موقعیت سرحدی امام خمینی(ره)

‏‏موقعیت سرحدی امام خمینی(ره) ‏

‏‏دکتر حاتم قادری‏

‏‏ ‏

‏‏منظور از موقعیت سرحدی رهبر، موقعیتی است که در آن رهبر به شکل پیچیده و در‏‎ ‎‏هم تنیده ای در میان دو  اقلیم محسوس واقعی و زمینی و در یک کلام، این جهانی از‏‎ ‎‏یک سو و آرمانی و رؤیایی و آن جهان از سوی دیگر، به سر برده و به شکل طبیعی با‏‎ ‎‏استفاده از ظرافت های شخصی و با پذیرش های آموزه ای، تلفیق چند وجهی از این دو‏‎ ‎‏اقلیم ایجاد کند؛ به گونه ای که بتوان از مزایای هر دو سرزمین سود جست.‏

‏‏با توجه به این معنا نویسنده به دنبال آن است تا موقعیت سرحدی امام خمینی(ره) را‏‎ ‎‏در آستانه انقلاب اسلامی ایران بررسی کند. به اعتقاد وی این موقعیت امام در وجه قالبی‏‎ ‎‏و محتوایی قابل طرح می باشد: ‏

‏‏1) موقعیت سرحدی قالبی امام(ره): یعنی خصایص فیزیکی – ظاهری متبلور در‏‎ ‎‏شخص امام که ایشان را در معرض نگاه و احساس مخاطبان قرار می داد که به نظر‏‎ ‎‏نویسنده مهم ترین جلوه های آن در سن، شکل و زبان خلاصه می شود.‏

‏‏با توجه به باورهای فرهنگی ایرانیان، سن امام (80 سالگی) منبع خرد پیری بود و‏‎ ‎‏ریشه در اعماقی داشت که می توانست تجربۀ حضور نزدیک ترین را با آستانه خلقت‏‎ ‎‏برقرار کند. این سن برای آن ها اطمینان بخش بود و نوعی نقش پدری برایشان ایفا‏‎ ‎‏می کرد، لذا امام را در موقعیتی قرار می داد که با وجود زندگی در این دنیا، یادآور دنیای‏‎ ‎

‏‎

دیگر هم بود. هم چنین امام با داشتن چهره ای جذّاب، سکنات باوقار و نگاه نزدیک به‏‎ ‎‏جاذبه های کاریزماتیک، تأثیر خوش آیند، آرام بخش و جذابی برای مخاطبان انبوه خود‏‎ ‎‏داشت و اساساً حالتِ نه چندان جسمانی و این جهان که فاقد الهامات و بارقه های معنوی‏‎ ‎‏به نظر آید، و نه چندان به دور از مظاهر حیاتی و زندگانی که تبدیل به پیری فرتوت و‏‎ ‎‏رقت آور گردد، موقعیت سرحدی شکل و ظاهری امام را رقم می زد.‏

‏‏زبان گفتاری امام نیز در انبوه مخاطبانی که مایه های نارضایتی و اعتراض نسبت به‏‎ ‎‏رژیم شاه داشتند، قدرت جذب فراوانی دارا است. نحوه نوشتاری ایشان نیز در‏‎ ‎‏اعلامیه ها و مکتوبات و... نحوه بیان خودی و مردمی ایشان را که متکی به پشتوانه‏‎ ‎‏فرهنگ و اطلاعات ادبی بود و توانایی های کیفی ایشان در پردازش کلام را نشان داد و در‏‎ ‎‏کل آمیزه ای از اقلیم گفتاری مردمی و جلوه هایی از درخشش های ادیبانه را به وجود آورد.‏

‏‏2) موقعیت سرحدی محتوایی امام(ره): به اعتقاد نویسنده کاربری عنوان امام برای‏‎ ‎‏ایشان در این زمینه بیان گر همه چیز است، زیرا این عنوان انتظارهای پیشوایی و زعامتی‏‎ ‎‏مردم ایران را برآورده می کرد و به آن ها کمک می کرد تا در حول چنین وضعیتی بسیج‏‎ ‎‏شوند. این عنوان بیان گر ایهام ترکیب انقلابی سنت گرا شد. بخش انقلابی آن بیان گر برهم‏‎ ‎‏زدن وضعیت موجود مخالفت با رژیم مستقر و وعده آینده روشن بود و بخش‏‎ ‎‏سنت گرایانه آن به حفظ سنت ها، ارزش های مذهی و خویشتن طلایی در گذشته تأکید‏‎ ‎‏می کرد. از این رو انقلابی گری امام متفاوت از افرادی چون لنین و روبیسپر بود. امام در‏‎ ‎‏یک کلام، به مردم هویتی را ارائه می کرد که دنیا و آخرت را با هم برای آن ها تضمین‏‎ ‎‏می کرد. امام در این هویت بخشی به مردم، آن ها را به دست شستن از نظام این جهان‏‎ ‎‏فرا نمی خواند، بلکه به پیرایش و بهینه کردن آن تشویق می کرد، لذا این موقعیت سرحدی‏‎ ‎‏ترکیبی امام در میان مردم جذابیت یافت.‏

‏‏به نظر نویسنده، ترکیب این موقعیت سرحدی امام در کنار دلایل و عوامل دیگر‏‎ ‎‏شکل گیری انقلاب، ضامن موفقیت و پیروزی انقلاب در سال 1357 بود.‏