مسائل متفرقه و استفتائات استطاعت
مسأله 1- اگر زنی شوهرش از دنیا برود و در حیات شوهرش استطاعت مالی نداشته باشد و بعد از مردن او از ارث شوهر،استطاعت مالی پیدا کند ولی از جهت مرض نتواند به حج برود در صورتی که مرض او به نحوی است که قدرت بر رفتن به حج ندارد،مستطیع نشده و حج بر او واجب نیست و همچنین اگر بعد از مردن شوهر، شغل یا زراعت یا صنعتی که بتواند بعد از برگشتن از حج،زندگی خود را اداره کند نداشته باشد مستطیع نمیشود هرچند ارثی که برده برای رفتن به حج و برگشتن کافی باشد.
مسأله 2- زنی که مهریهاش وافی برای مخارج حج هست و آن را از شوهر خود طلبکار است اگر شوهرش تمکن از ادای آن را ندارد،زن حق مطالبه ندارد و مستطیع نیست و اگر تمکن دارد و مطالبۀ آن برای زن مفسدهای ندارد با فرض این که شوهر، نفقه و مخارج زندگی زن را میدهد لازم است زن مهریه را مطالبه کند و به حج برود و چنانچه برای او مفسده دارد؛مثل این که ممکن است مطالبه به نزاع و طلاق منجر شود که برای زن مفسده دارد،مستطیع نشده است.
مسأله 3- با وجوه شرعیه مثل سهم امام و سهم سادات،شخص مستطیع نمیشود و اگر به مکه برود کفایت از حَجة الاسلام نمیکند.
مسأله 4- اگر کسی منزل گرانقیمتی دارد و در صورتی که آن را بفروشد و منزل ارزانتر بخرد و با تفاوت قیمت آن بتواند به حج برود،چنانچه منزلی که دارد زاید بر شئون او نباشد لازم نیست آن را بفروشد و با این فرض مستطیع نیست و اگر زاید بر شؤون او باشد با وجود سایر شرایط مستطیع است.
مسأله 5- کسی که از راه کسب یا غیر کسب،مخارج رفتن و برگشتن حج را دارد و بعد از برگشتن از حج مقداری از مؤونۀ زندگی خود را از درآمد کسب مثل منبر و
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 158
بقیه را از شهریهای که از وجوه شرعیه است تأمین میکند اگر در راه ادارۀ زندگی بعد از مراجعت از حج نیاز به شهریه داشته باشد مستطیع نیست.
مسأله 6- اگر کسی زمین یا چیز دیگری را بفروشد که منزل مسکونی تهیه کند،در صورت نیاز به منزل مسکونی مستطیع نمیشود هرچند پولی که به دست آورده برای مخارج حج کافی باشد.
مسأله 7- اگر شخصی از سالهای قبل مستطیع بوده و فعلاً مسافرت با هواپیما به جهت کسالت برای او مقدور نباشد و غیر از هواپیما وسیلۀ دیگری برای او فراهم نباشد،نمیتواند نایب بگیرد و باید در وقت تمکن به حج برود و اگر متمکن نشد تا فوت شد باید از ترکۀ او برای او حج بدهند و اگر از سالهای قبل،استطاعت نداشته در فرض مزبور مستطیع نشده است.
مسأله 8- هرگاه زنی با کسب میتواند مخارج خویش را متکفل شود و مخارج حجش را نیز دارد و در صورت رفتن او به حج،شوهرش برای مخارج به زحمت میافتد،اگر به زحمت افتادن شوهر،موجب حرج برای زن نباشد مستطیع است و باید به حج برود و به زحمت افتادن شوهر،مانع استطاعت زن نمیشود.
مسأله 9- کسی که در محل خودش مستطیع نیست واجب نیست به حج برود هرچند استطاعت حج میقاتی را داشته باشد،ولی اگر رفت و وقتی به میقات رسید استطاعت حج از آنجا را با همۀ شرایط دیگر داشت مستطیع میشود و کفایت از حَجة الاسلام میکند.
مسأله 10- کسی که بعد از استطاعت مالی بدون تأخیر،سعی در رفتن به حج داشته و در قرعهکشی شرکت نموده و از جهت این که قرعه به نامش اصابت نکرده نتوانسته به حج برود مستطیع نشده و حج بر او واجب نیست ولی اگر مسامحه کرد و تأخیر نمود و در سالهای بعد در قرعهکشی شرکت کرد حج بر او مستقر شده است هرچند قرعه به نام او اصابت نکند.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 159
مسأله 11- کسی که برای حج نیابتی اجیر شده و بعد در همان سال استطاعت مالی پیدا کرده،چنانچه برای حج در آن سال اجیر شده باشد،باید حج نیابتی را بهجا آورد و اگر استطاعت او باقی ماند،حج خودش را در سال بعد انجام دهد.
مسأله 12- در حصول استطاعت فرقی نیست بین این که در شهر حج؛یعنی شوال و ذیقعده و ذیحجه،مال پیدا کند یا قبل از آن،بنابراین اگر استطاعت مالی پیدا شود و استطاعت بدنی و سایر شرایط موجود باشد نمیتواند خود را از استطاعت خارج کند، حتی در اوایل سال و قبل از ماههای حج.
مسأله 13- خدمۀ کاروانها که وارد جده میشوند اگر سایر شرایط استطاعت را دارند؛از قبیل داشتن وسایل زندگی بالفعل یا بالقوه و رجوع با کفایت،مثلاً کار و صنعت و غیر آن که با آنها میتوانند پس از مراجعت ادامۀ زندگی مناسب خود را بدهند مستطیع هستند و باید حَجة الاسلام بهجا آورند و کفایت از حج واجب آنان میکند،و چنانچه سایر شرایط را ندارند به مجرد امکان حج،برای آنان استطاعت حاصل نشده است و حج آنان استحبابی است و چنانچه بعداً استطاعت پیدا کردند باید حج واجب را بهجا آورند،و حکم روحانی کاروان نیز همین است لکن اگر بعد از مراجعت از مکه نیاز به شهریۀ حوزه دارند مستطیع نمیشوند.
مسأله 14- پزشکان یا کسان دیگری که با مأموریت به میقات آمدهاند و در میقات جامع شرایط استطاعت هستند،واجب است حَجة الاسلام بهجا آورند هرچند که لازم است مأموریت خود را نیز انجام دهند.
15 س- کسی که در مدینه مریض شده(سکته کرده)و فعلاً در بیمارستان است و دکترها گفتهاند که باید تا دو هفته استراحت کند،آیا بعد از مدت استراحت در صورتی که حمل او برای انجام دادن اعمال مشکل باشد اگر او را به مکه ببرند وظیفۀ این شخص چیست؟
ج- اگر سال اول استطاعت او است و قدرت اعمال حتی به نحو اضطراری را ندارد
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 160
از استطاعت افتاده و حج بر او واجب نیست ولی برای دخول مکه باید مُحرم شود و با انجام اعمال عمرۀ مفرده ولو اضطراری آن از احرام خارج میشود،و چنانچه سال اول استطاعت او نباشد و حج بر او مستقر شده اگر مأیوس از خوب شدن باشد باید نایب بگیرد که برایش عمره و حج تمتع انجام دهد و خودش برای دخول مکه مُحرم شود و عمرۀ مفرده به طوری که ذکر شد بهجا آورد،و چنانچه برای این شخص انجام اعمال حج تمتع ممکن باشد ولو به نحو اضطرار و انجام اضطراری اعمال،لازم است مُحرم شود و هر مقدار از اعمال را که میتواند ولو با کمک گرفتن از دیگری انجام دهد،و هر مقدار را که نمیتواند،نایب بگیرد ولی در وقوفین گرفتن نایب کافی نیست.
16 س- کسی که احتمال میدهد حجی که در سالهای قبل انجام داده صحیح نبوده یا مستطیع نبوده است و فعلاً شرایط استطاعت را دارد و بخواهد احتیاط کند،حج را به چه نیتی بهجا آورد؟
ج- میتواند قصد ما فی الذمه؛یعنی قصد امتثال مطلقِ امرِ متوجه به او را کند و میتواند قصد حَجة الاسلام احتیاطاً نماید.
17 س- شخصی که حج واجب خود را انجام داده است آیا میتواند آن را به قصد ما فی الذمه اعاده کند؟
ج- مانع ندارد ولی اعادۀ حج کفایت از اجزاء-در صورت صحت حج سابق و بطلان اجزاء-نمیکند و باید خود آن جزء تدارک شود.
18 س- کسی که با وجود تقلید صحیح قبلاً به حج مشرف شد و چون رجوع به کفایت را مجتهد او شرط استطاعت نمیدانسته حَجة الاسلام قصد نموده و بهجا آورده است با این که رجوع به کفایت نداشته است،فعلاً همۀ شرایط استطاعت برای او موجود است و از حضرت امام تقلید میکند آیا باید حج سابق را اعاده کند یا خیر؟
ج- اعاده لازم است.
19 س- شخصی بعد از انجام عمرۀ تمتع مریض شد و از انجام حج منصرف شد و
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 161
به ایران رفت و در مکه کسی را وکیل کرده که برای فراغ ذمۀ او اقدام نماید،وظیفه در این مورد چیست؟ و آیا محرّمات احرام بر چنین شخصی چه وضعی دارد؟
ج- در فرض مسأله،وکیل گرفتن بیفایده است و چنانچه سال اوّل استطاعت او بوده است و در اثر مرض از قدرت انجام حج افتاده باشد در این صورت وجوب حج بر او موقوف است به بقای استطاعت تا سالهای بعد،ولی در صورتی که سال اول استطاعت نبوده و حج بر او از قبل واجب بوده است چنانچه مأیوس از خوب شدن باشد باید در همان سال یا سال بعد برای حج و عمرۀ تمتع نایب بگیرد،و در صورتی که مأیوس از خوب شدن نباشد نایب نمیتواند بگیرد و باید خودش حج و عمرۀ تمتع را مجدداً انجام دهد،و در هر صورت فعلاً از احرام خارج و محرّمات احرام بر او حلال شده است.
20 س- در حال حاضر که هر کسی بخواهد حج مشرف شود باید قبلاً برای ثبت نام و مقدمات حج اقدام نماید،اگر کسی ثبت نام کرد ولی نوبت او را برای چند سال دیگر اعلام نمودند،اگر قبل از رسیدن آن نوبت،از راه دیگر وسیلۀ رفتن برای او فراهم شد و پول قرض کرد و به مکه رفت،آیا حج او حَجة الاسلام است یا خیر؟
ج- اگر قبلاً حج بر او مستقر نشده و فعلاً هم نمیتواند به حج برود مگر با قرض، حج بر او واجب نشده است،و حج او حَجة الاسلام نیست.
21 س- اگر کسی به خیال این که استطاعت دارد به قصد عمرۀ تمتع مُحرم شد و به ترتیب،کلیۀ اعمال حج تمتع حَجة الاسلام را انجام داد و بعد از تمام شدن اعمال معلوم شد که مستطیع نبوده است،بفرمایید احرام و اعمال گذشتهاش چگونه است؟ و نسبت به آینده اگر مستطیع شد،آیا حَجة الاسلام بر او واجب است یا نه؟
ج- مُحرم نیست،ولی اگر مستطیع شد باید حَجة الاسلام بهجا آورد.
22 س- کسی خیال میکرد مستطیع نیست،به نیت استحباب مُحرم شد و اعمال عمرۀ تمتع را انجام داد،بعد در مکه پرسید،معلوم شد مستطیع بوده است،آیا مجدداً
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 162
باید به نیت وجوب،مُحرم شود یا کافی است؟
ج- کفایت نمیکند،و در صحت حج ندبی او تأمل است.
23 س- شخصی برای زیارت سوریه ثبت نام کرده است و فعلاً سه هزار روپیه به دست آورده است و خرج حج بیت اللّٰه هم همین مقدار میشود،آیا رفتن حج واجب است یا میتواند به زیارت سوریه برود؟
ج- اگر سایر شرایط استطاعت را داشته باشد باید به حج برود.
24 س- در قبالههای کنونی برای ازدواج،مبلغ زیادی نوشته میشود،آیا زنی که میخواهد ازدواج کند طبق برنامۀ مذکور واجب الحج میشود یا خیر؟ ضمناً مشخص فرمایید مبلغ چقدر باشد بهتر است؟
ج- اگر بدون مفسده بتواند مهر را بگیرد و به حج برود مستطیع است،و مهر السنه بهتر است و استحباب دارد.
25 س- اگر پدری بعد از ثبت نام برای حج فوت کرده است و چند پسر دارد و اجازۀ حج به یکی از پسران داده میشود،آیا در چنین موردی استطاعت طریقی برای کدام حاصل میشود؟
ج- با فرض وجود سایر شرایط استطاعت،به هر کدام اجازه داده شود مستطیع میشود.
26 س- پدری برای حج ثبت نام کرده است و در وصیتش گفته است که برایش حج مستحبی بهجا آورند،و پسر بزرگتر چون دیده خودش استطاعت بدنی و مالی دارد و فقط استطاعت طریقی نداشته که آن هم با فوت پدر برایش حاصل شده،به نیت خود حج را انجام داده نه به نیابت از پدر،آیا حج او صحیح است یا نه؛چون استطاعت طریقی نداشته مگر از طریق نیابت؟
ج- فرض مزبور نیابت نیست،و حج خودش صحیح و مُجزی است.
27 س- مسلمین بعضی از کشورهایی که حکومتشان کمونیستی است؛مانند
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 163
حکومت فعلی افغانستان، اگر بخواهند حج بروند باید مبلغ زیادی به آن حکومت کمک کنند و قهراً این پول برای تقویت چنین حکومتی مصرف میشود،در صورتی که راه منحصر به این کار باشد آیا اولاً:حج بر چنین اشخاصی واجب است یا نه؟ و ثانیاً:اگر این مقدار پول را بدهند و به حج بروند از حَجة الاسلام کفایت میکند یا نه؟
ج- آنچه ذکر شد موجب سقوط حج نمیشود.
28 س- زنی برای حج ثبت نام کرده است ولی شوهرش که او هم استطاعت داشته به عللی ثبت نام ننموده است،آیا زن میتواند شرعاً نوبت خود را به شوهرش بدهد به این امید که در آینده هر دو با هم ثبت نام نمایند یا نه؟
ج- اگر زن،مستطیعه است نمیتواند نوبت خود را به شوهرش بدهد،ولی اگر نوبت را به او داد حج شوهر صحیح است.
29 س- من با داشتن بیست هزار تومان قرض و گرفتن یک ماه حقوق قبل از پرداخت آن،موفق به سفر حج شدم،با توجه به این که شخص طلبکار از این سفر حج کاملاً راضی و به پولش احتیاج ندارد،آیا این حج واجب محسوب میشود یا نه؟
ج- اگر استطاعت مالی از برای شما محقق بوده،در فرض مزبور حج شما صحیح و حج واجب محسوب است،به شرط آن که امکان ادای بدهی بعداً به سهولت برای شما فراهم باشد.ولی اگر با قرض برای حج استطاعت مالی پیدا کردهاید مستطیع نشدهاید و از حَجة الاسلام محسوب نمیشود.
30 س- اگر کسی مستطیع شد،آیا میتواند مال خودش را به پدر یا مادر ببخشد و خرج سفر حج ایشان نماید،و اگر چنین کرده است،تکلیفش چیست؟
ج- اگر شخصاً مستطیع است باید حج بهجا آورد،و با بخشش پول به و الدین، تکلیف از او ساقط نمیشود،و در صورتی که با بخشش پول به و الدین نتواند حج واجب بر خود را بهجا آورد بخشش جایز نیست،اگرچه صحیح است.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 164
31 س- اشخاصی که در وقت اسم نویسی برای حج،استطاعت مالی دارند و از طرف دولت برای پنج سال یا بیشتر اسم مینویسند،آیا برای این گونه اشخاص اسم نویسی واجب است یا نه؟ و بر فرض وجوب اگر مسامحه کردند و ننوشتند و بعد از مدت پنج سال مردند یا از استطاعت مالی افتادند،فقط ترک واجب کردهاند یا این که حج هم بر آنان مستقر است؟
ج- اگر احتمال دهند که قرعه در همان سال اول به نامشان بیرون میآید لازم است شرکت کنند،و اگر شرکت نکردند باید به حج بروند،و حکم کسی را دارند که حج بر او مستقر است.
32 س- اینجانب با شرایط زیر طبق قرعهکشی سازمان حج و زیارت ان شاء اللّٰه در سال 1366 عازم بیت اللّٰه الحرام هستم:
1-هزینۀ کامل زیارت خود و همسرم از پول مُخَمَّس تهیه شده است.
2-معلم آموزش و پرورش بوده و حقوق مستمر در حد معمول زندگی با قناعت را دریافت میدارم.
3-فاقد مسکن و اتومبیل شخصی بوده و در هر شهری که شاغل باشم، مستأجر هستم.
4-وسایل زندگی را در حد معمول دارا میباشم.
با توجه به شرایط فوق و شبهاتی که نسبت به وجوب حج و عدم آن از اطراف القا میشود آیا حج اینجانب و همسرم از حج واجب کفایت میکند یا خیر؟
ج- در فرض مرقوم چنانچه همسر شما به مقدار رفتن و برگشتن برای حج پول دارند و میتوانند بروند،مستطیع هستند،و شما در صورتی استطاعت دارید که لوازم زندگی خود و عائله را به مقدار شأنتان دارا باشید،و بعد از برگشتن بتوانید با درآمد کسب خودتان زندگی خود و عائله را اداره کنید.
33 س- اگر شخصی مستطیع بود و در رفتن به حج مسامحه کرد تا نوبت او از
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 165
دست رفت،حال که اسم نمینویسند آیا با واسطه و سفارش در ایران یا خارج از ایران و با صرف مبالغی زیاد،جایز است به حج مشرف شود یا خیر،زیرا در غیر این صورت سالها فریضۀ او تأخیر میافتد و خوف این را دارد که خدای ناکرده از تارکین حج به حساب آید؟
ج- باید به هر نحو هست و برخلاف مقررات جمهوری اسلامی نیست به حج مشرف شود.
34 س- شخصی قبلاً حج بر او مستقر نشده،اما در موقع ثبت نام جهت حج تمتع مستطیع بوده و ثبت نام نموده،ولی بعداً از نظر مالی محتاج شده و احتیاج به پول سپرده شده در بانک را دارد،بفرمایید میتواند پول را پس بگیرد یا خیر؟ و چنانچه در سال اول یا سالهای بعد قرعه به نام او اصابت کند،فرق دارد یا نه؟
ج- با فرضی که ذکر شده مستطیع نیست و میتواند پول را بگیرد،و فرق ندارد.
35 س- پدرم در سال 1360 برای زیارت خانۀ خدا مستطیع شد و در سال 1362 جهت زیارت خانۀ خدا به مکه مشرف شد،ولی بعد از احرام بستن،بین راه سکته و فوت کرد و هیچ گونه عملی را انجام نداد،آیا حج به گردنش میباشد یا خیر؟
ج- اگر بعد از دخول حرم مرده،حج از او ساقط شده است،و اگر قبل از دخول حرم فوت کرده،در صورتی حج،واجب نیست که سال اول استطاعت او باشد.
36 س- شخصی دارایی او قریب هفتصد و پنجاه هزار تومان از اصل ملک و خانه که ارث از پدرش به او رسیده میباشد به اضافۀ این که یک باب منزل مسکونی هم دارد،اکنون که نامبرده در اثر سانحهای از دنیا رفته است دارای یک همسر و دو بچۀ صغیر میباشد که معاش آنان از درآمد همین املاک مذکور تأمین میشود،آیا شخص مُتَوفیٰ مستطیع بوده یا خیر؟ و در صورت وجوب حج آیا حج بَلَدی گرفته شود یا میقاتی کفایت میکند؟ و آیا میشود مخارج حج از کل ترکه پرداخت گردد؟
ج- چنانچه شخص مُتَوفیٰ در حال حیات خرج رفت و برگشت خود و عیالاتش
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 166
را داشته و در برگشتن هم درآمد لایق به حال خود و خانواده را داشته و میتوانسته به مکه برود و تأخیر انداخته،مستطیع بوده،و چنانچه وصیت نکرده حج میقاتی از اصل ترکه خارج میگردد.
37 س- شخصی که حج بهجا آورده،لکن چون امرار معاش او از وجوه و امثال آن بوده و آن زمان نیز متذکر مسألۀ مربوط به عدم استطاعت چنین شخصی نشده و گمان کرده که حج واجب خود را انجام داده است،پس از آن و در حال استطاعت قطعی نیابتاً حج بهجا آورده است،آیا حج نیابتی وی صحیح است یا باید پس از انجام حج واجب مستقر خودش،نیابت را تکرار کند؟
ج- چنانچه در وقت انجام حج اوّلی مستطیع نبوده،با فرض حصول استطاعت در زمان حج ثانی،حج نیابتی باطل است و حج خود را باید انجام دهد،و حج نیابتی را اگر وقت آن موسّع بوده بعد از حج خودش انجام دهد،و در غیر این صورت به صاحب پول مراجعه کند.
38 س- کسی که واجب الحج بوده از پاکستان عازم حج شد و در مدینۀ منوره بیمار گردید و در حال بیماری به طرف مکه رهسپار شد و در بیمارستان مکه قبل از حج وفات نمود،تمام دارائیش در وقت فوت،مقداری پول و قطعه زمینی در پاکستان بوده است،با توجه به این که پول موجودش برای نیابت حج او کفایت نمیکند آیا ورثهاش باید زمین را بفروشند و برایش نایب بگیرند،و یا این که با فوت او حج ساقط میشود؟ اجرکم علی اللّٰه.
ج- اگر با احرام عمرۀ تمتع داخل مکه شده و پیش از انجام یا اکمال اعمال عمره یا بعد از انجام آن فوت نمود،همان مقدار عمل او مُجزی و حج از او ساقط است،ولی اگر بدون احرام عمره وارد مکه شد و در آنجا فوت نمود در صورتی که حج بر او قبلاً مستقر بوده،باید از اصل ترکۀ او برایش نایب بگیرند،و حج میقاتی کفایت میکند.
39 س- اینجانب در موقع ازدواج یک سفر حج به زوجهام وعده دادهام،آیا ادائش چگونه میباشد؟
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 167
ج- اگر مجرد وعده بوده است،لازم نیست ادای آن،و اگر مهر قرار داده شده باید به آن عمل کند.
40 س- اینجانب که به علت کهولت سن و بالا بودن قند خون و امراض دیگر قادر به انجام فریضۀ حج نمیباشم،آیا میتوانم نیابتاً از طرف خود کسی را حج بفرستم یا خیر؟
ج- اگر قبلاً از جمیع جهات مستطیع بودهاید ولیکن اقدام بر انجام حج نکردهاید و در نتیجه حج بر شما مستقر شده و فعلاً در اثر پیری یا بیماری که امید خوب شدن نباشد تمکن از سفر حج ندارید،واجب است کسی را نایب بگیرید تا برای شما حج بهجا آورد.
41 س- شخصی پدرش وصیت کرده است که فرزندش از جانب او حج بهجا آورد،بعد از مرگ پدر،فرزند مستطیع میشود.آیا لازم است حج خود را بر حج پدر مقدم بدارد،و اگر حج خود را مقدم بدارد آیا صحیح است یا نه؟
ج- اگر قبل از آن که پسر مستطیع شود،پدر او را اجیر کرده که بعد از فوت او در سال اول حج برای پدر انجام دهد یا نسبت به مدت،مطلق بوده که منصرف به سال اول است و پسر قبل از استطاعتِ خود اجاره را قبول کرده،لازم است سال اول بعد از فوت پدر حج نیابی برای پدر انجام دهد.و در غیر این صورت باید برای خودش حج کند.و در صورت اول اگر برای خودش حج بهجا آورد صحیح است،گرچه در مخالفت اجاره معصیت کرده است.ولی در صورت دوم اگر حج نیابی بهجا آورد صحیح نیست،و نه برای خودش واقع میشود و نه برای پدرش،و حج بر خودش مستقر میشود که باید به هر نحو شده در سال بعد اتیان کند و اگر بهجا نیاورد در سالهای بعد با مراعات فوراً ففوراً انجام دهد.و باید معلوم باشد که مجرد وصیت به حج بدون استیجار فرزند،نیابت را بر او واجب نمیکند هرچند وصیت را قبول کرده باشد.بنابراین در فرض استطاعت فرزند بعد از فوت پدر باید برای خودش حج بهجا آورد و نیابت صحیح نیست.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 168
42 س- خانم خانهداری که حج بر او واجب شده است و شوهرش اجازۀ مسافرت به تنهایی را نمیدهد و میگوید:چون برای حج اسم مرا ننوشتهای من هم اجازه نمیدهم،وظیفهاش چیست؟ و آیا بدون اجازۀ شوهر میتواند به حج برود یا نه؟
ج- در سفر حج واجب،برای زن اجازۀ شوهر شرط نیست و زن باید حج واجب خود را بهجا آورد ولو این که شوهر او راضی به مسافرت او برای حج نباشد.
43 س- شخصی طبق وصیت پدر که پول به حساب سازمان حج واریز کرده است به نیابت او به مکه آمده در حالی که خود فرزند نیز استطاعت مالی داشته است آیا به نیابت پدر حج بهجا آورد،یا حج خود را انجام دهد؟
ج- اگر راه برای پسر باز نبوده و از جهت نوبت پدر و نیابت از او راه برای او باز شده است باید برای پدرش حج کند،مگر آن که تبرّعاً و بدون اجاره به نیابت پدر آمده باشد،که در این صورت مستطیع شده و باید برای خودش حج بهجا آورد،و گذشت که به مجرد وصیت و قبول فرزند،نیابت واجب نمیشود مگر آن که قبل از استطاعت اجیر شود.
44 س- شخصی بجز برای هَدی،استطاعت حج را داراست،آیا حج برای او واجب است؟
ج- بلی،مستطیع است و پول هَدی،جزء استطاعت نیست.
45 س- اینجانب سال گذشته به حج مشرف شدهام و با توجه به فتوای حضرتعالی که فرمودهاید:طلابی که به شهریۀ حوزه نیاز دارند مستطیع نیستند و در صورتی مستطیع میشوند که از وجوه شرعیه مستغنی باشند،لذا اینجانب مقدار پولی با افراد ذیحق(پدر و همسایه)مبادله و دستگردان کردم و به عنوان این که نسبت به بنده ذیحق هستند به آنان بخشیدم و ایشان آن را جهت مخارج حج به من برگرداندند،من هم در تمام اعمال و مناسک حج نیت حَجة الاسلام کردم،آیا این حج برای اینجانب کفایت از حَجة الاسلام میکند یا نه؟ ضمناً لازم به تذکر است که در ثبت
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 169
نام عمومی سال 1360 پول به حساب ریختم و آن موقع فتوای فوق را ندیده بودم و پولی که دستگردان شده بود جایگزین آن پولی که در حساب واریز کرده بودم قرار گرفت،بفرمایید آیا عین پول مبذول باید هزینه باشد یا بذل آن کافی است؟
ج- در فرض سؤال احوط آن است که بعداً اگر استطاعت پیدا کردید حج را اعاده نمایید.
46 س- شخصی قدرت مسافرت حج را ندارد و از قادر شدن بعد هم مأیوس است و استطاعت مالی هم ندارد،اگر به او بذل نفقۀ حج نمایند آیا باید قبول کند و نایب بگیرد یا این که قبول واجب نیست،و نیز اگر او را مهمان کنند حج واجب میشود تا استنابه کند یا خیر؟
ج- در فرض مرقوم حج واجب نیست.
47 س- اگر در میقات مستطیع شد و حَجة الاسلام بهجا آورد،مُجزی است یا نه؟ و آیا در فرض مسأله رجوع به کفایت،شرط است یا نه؟
ج- اگر مستطیع شده،مُجزی است،ولی رجوع به کفایت شرط است.
48 س- شخصی که استطاعت رفتن به حج را پیدا کرده،آیا میتواند پول حج را به مصرف لازمی در غیر مؤونۀ خود و افراد واجب النفقهاش خرج کند و خود را از استطاعت بیندازد؟ مثلاً آیا میتواند در شرایط کنونی کشور خرج جبهه کند؟
ج- مستطیع باید به حج برود،و دادن پول در مصارف مذکور کافی از حج واجب نیست،و اگر خرج کند و از استطاعت بیفتد،باید به هر نحو هست به حج برود.
49 س- در مواردی که نهاد یا ارگانی فردی را به حج میفرستد،بدون این که ملزم باشد کاری انجام دهد،آیا از موارد حج بذلی است یا خیر؟ و قبول آن واجب است؟
ج- با فرض مشروعیت آن بدون تعهد به هیچ کاری،حکم حج بذلی دارد.
50 س- مقداری پول دارم که برای رفت و آمد به سفر مکه کافی است،ولی هنوز از طرف دولت جمهوری اسلامی وقتی برای ثبت نام اعلام نشده است،آیا نگهداری
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 170
آن پول لازم است،و من مستطیع هستم؟
ج- اگر سایر شرایط را دارید و در همین سال هم ثبت نام میشود،باید ثبت نام کنید.و در غیر این صورت مستطیع نیستید و نگهداری پول لازم نیست.
51 س- همسر شهیدی که دارای دو بچۀ چهارساله میباشد و عملاً سرپرستی این دو بچه را دارد و به عنوان خانوادۀ شهید قرعۀ حج هم به نام او درآمده است آیا مشارالیها میتواند مخارج را از مال این دو صغیر بردارد و مناسک حج را انجام دهد یا خیر؟
ج- نمیتواند مصارف حج را از اموال صغیر بردارد.
52 س- کسی که چهار پسر دارد و زن برای همهشان گرفته است،و خرج سالانۀ خود را هم دارد و قرض هم ندارد،و با پسرانش درآمدشان یکجا است الآن خرج دو نفر را دارند که به حج بروند،آیا حج واجب است یا نه،و اگر واجب شده است آیا تنها بر پدر واجب شده یا بر پسر هم واجب شده است،و اگر بر پسر هم واجب شده است کدامشان حق اولویت را دارند؟
ج- کسی که از مال خودش به مقدار حج دارد و میتواند به مکه برود و بعد از برگشت،زندگانی لایق شأنش را داشته باشد مستطیع است و باید حج برود.
53 س- کسی که واجد شرایط حج باشد و نوهای دارد که شرعاً و عرفاً به زن احتیاج دارد که اگر زن نگیرد به حرام میافتد،آیا کدام مقدم است و وظیفۀ پدربزرگ چیست،ازدواج برای نوهاش یا حج؟
ج- حج خودش مقدم است مگر این که ازدواج نوه از مخارج عرفی او محسوب شود و نتواند هم برای او ازدواج کند و هم به مکه برود.
54 س- اینجانب با داشتن استطاعت مالی و هفتاد و دو سال سن،چون معتاد به خوردن تریاک هستم طبق مقررات کشوری،ادارۀ بهداشت از رفتن حج جلوگیری میکند،از نظر شرع تکلیف حج چیست؟
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 171
ج- اگر قبلاً مستطیع بودهاید و با امکان،حج نرفتهاید حج بر شما مستقر شده است،و اگر قبلاً استطاعت نداشتهاید در فرض مذکور مستطیع نیستید،مگر آن که بتوانید،ولو با ترک تریاک،تحصیل اجازه کنید و به مکه بروید.
55 س- آیا از منافع خمس و زکات،کسی مستطیع میشود یا نه،و آیا خمس و زکات جزء ترکۀ میت است یا نه؟
ج- چنانچه به عنوان مصرف از طرف ولیّ امر به او داده شده،مالک شده و جزء ترکۀ او محسوب است،و از منافع آن هم با وجود سایر شرایط مستطیع میشود.
56 س- هرگاه کسی سرمایه یا ابزار کار دارد که اگر مقداری از آن را بفروشد میتواند با آن زندگی کند بدون زحمت،و با تفاوت آن قادر بر حج است،آیا این شخص مستطیع است؟
ج- با وجود سایر شرایط مستطیع است.
57 س- شخصی باغی دارد که چند سال است درآمدی نداشته،اما از نظر قیمت برای سفر حج کافی بوده،صاحب باغ عرفاً اطمینان دارد وقتی باغ ثمر بدهد او هم از کار افتاده خواهد شد و باید از درآمد باغ امرار معاش نماید،آیا این شخص مستطیع است؟
ج- اگر تمکن از امرار معاش به غیر از درآمد آن باغ نداشته باشد مستطیع نیست.
58 س- شخصی که بعد از عمرۀ تمتع دیوانه شده،آیا لازم است که او را برای حج مُحرم کنند و وظیفه چیست؟
ج- لازم نیست،و بر دیوانه تکلیفی نیست.
59 س- اگر دختر بچۀ سه ساله را مادرش در سفر مکۀ معظمه همراه ببرد،و در میقات نیت احرام و تلبیه را از جانب دخترش انجام بدهد،و در طواف عمره و سعی بین صفا و مروه و طواف زیارت و طواف نساء و وقوف عرفات و مشعر و منیٰ،مادر از طرف دختر نیت نموده و خود دختر را طواف و سعی و توقف بدهد و آنچه از اعمال
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 172
حج که دختر قادر نیست مادرش از جانب او انجام دهد،آیا آن دختر بعد از بلوغ و رشد میتواند شوهر نماید یا خیر؟
ج- با فرض این که تمام اعمال را مطابق وظیفه انجام دادهاند از احرام خارج شده و میتواند شوهر کند.
60 س- اگر اطفال غیر ممیّز-پسر یا دختر-را پدر و یا مادر در سفر مکۀ معظمه همراه ببرند آیا واجب است که پدر یا مادر در صورت تمکن اطفال،خود اطفال را وادار به انجام اعمال حج و عمره و طواف نساء نمایند و یا خود پدر و مادر و یا نایب ایشان اعمال عمره و حج و طواف نساء را از جانب اطفال بهجا آورند،و اگر هیچ کدام کارهای مذکور فوق را پدر و مادر و اطفال عملی نکنند آیا این اطفال بعد از بلوغ و رشد میتوانند ازدواج کنند و یا باید به مکه بروند و عمره و حج و طواف نساء را انجام دهند و بعد ازدواج نمایند،و یا تنها طواف نساء بر گردن آنان است؟
ج- بر ولیّ طفل واجب نیست او را مُحرم کند یا از طرف او حج انجام دهد،ولی اگر او را مُحرم کرد باید وظایف و اعمال را مطابق وظیفهای که در مناسک و در رساله ذکر شده است انجام دهند،وگرنه در بعض صور طفل در احرام باقی میماند و تا تدارک نکند نمیتواند ازدواج نماید.
61 س- اولاً با وجود دَین چه مقدار پول برای استطاعت کافی است؟ و ثانیاً در صورتی که پول باشد لیکن به علت بیماری قلب،مقامات پزشکی سازمان حج و زیارت تشرف را خالی از خطر ندانسته و تجویز ننمایند،آیا بایستی یک نفر برای انجام حج اعزام گردد؟
ج- شما اگر قبل از آن که استطاعت پیدا کنید مریض شدهاید که قدرت رفتن به مکه را از جهت مرض نداشتهاید،مستطیع نشدهاید و نایب گرفتن لازم نیست،و نیز استطاعت مالی در صورتی موجود است که پول به مقدار رفتن و برگشتن داشته باشید و پس از برگشت،امکان پرداخت دین به سهولت برای شما باشد.
کتابمناسک الحج/ مناسک حج: مطابق با فتاوای حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 173