شَرَّ جَمِیعِ خَلْقِکَ».
و بدان‌که ادعیۀ وارده در این روز شریف بسیار است و هرقدر که میسور باشد خواندن دعا مناسب است،و بسیار خوب است که در این روز دعای حضرت سید الشهداء علیه السلام و دعای حضرت زین العابدین سلام اللّه علیه را که در صحیفۀ کامله است خوانده شود و بعد از غروب آفتاب بگوید:
«أَللَّهُمَّ لَاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ هَذَا الْمَوْقِفِ،وَارْزُقْنِیهِ مِنْ قَابِلٍ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی، وَاقْلِبْنِی الْیَوْمَ مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجَاباً لِی مَرْحُوماً مَغْفُوراً لِی بِأَفْضَلِ مَا یَنْقَلِبُ بِهِ الْیَوْمَ أَحَدٌ مِنْ وَفْدِکَ وَحُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ،وَاجْعَلْنِی الْیَوْمَ مِنْ أَکْرَمِ وَفْدِکَ عَلَیْکَ،وَأَعْطِنِی أَفْضَلَ مَا أَعْطَیْتَ أَحَداً مِنْهُمْ مِنَ الْخَیْرِ وَالْبَرَکَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوَانِ وَالْمَغْفِرَةِ،وَبَارِکْ لِی فِیمَا أَرْجِعُ إِلَیْهِ مِنْ أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ قَلِیلٍ أَوْ کَثِیرٍ وَبَارِکْ لَهُمْ فِیَّ».
و بسیار بگوید: «أَللَّهُمَّ أَعْتِقْنِی مِنَ النَّارِ».
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 354