برادری در اندیشۀ سیاسی امام خمینی

برادری در اندیشۀ سیاسی امام خمینی

مهدی مهریزی

‏ ‏

‏پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران اختلاف نظرهای فکری و سیاسی میان بانیان و‏‎ ‎‏حامیان انقلاب اندک اندک شکل گرفت. این اختلاف نظرها گرچه با وجود شخصیت‏‎ ‎‏نیرومند و پرنفوذ و مقبول امام خمینی(ره) و نیز شرایط ویژۀ جنگ، کم تر زمینۀ بروز پیدا‏‎ ‎‏می کرد، امّا قابل کتمان نبود و در پایان دهۀ اول انقلاب و آستانۀ انتخابات مجلس سوم به‏‎ ‎‏اوج رسیده است و انشعاب در جامعه روحانیت را در پی داشت.‏

‏در این برهه از زمان آقای محمدعلی انصاری نامه ای به امام می نگارد و نگرانی هایش‏‎ ‎‏را این وضع ابراز می دارد.‏

‏امام در تاریخ 10 / 8 / 1367 در پاسخ، رهنمودهایی را مرقوم داشت که «تحکیم‏‎ ‎‏برادری» نامیده شد. در این پاسخ بسیاری از این مباحث نظری مربوط به پیدایش‏‎ ‎‏اختلاف، ریشه ها، معیارها، و اصول، اختلاف مجاز و ممنوع قید شده که مع الاسف‏‎ ‎‏تاکنون مورد تجزیه و تحلیل فقهی، عقیدتی و سیاسی قرار نگرفته است.‏

‏این مقاله می کوشد به عنوان درآمد، مبانی فقهی و دین این رهنمودها را در شش‏‎ ‎‏بحث به بحث گذارد: ‏

‏1) ضرورت اختلاف نظرهای فقهی؛ ‏

کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 273

‏3) اختلاف مجاز و ممنوع؛ ‏

‏4) ریشه های اختلاف؛ ‏

‏5) انتقاد سازنده؛ ‏

‏6) تألیف قلوب.‏

‏در بخش نخست، به سخنان امام دربارۀ اختلاف فقیهان در گذشته و حال، در مسائل‏‎ ‎‏گوناگون – اعم از اجماعی و غیر اجماعی  - اشاره می شود و نمونه های بسیاری در این‏‎ ‎‏زمینه ارائه می گردد.‏

‏در بخش دوم به ضرورت گشوده بودن باب اجتهاد و ادله فقهی آن پرداخته می شود و‏‎ ‎‏این که کسی نمی تواند رأی و اجتهاد خود را بر دیگران تحمیل کند؛ چنان که نمی توان‏‎ ‎‏جلوی اجتهاد دیگران را گرفت. در همین جا از اجتهاد مصطلح و مطلوب، که اصطلاحی‏‎ ‎‏نو از سوی امام است، سخن به میان می آید.‏

‏در بخش سوم، نخست به ممنوعیت اختلاف در اصول و ادله آن پرداخته می شود و‏‎ ‎‏آن گاه اختلاف های مجاز در دایرۀ اصول و شواهد مطرح می گردد، و ده اصل عقیدتی و‏‎ ‎‏سیاسی استخراج شده.‏

‏از نوشته های امام به عنوان معیار این دو گونه اختلاف مطرح می شود.‏

‏«ریشه های اختلاف» عنوان بخش چهارم است که امام از اندیشه و تفکر به عنوان‏‎ ‎‏یکی از ریشه های اختلاف نظر سخن می راند و معتقد است نمی توان آن را از میان برد.‏‎ ‎‏امّا به سبب دیگری به نام حبِّ نفس اشاره می کند که انسان های حق جو و حقیقت خواه‏‎ ‎‏باید تلاش کننده آن را از میان بردارند.‏

‏در بخش پنجم نخست به تبیین این سخن امام که هیچ کس حق ندارد خود را مطلق‏‎ ‎‏بداند، پرداخته می شود و آن گاه مرزهای میان انتقاد و مخالفت و انتقاد و تخریب به بحث‏‎ ‎

کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 274

‏آخرین بخش مقاله «تألیف قول» یا راه های رسیدن به وحدت است که با استفاده از‏‎ ‎‏سخنان امام بر دو نکته تأکید می شود: یکی حذف واسطه ها و خنّاس ها و دیگری گفت و‏‎ ‎‏گو و تبادل افکار و اندیشه ها.‏

‏ ‏

‎ ‎

کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 275