دکتر بهرام اخوان کاظمی
روحانیت و حوزه های علمیه در گذشته و حال عظیم ترین نقش را در حفظ و ترویج
خمینی(ره) در این مورد است. از نظر ایشان بی تردید روحانیتِ اصیل و متعهد طی قرون متمادی تاکنون، وظیفه حفظ اسلام و دفاع از مبانی مقدس آن را بر عهده داشته است و این علمای نستوه بودند که با جان فشانی ها و تحمل انواع فشارها و با مجاهدت و تعلیم و تعلّم های شبانه روزی، اسلام ناب را از دستبرد مهاجمان حفظ کرده و به نسل های بعدی انتقال داده اند.
امام(ره) حوزه های علمیه و روحانیت را عامل حیات اسلام می دانست و به همین دلیل در ابتدای نهضت، حرکت اصلاحی و روشن گر خود را از آن جا آغاز کرد، زیرا این نیز غیر قابل انکار است که این نهاد خصوصاً در طول دهه های پیشین با آفات زیادی مواجه بوده است و همواره فکر اصلاح حوزه ها دل مشغولی بسیاری از زعمای شیعی، و از جمله امام(ره) را به خود اختصاص داده است.
در دوران نهضت امام(ره)، برخی روحانیون فاسد از عوامل ایجاد نابسامانی در حوزه ها بوده و با نافهمی و تحجر و دنیازدگی و اخلال در حرکت امام(ره)، بزرگ ترین سدّ را در مقابل این موج توفنده ایجاد کردند.
بدین ترتیب می توان اذعان کرد که اساساً روحانیت و نهاد حوزه در تعامل با امام(ره) و نهضت انقلابی وی دارای نقشی دوگانه بوده است: در یک سو، روحانیت اصیل و آگاه با ادامه خط امام(ره) و جان فشانی های بسیار، به عنوان بازوی قدرتمند قیام و حرکت ایشان عمل کرده است و در تحقق انقلاب و حکومت اسلامی نقش کاملاً موثری داشته است و در سوی دیگر، روحانی نماهایی قرار دارند که به تکالیف شرعی و انقلابی خویش عمل نکرده و نمی کنند. این دسته افراد که شامل صفوف مختلفی هستند، در برابر حرکت امام(ره) یا بی تفاوت بوده و یا با ابزارهای مختلف سعی کرده اند که این حرکت را منکوب و متوقف سازند.
خطرناک ترین صنف این دسته، جماعت مقدس مآبان و متحجرین هستند که
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 315
احساس خطر خویش را از آن ها اعلام کرده است.
نویسنده معتقد است انقلاب اسلامی و حرکت امام(ره)، موجد اصلاحات عمده ایی در حوزه ها و روحانیت و سیره نظری و عملی مراجع بوده است و تغییرات بنیادینی را در این نهادها ایجاد کرده است، اما توصیه های مکرر ایشان تا واپسین دم حیات مشعر بر تأکید این مطلب است که هنوز این جنبش اصلاحی می باید ادامه داشته باشد و در زمینۀ آفت زدایی از حوزه ها و هم چنین ارتقای آن ضرورت دارد که بیش از پیش و مصرانه تر اقدام شود. هم چنین لازم است برای حل معضلات جدید و حفظ جامعیت و خاتمیت دین اسلام، تغییراتی در شیوه های اجتهادی و استنباط فقها ایجاد شود.
مقاله حاضر در چندین بخش، به گونه ای تفصیلی وضعیت حوزه های علمیه قم و نجف و آفات آن ها را با توجه به دیدگاه های امام(ره) بررسی کرده و تعامل مراجع با ایشان و حرکت سیاسیشان را مطرح نموده است.
از سویی، علاوه بر تشریح عملکرد مقدس مآبان و متحجرین در تقابل با نهضت امام(ره)، به موضوعات مهمی همانند جایگاه روحانیت و حکومت و نحوه ارتباط با دولت و شیوه اجتهاد فقهی صحیح و مقتضی از دیدگاه امام(ره) پرداخته است.
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 316