فصل اول محل احرام عمرۀ تمتع که آن اول از واجبات عمره است
بدانکه محل احرام بستن برای عمرۀ تمتع که آن را میقات مینامند مختلف میشود به اختلاف راههایی که حجاج از آنها به طرف مکه میروند،وآن پنج محل است:
اول: مسجد شجره است که آن را«ذُوالحُلَیفه»مینامند،و آن میقات کسانی است که از مدینۀ منوره به مکه میروند.
و در اینجا چند مسأله است:
مسأله 1- جایز است در صورت ضرورت،احرام را از مسجد شجره تأخیر بیندازد تا میقات اهل شام.
مسأله 2- احتیاط واجب آن است که در داخل مسجد شجره مُحرم شود نه خارج آن،هرچند نزدیک به آن باشد.
مسأله 3- شخص جنب و حائض میتوانند در حال عبور از مسجد مُحرم شوند،و نباید در مسجد توقف کنند.
مسأله 4- اگر جنب به واسطۀ زیادی جمعیت نتواند در حال عبور از مسجد احرام
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 203
ببندد،و آب برای غسل نباشد،و نتواند صبر کند تا آب پیدا شود باید تیمم کند و داخل مسجد شود و احرام ببندد.
مسأله 5- اگر حائض نتواند تا وقت پاک شدن صبر کند احتیاط آن است که نزدیک مسجد مُحرم شود و در جُحفه یا مُحاذی آن احرام را تجدید کند.
دوم: وادی عقیق است که اوائل آن را«مسلخ»و اواسط آن را«غمره»و اواخر آن را «ذات عرق»میگویند که محل احرام عامه است،و آن میقات کسانی است که از راه عراق و نجد به مکه میروند.
سوم: قرن المنازل است،و آن میقات کسانی است که از راه طائف حج میروند.
چهارم: یلملم است که اسم کوهی است،و آن میقات کسانی است که از راه یمن میروند.
پنجم: جُحْفه است،و آن میقات کسانی است که از راه شام میروند.
و در اینجا مسائلی است:
مسأله 1- اگر بیّنۀ شرعیه قائم شد؛یعنی دو شاهد عادل شهادت دادند که فلان مکان میقات است،تفتیش و تحصیل علم لازم نیست،و اگر علم و بیّنه ممکن نشود میتواند اکتفا کند به ظن حاصل از پرسیدن از کسانی که اهل اطلاع به آن مکانها میباشند.
مسأله 2- هرگاه از راهی برود که به هیچ یک از میقاتها عبورش نیفتد باید از محاذات میقات احرام ببندد.
مسأله 3- اگر عبور او طوری است که محاذات با دو میقات پیدا میکند احتیاط واجب آن است که از جایی که اول،محاذات پیدا میکند احرام ببندد،و در محاذات میقات بعد،تجدید نیت احرام کند.
مسأله 4- کسانی که از محاذات غیر مسجد شجره عبور میکنند احتیاط مستحب
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 204
آن است که قبل از رسیدن به محاذات،به نذر مُحرم شوند و بهتر آن است که در محاذات،تجدید احرام کنند.
مسأله 5- شخص مستطیع اگر احرام را از میقات تأخیر بیندازد از روی علم و عمد،و ممکن نشود برگردد به میقات به واسطۀ عذری و میقات دیگری در پیش نداشته باشد حج او باطل است،و باید سال دیگر حج بهجا آورد.
مسأله 6- شخصی که میخواهد از محاذی میقات مُحرم شود اگر محاذات را نداند باید از اهل اطلاع مورد وثوق بپرسد،و قول مجتهد که اهل اطلاع به آن مکانها نیست اعتبار ندارد،و اگر نتواند محاذات را بفهمد قبل از رسیدن به محلی که احتمال میدهد از محاذات گذشته است به نذر مُحرم شود،بلکه اگر از محل معیّنی پیش از رسیدن به محاذات،به نذر مُحرم شود احوط است.
مسأله 7- کسانی که با هواپیما به حج میروند و میخواهند بعد از حج به مدینه مشرف شوند احتیاط آن است که بدون احرام بروند«جده»و از اهل اطلاع مورد اعتماد تحقیق کنند؛اگر جده یا«حده»معلوم شد محاذی با یکی از میقاتها است از آنجا مُحرم شوند و الّا بروند به میقات دیگر مثل جُحفه و از آنجا مُحرم شوند،و اگر نتوانستند به جُحفه یا به میقات دیگر بروند با نذر از جده مُحرم شوند،و بهتر آن است که در«حده»تجدید احرام کنند اگرچه لازم نیست.
مسأله 8- مراد از محاذات آن است که کسی که میرود به طرف مکه بهجایی برسد که میقات به طرف راست یا چپ او واقع شود به خط راست به طوری که اگر از آنجا بگذرد میقات متمایل به پشت او شود.
مسأله 9- محاذات ثابت میشود به علم و به دو شاهد عادل،و اگر اینها ممکن نشود اگر گمان حاصل شد از قول کسانی که مطلع به آن مکانها هستند ظاهراً کافی است،بلکه از قول کسانی که اهل خبره هستند و از روی قواعد علمیه محاذات را تعیین میکنند اگر گمان حاصل شد ظاهراً کافی است.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 205
مسأله 10- کسی که به واسطۀ فراموشی یا ندانستن مسأله و عذر دیگر بدون احرام از میقات عبور کرد؛پس اگر امکان داشت برگشتن به میقات و به اعمال عمره میتوانست با برگشتن برسد واجب است برگردد و از میقات احرام ببندد چه داخل حرم شده باشد یا نه،و اگر ممکن نیست به نحوی که گفته شد؛پس اگر داخل حرم نشده از همانجا احرام ببندد،و احتیاط مستحب آن است که هر مقداری میتواند به طرف میقات برگردد و آنجا مُحرم شود،و اگر داخل حرم شده واجب است؛اگر میتواند و به اعمال عمره میرسد از حرم خارج شود و مُحرم گردد،و اگر نمیتواند به نحوی که گفته شد همانجا مُحرم شود،و احتیاط مستحب آن است که هرقدر میتواند به طرف خارج حرم برگردد و آنجا مُحرم شود.
مسأله 11- زن حائض اگر مسأله نمیدانست و عقیده داشت که نباید در میقات مُحرم شود و احرام نبست حکمش همان است که در مسألۀ دهم گفته شد.
مسأله 12- جایز نیست احرام بستن پیش از رسیدن به میقات،و اگر احرام ببندد صحیح نیست ولی اگر نذر کند که از محلی که پیش از میقات است احرام ببندد جایز است،و باید از همانجا مُحرم شود.مثلاً اگر نذر کرد که از«قم»مُحرم شود واجب است عمل کند،و بهتر آن است که به میقات یا محاذات میقات که رسید احرام را تجدید کند.
مسأله 13- جایز نیست احرام را از میقات تأخیر بیندازد اختیاراً،بلکه احتیاط واجب آن است که از محاذات میقات بدون احرام عبور نکند،اگرچه میقات دیگری بعد از آن باشد.
مسأله 14- اگر از میقات بدون احرام عبور کرد واجب است در صورت امکان برگردد و از آن میقات مُحرم شود،بلکه اگر میقات دیگری بعد از آن میقات باشد باید به احتیاط واجب برگردد به میقاتی که از آن گذشته و مُحرم شود.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 206
مسائل متفرقه و استفتائات میقات
مسأله 1- احتیاط واجب آن است که از خود مسجد شجره احرام بسته شود نه اطراف آن،و احتیاط مستحب آن است که در محل اصلی مسجد مُحرم شود اگرچه از مسجد مطلقاً جایز است حتی در قسمتی که مسجد توسعه پیدا کرده است.
مسأله 2- اگر زن در میقات،حائض باشد و یقین کند که نمیتواند عمرۀ تمتع را در وقت خود انجام دهد باید نیت حج افراد کند و برای حج افراد مُحرم شود ولی اگر بعد از آن کشف خلاف شد در صورتی که برای حَجة الاسلام مُحرم شده احرام او باطل است و باید برای عمرۀ تمتع مجدداً مُحرم شود.
مسأله 3- کسانی که با هواپیما به جده میروند نمیتوانند از جده یا حدیبیه مُحرم شوند بلکه باید به یکی از مواقیت مثل جُحفه بروند و از آنجا مُحرم شوند و اگر از مدینه بروند باید از مسجد شجره مُحرم شوند و در این حکم فرقی بین این که قصد عمرۀ تمتع یا مفرده داشته باشند نیست،و حدیبیه میقات عمرۀ مفرده است برای کسانی که در مکه هستند.
مسأله 4- کسانی که میقات برای آنها مشخص نیست نمیتوانند به گفتۀ راهنما (بلد)یا حملهدار که میگوید فلان محل میقات است مُحرم شوند مگر از گفتۀ او اطمینان پیدا کنند و الّا باید به[عرف]محل مراجعه نمایند.
مسأله 5- در صورتی که ثابت نیست که رابغ محاذی جُحفه است احرام از آن جایز نیست.
مسأله 6- کسی که در غیر ماههای حج به مکه رفته و عمرۀ مفرده بهجا آورده و در مکه مانده تا ماههای حج،برای احرام عمرۀ تمتع باید به یکی از مواقیت پنجگانۀ معروفه برود و نمیتواند از تنعیم مُحرم شود.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 207
مسأله 7- کسانی که برای عمرۀ مفرده به مکه مشرف میشوند و باید به یکی از مواقیت معروفه بروند،نمیتوانند بدون احرام از میقات تجاوز کنند،و در صورت تجاوز واجب است به میقات برگردند و از آنجا مُحرم شوند،و اگر کسی نتوانست برگردد هر جا که هست مُحرم شود.
مسأله 8- اگر شخص در مکه باشد و بخواهد عمرۀ تمتع بهجا آورد و به عللی از رفتن به میقات عمرۀ تمتع معذور باشد لازم است به خارج حرم برود و از آنجا مُحرم شود و از ادنی الحِل کافی است.
مسأله 9- میقات برای شاغلین در جده از ایرانیان و غیر آنها در عمرۀ تمتع و عمرۀ مفرده همان مواقیت معروفه است،و نمیتوانند از جده یا ادنی الحِل مُحرم شوند،و اگر از روی جهل به مسأله در جای دیگر مُحرم شوند،احرام آنها صحیح نیست و محرّمات احرام بر آنها حرام نمیشود چنانچه در صورت علم و عمد هم حکم همین است هرچند در صورت جهل،اگر بعد از اعمال،مسأله را فهمیدهاند عمل آنان صحیح است.
مسأله 10- خدمۀ کاروانها که میخواهند به مکه بروند و بعد از آن باید از مکه خارج شوند بنابر احتیاط نباید عمرۀ تمتع انجام دهند،بلکه برای دخول مکه باید به یکی از مواقیت معروفه بروند و از آنجا برای عمرۀ مفرده مُحرم شوند.و ادنی الحِل، میقات این اشخاص نیست،و پس از انجام اعمال عمرۀ مفرده میتوانند از مکه خارج شوند،و در صورت خارج شدن از مکه اگر فقط به جده بیایند برای ورود به مکه در مرتبۀ دوم و سوم و بعد از آن،احرام واجب نیست،ولی اگر به مدینه بروند و از آنجا بخواهند به مکه بروند باید در مسجد شجره مُحرم شوند برای عمرۀ مفردۀ دیگر،و چون بین این عمرۀ مفرده و عمرۀ مفردۀ اول یک ماه فاصله نشده عمرۀ دوم را رجاءً بهجا آورند،و در هر صورت این اشخاص آخرین مرتبهای که به مکه میروند باید به یکی از مواقیت معروفه،مثل مسجد شجره یا جُحفه بروند و از آنجا برای عمرۀ تمتع مُحرم شوند.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 208
11 س- کسانی که به علت عادت ماهانه نمیتوانند داخل مسجد شجره مُحرم شوند باید در خارج آن مُحرم شوند و در مُحاذی جُحْفه تجدید احرام نمایند،با توجه به اینکه محاذی جُحفه نقطۀ مشخصی نیست،وظیفه چیست؟
ج- میتوانند به جُحفه بروند و در آنجا تجدید احرام کنند،و چنانچه حدود مُحاذات را تشخیص دهند و در تمام آن حد با بقای نیت،تلبیه را تکرار کنند کفایت میکند.
12 س- جماعتی از راه طائف عازم مکه بودند،قبل از رسیدن به قَرْن المَنازل آنان را از راه وادی عقیق فرستادند و از راه قرن المنازل منع کردند و لذا در وادی عقیق مُحرم شدند،آیا احرام آنان چه صورت دارد؟
ج- صحیح است.
13 س- در مناسک مرقوم است که زنهای حائض باید عبوراً از مسجد شجره مُحرم شوند و اگر نمیتوانند،در خارج مُحرم شوند و در محاذی جُحفه تجدید احرام کنند،چون این کار مشکل است و محاذی جُحفه معلوم نیست آیا حضرت امام اجازه میفرمایند که این گونه اشخاص در مدینه با نذر مُحرم شوند؟
ج- چون احرام قبل از میقات با نذر صحیح است،زنهای حائض که عذر شرعی از دخول مسجد دارند،میتوانند در مدینه با نذر برای عمره مُحرم شوند.
و در این صورت لازم نیست به مسجد شجره بروند،ولی نذر زن باید با اذن شوهر باشد.
14 س- زن حائضی که از مدینه عازم مکه بود،گمان میکرد که در حال عبور در مسجد شجره میتواند مُحرم شود و وظیفهاش را انجام دهد،ولی وقتی که به محوطۀ حیاط مسجد رسید دید به جهت ازدحام نمیتواند با عبور مُحرم شود،لذا از شوهرش که حاضر بود اجازۀ نذر گرفت و چند قدمی از مسجد فاصله گرفت و با نذر مُحرم شد، آیا کفایت میکند یا خیر؟
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 209
ج- اگر احراز کند که قبل از میقات،با نذر مُحرم شده است مانع ندارد.
15 س- زن در حال حیض به خیال این که میتواند در حال عبور،در مسجد شجره احرام ببندد وارد مسجد شد و بلافاصله احرام بست و تلبیه را هم گفت و چند قدمی هم به طرف دری که میخواست خارج شود رفت،ولی چون دید نمیشود عبور کرد برگشت و از همان دری که وارد شده بود خارج شد،آیا احرامش چگونه است؟
ج- صحیح است.
16 س- یک نفر از حجاج به کلی شنوایی خود را از دست داده و زبان او هم لکنت دارد که قادر به تکلم صحیح نیست،مسئولین و سایر حجاج همراه،به این موضوع توجه نداشتهاند و این آقا بدون نیت و تلبیه وارد مکه شده است،تکلیف او و همراهانش چیست؟
ج- باید به میقات برگردد و با نیت و تلبیه مُحرم شود هرچند با بردن همراه باشد،و اگر نمیتواند به میقات برود باید در خارج حرم مُحرم شود،و اگر نمیتواند تلبیه را صحیح بگوید ولو با تلقین،احوط آن است که به هر نحو میتواند بگوید و ترجمهاش را نیز بگوید.
17 س- نظر به این که مسجد جُحفه و مسجد تنعیم اخیراً تخریب و بازسازی شده و وسعت یافته است،آیا حجاج یا مُعْتَمِرین باید حتماً در حدود مسجد قبلی مُحرم شوند و یا مُحرم شدن در تمام مسجد فعلی معتبر است؟
ج- میقات در جُحفه خصوص مسجد نیست و از هر جای جُحفه میتوانند مُحرم شوند،و همچنین مسجد تنعیم خصوصیت ندارد و احرام از ادنی الحِل صحیح است هرچند در مسجد نباشد.بنابراین در صورت توسعۀ مسجد با صدق جُحفه در اول و ادنی الحِل در دوم،احرام اشکال ندارد.
18 س- در مناسک فرمودهاید خدمهای که میخواهند به مکه بروند و از مکه خارج شوند،در صورت خارج شدن از مکه،اگر فقط به جده میروند،برای ورود به
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 210
مکه در مرتبۀ دوم و سوم و بعد از آن احرام واجب نیست،ولی اگر به مدینه بروند و از آنجا بخواهند به مکه بروند باید در مسجد شجره مُحرم شوند برای عمرۀ مفردۀ دیگر چنانچه میسر است،نکتۀ علمی فرق میان جده و مدینه را بیان فرمایید؟
ج- فارق،عبور از میقات و عدم عبور است.
19 س- کسی که وسایلش در جُحفه مانده است،آیا میتواند برای آوردن وسایل خود،از احرام خارج گردد در حالی که برای عمرۀ تمتع مُحرم شده و وارد حرم گردیده است؟
ج- میتواند قبل از خروج از احرامِ عمره،برود و وسایل خود را بیاورد،و اگر اعمال عمرۀ تمتع را انجام داده و مُحِلّ شده است،نمیتواند از مکه خارج شود مگر در حال ضرورت،مُحرماً به احرام حج علی الاحوط.
20 س- کسی از جده مُحرم شده و اعمال عمرۀ تمتع را انجام داده است تکلیف او چیست؟
ج- اگر از رفتن به میقات معذور نبوده و وقت برای انجام عمرۀ تمتع هست باید به میقات برود و مُحرم شود و عمرۀ تمتع را اعاده کند،و اگر رفتن به میقات ممکن نیست به خارج حرم برود و از آنجا مُحرم شود.
21 س- آیا جایز است کسی که به احرام عمرۀ تمتع در یکی از میقاتها مُحرم شده است به طرف خلاف مکه برود و بعد از چند روز بیاید مکه،مثلاً از مسجد شجره به مدینه و بعد از همان راه یا راه دیگر به مکه برود؟
ج- مانع ندارد.
22 س- بعد از اتمام حج تمتع اگر شخص از مکه خارج شود و بخواهد مراجعت کند آیا لازم است مُحرم شود یا خیر؟
ج- در صورتی که از وقت احرام عمرۀ تمتع یک ماه نگذشته است لازم نیست مُحرم شود و میتواند بدون احرام وارد مکه شود.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 211
23 س- کسی که عمرۀ مفرده انجام داده است،آیا میتواند در فاصلۀ کمتر از یک ماه،بدون احرام از میقات تجاوز کند؟
ج- احتیاط آن است که به قصد رجاء برای عمرۀ مفردۀ دیگر مُحرم شود و بدون احرام تجاوز نکند.
24 س- کسی که در جده و یا مدینه حالت روانی پیدا میکند،آیا لازم است مُحرماً وارد مکه شود،یا بدون احرام نیز جایز است؟
ج- مجنون تکلیف ندارد و احرام بر او واجب نیست،و اگر بدون احرام وارد مکه شود اشکالی ندارد.
25 س- زن حائضی که نمیتوانست صبر کند تا پاک شود،نزدیک مسجد شجره مُحرم شد و بنا داشت محاذی جُحفه احرام را تجدید کند،در ماشین خوابش برد و وارد مکه شد،آیا احرام او درست است؟
ج- در صورت امکان باید برگردد و از جُحفه یا محاذی آن مُحرم شود علی الاحوط،و اگر ممکن نیست،از حرم خارج شود و از آنجا احرام ببندد.
26 س- اگر بعد از خروج از میقات در بین راه متوجه شود که تلبیه را نگفته،یا نیت نکرده و یا به جهت دیگر احرامش درست نیست،و چنانچه بخواهد از همانجا به میقات برگردد میسر نیست ولی اگر بیاید مکه امکان دارد برگردد،آیا میتواند بیاید مکه و به میقات برگردد،یا باید از همانجا مُحرم شود؟
ج- اگر میتواند به میقات برگردد ولو از مکه،نمیتواند برای عمل واجب از غیر میقات مُحرم شود،ولی برای دخول مکه از ادنی الحل به نیت عمرۀ مفرده مُحرم شود و بعد از اعمال آن،به یکی از مواقیت معروف برود و برای عمرۀ تمتع احرام ببندد.
27 س- زن بدون اذن شوهرش نذر میکند و با نذر مُحرم میشود،آیا احرامش درست است،و چنانچه با همان احرام اعمالش را بهجا آورده باشد چگونه است؟
ج- اگر قبل از میقات مُحرم شده،احرام او صحیح نیست،اگرچه در صورتی که بعد
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 212
از تمام شدن حج فهمید،عملش صحیح است،ولی اگر بعد از عمره متوجه شد،در صورتی صحیح است که قابل جبران نباشد.و در صورتی که میتواند باید به میقات برود و از آنجا مُحرم شود و اگر نمیتواند به میقات برود از خارج حرم احرام ببندد.
28 س- آیا نذر احرام قبل از میقات برای نایب هم جایز است یا نه؟
ج- اشکال ندارد.
29 س- هرگاه حائض یا جنب عصیاناً وارد مسجد شجره شود و مانند دیگران توقف نماید و مُحرم شود،آیا احرام او صحیح است یا نه؟
ج- احرام صحیح است.
30 س- کسانی که در مکه اقامت پذیرفتهاند،موقتاً نه دائماً،آیا میقاتشان همان مواقیت خمسۀ معروفه است یا ادنی الحِل؟
ج- اگر فریضۀ آنها تبدیل نشده باید از مواقیت معروفه مُحرم شوند،و اگر تبدیل شده میقات آنها مکه است.
31 س- شخصی بدون احرام،عمداً یا جهلاً یا سهواً،وارد مکه شده و بعداً از جهت گرانی بیش از حد کرایه یا ممنوعیت از طرف دولت نتوانست به میقات برگردد، وظیفهاش چیست؟
ج- اگر ممکن نیست به میقات برود از ادنی الحِل باید مُحرم شود مگر این که ترک احرام از میقات بدون عذر باشد،که در این صورت نمیتواند حج بهجا آورد و اگر مستطیع است سال بعد باید حج انجام دهد،و گرانی بیش از حد،عذر نیست مگر موجب حَرَج باشد.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 213