مقدمه
یکی از بزرگترین نعمت‌هایی که خداوند به هم‌عصران ما عطا کرده است، نعمت درک انقلاب اسلامی و برخورداری از رهبری بی‌نظیر امام در هدایت نهضت است. بر ماست که به شکرانۀ این نعمت، ویژگی‌های انقلابی را که به برکت حضور معمار توانای آن در مدتی کوتاه‌تر و با هزینه‌ای کمتر از آنچه انتظار می‌رفت به پیروزی رسید، به نسل‌هایی که توفیق درک محضر امام را نداشتند انتقال دهم تا فرزندان این سرزمین بدانند امام چگونه توانست فاصله‌های موجود در ابعاد زمانی، مکانی، ... با جوانان هم‌میهن خود را در نوردد و پیوندی چنین عمیق و گسترده با آنان برقرار نماید. آن چنانکه امام و امت در داخل و خارج از کشور، در شهر و روستا، در دانشگاه و حوزه، در بازار و خیابان همسو و هم‌زبان مسیر انقلاب را پیمودند و به لطف خداوند به خواسته خود دست یافتند. خواسته‌های مردم از زبان گویای امام بیان می‌شد و توصیه‌های امام به سرعت به مردم انتقال می‌یافت و در اعتصاب‌ها، راهپیمایی‌ها، شعارها... انعکاس پیدا می‌کرد. قدرت این رابطه و همدلی مردم و امام ـ علی‌رغم همه حمایت‌های بین‌المللی از شاه ـ هیبت نظام شاهنشاهی را در هم شکست و فریاد استقلال‌طلبی و آزادی‌خواهی که بر زبان امام و امت جاری بود به گوش جهان رسید. چگونگی این ارتباط در روزگاری که
کتابعکس رخ یار: نکته هایی از امام درباره خویشتن خویشصفحه ا
هنوز پای فن‌آوری‌های اطلاعاتی به کشور باز نشده و خبری از شبکه‌های مجازی نبود، شگفت‌آور است. سخنان امام پس از گذشت چند ساعت فاصله بین عراق و ایران و پاریس تا تهران را می‌پیمود و به صورت نوار صوتی و اعلامیه کاغذی در سراسر ایران بین مردم دست به دست می‌گشت. بر زبان‌ها جاری می‌شد و در دل‌ها جا می‌گرفت. شاید رمز این رابطه جادویی از سویی در اشتیاق مردم برای دست‌یابی به کمال و نیکی و از سوی دیگر در صداقت و اخلاص امام در خدمت به خلق و اطاعت از خالق نهفته بود.
نسل ما به یاد می‌آورد چگونه در دوران سیاه پهلوی، فرهنگ دانشگاه در سیطره «ایسم»هایی بود که انقلاب را تنها با فرمول‌های از پیش تعیین شده برای جنبش کارگری، رهبری پرولتاریا، شورای خلقی... تعریف می‌کرد. حتی آنها که این یاوه‌ها را نمی‌پذیرفتند امید چندانی به تغییر اوضاع در کشور نداشتند و چشم‌اندازی برای بهبود آن نمی‌دیدند. هر چند به سختی چنین آرزویی در دل می‌پروراندند. در چنین فضایی شعار
«ای خمینی تویی رهنمای ما رهبر زنده و باوفای ما»
که در اجتماعات انقلاب طنین‌انداز شد، فریادی بود بر آنها که تغییر در ساختار سیاسی ایران را در نوشتارهای مربوط به انقلاب‌های گذشته جهان و رهبران در گذشته‌شان جست و جو می‌کردند. در واقع ما وقتی سرود دلنشین «ای خمینی تویی رهنمای ما » را سر می‌دادیم، طنین گام‌های انقلاب را به گوش کسانی که زایش و رشد انقلاب را باور نداشتند می‌رساندیم و با اعلام رهبری خمینی سر فخر بر آسمان می‌سودیم.
اینک بر ماست به فرزندان‌مان بگوئیم آوای «دیو چو بیرون رود فرشته درآید» تنها شعاری بر زبان‌هامان نبود، بلکه مرهمی بود بر آن دل‌های افسرده که از ابتدای خیزش نهضت امیدی به باروری آن، و پیروزی خون بر شمشیر و مشت بر تانک نداشتند ولی به تدریج که با درایت امام و پایمردی مردم، انقلاب قدرت گرفت، آنها نیز از گرمای انقلاب جان گرفتند و به خیل مشتاقان انقلاب پیوستند.
کتابعکس رخ یار: نکته هایی از امام درباره خویشتن خویشصفحه ب
فرزندان این سرزمین باید بدانند آنکه مراد ما بود، خود را خدمتگزار مردم می‌دانست هر چند از محبوبیت همگان برخوردار بود. کسی که می‌گفت «خدا نکند انسان پیش از آنکه خود را بسازد جامعه به او روی آورد و در میان مردم نفوذ و شخصیتی پیدا کند که خود را می‌بازد، خود را گم می‌کند» (حدیث بیداری، ص 36، به نقل از جهاد اکبر) امام خمینی آن انسان خودساخته بود که می‌گفت: «اگر به من بگویند خدمتگزار، بهتر از این است که بگویند رهبر» (12 / 8 / 58، ج 10، ص 463)... خود را طلبه‌ای می‌دید مثل سایر طلبه‌ها (16 / 2 / 64، ج 19، ص 249)... «پیش من رهبری مطرح نیست؛ برادری مطرح است » (29 / 9 / 58، ج 11، ص 352)... او همه اقشار جامعه را تکریم می‌کرد. بوسه بر دست کارگر می‌زد، افتخارش آن بود که بسیجی است، به حال پاسداران غبطه می‌خورد، و ورزشکارها را دوست می‌داشت. «بانوان رهبر نهضت ما هستند... من شما را به رهبری قبول دارم و خدمتگزار شمایم » (5 / 2 / 58، ج 7، ص 132)... برای خود ذره‌ای مصونیت، حق و امتیاز قایل نبود « اگر تخلفی از من هم سر زند مهیای مؤاخذه ام » (3 / 12 / 67، ج 21، ص 282)... «اگر من پایم را کج گذاشتم، شما مسئولید اگر نگویید چرا پایت را کج گذاشتی؟ باید هجوم کنید، نهی کنید که چرا؟ (15 / 4 / 58، ج 8، ص 487)
نگارنده از همان روزهای نخست که مشتاقانه در انتظار خواندن اعلامیه‌ها و شنیدن نوار سخنرانی‌های امام بودیم و پس از 22 بهمن 57 که به یمن پیروزی انقلاب، متن سخنان ایشان در روزنامه‌ها منتشر و گفتارشان از رادیو ـ تلویزیون پخش می‌شد، در این فکر بودم که با استفاده از آموزش‌هایی که به مناسبت رشته تحصیلی‌ام دیده‌ام، نقشی در انتقال بهتر مفاهیم موجود در گفتار و نوشتار پر معنای امام داشته باشم تا
کتابعکس رخ یار: نکته هایی از امام درباره خویشتن خویشصفحه ج
آیندگان نیز بتوانند مانند ما از این خرمن پربرکت، توشه‌ای برگیرند. در سال 1361 که مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی وابسته به وزارت ارشاد به گردآوری و انتشار مجموعه پیام‌ها و سخنرانی‌های امام پرداخت، در پی برآوردن این آرزو برآمدم و به معاون فرهنگی وقت وزارت ارشاد پیشنهاد کردم تنظیم نمایه موضوعی برای صحیفه نور را برعهده بگیرم که خوشبختانه مورد موافقت ایشان قرار گرفت و بدین ترتیب بهترین روزهای کاری بلکه بهترین روزهای زندگیم در سال‌های 1261 تا 1265 در اطاقی در طبقه سوم وزارت ارشاد صرف تنظیم نمایه برای مجلدات 1 تا 21 مجموعه صحیفه نور شد. در سال 1368 با تأسیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام و ارائه پیشنهاد همکاری با مؤسسه، افتخار همکاری ناپیوسته با مؤسسه را داشته‌ام و در این مدت غالباً به راه‌هایی برای انتقال بهتر اندیشه‌های امام به نسل‌های محروم از درک محضر امام اندیشیده‌ام. یکی از این راه‌ها پیدا کردن سخنانی است که امام درباره خودشان بیان کرده‌اند که حجم آن در میان سایر مطالب بسیار کم است. امام گاه در ضمن سخنرانی‌ها و نوشته‌هایشان به بیان خاطره‌ای از زندگی خود یا واقعه‌ای تاریخی پرداخته‌اند و یا به مناسبتی از دوستان‌شان نام برده‌اند که باید با دقت فراوان از لابلای مطالب تاریخی، اجتماعی، اخلاقی، عقیدتی... که بیان کرده‌اند، جست و جو و بازیابی شود. این طرح را در مؤسسه با دوست و همکار ارجمندم سرکار خانم مصباحی در میان گذاشتم و متوجه شدم که خوشبختانه پژوهشگر گرانقدر جناب آقای غلامعلی رجایی این مهم را به انجام رسانده‌اند که آن زمان در دست انتشار بود. این کتاب را که با عنوان شایسته «امام به روایت امام» در سال 1376 منتشر شد، مشتاقانه خواندم و به همت بلند آقای رجایی
کتابعکس رخ یار: نکته هایی از امام درباره خویشتن خویشصفحه د
درود فرستادم و در دل به ایشان دست مریزاد گفتم. چندی گذشت ولی به مصداق
یک قصه بیش نیست غم عشق وین عجب کز هر زبان می‌شنوم نامکرر است
بر آن شدم تا خود روایتی دیگر از این قصه را باز گویم. باشد که قدمی کوچک در معرفی امام به دوستداران نادیده‌اش پیموده شود. بدین ترتیب روایت دوم نیز شکل گرفت و به پاسداشت پیشینه اصیل خود همچنان «امام به روایت امام» نام گرفت. متن اصلی روایت همان است که برادر گرامی جناب آقای رجایی انتخاب کرده‌اند یعنی سخنرانی‌ها، نامه‌ها و پیام‌های امام به اضافه مطالبی که از کتاب‌های سرالصلوة، اربعین حدیث، ولایت فقیه... انتخاب شده است ولی به مناسبت تنظیم جدید، گاه مطالبی به آن اضافه و یا از آن کاسته شده است.
مطالب کتاب در فصل‌های خاطرات، مبارزه با شاه، انقلاب اسلامی، رهبری جمهوری اسلامی، مشکلات نظام جمهوری اسلامی، مسایل سیاسی و بین‌المللی، ویژگی‌های اعتقادی و اخلاقی، رفتار با گروه‌های اجتماعی و امور شخصی تنظیم شده است و هر فصل بر حسب موضوع دارای تقسیمات فرعی است. در هر موضوع، مدخل‌ها به ترتیب تاریخ آمده است. شماره جلد و شماره صفحه یا صفحات صحیفه امام که مطلب از آن نقل شده است، برای رجوع به متن کامل صحیفه در پایان هر مدخل آمده است. متن مورد استفاده، چاپ پنجم صحیفه امام از انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی است. از آنجا که امام به ندرت درباره خویش سخن گفته‌اند، بیشتر این مدخل‌ها را از لابلای مطالب صحیفه یافته‌ایم. بنابر این هرگاه، از جا به جای یک صفحه مطالبی داشته‌ایم این فاصله را با علامت ... نشان داده‌ایم. فاصله بیش از یک صفحه بین مطالب صحیفه را با فاصله بیشتر بین دو پاراگراف یک مدخل مشخص کرده‌ایم تا دسترسی به متن اصلی در صحیفه، آسان شود. متون پیوسته که از صفحات پی در پی صحیفه نقل شده است، با علامت خط تیره (ـ) بین شماره صفحات
کتابعکس رخ یار: نکته هایی از امام درباره خویشتن خویشصفحه ه
آغاز و پایان مطلب و متون انتخابی از صفحات مختلف با علامت (،) در شماره‌گذاری صفحات هر مدخل مشخص شده است. به طور مثال ج 6، ص 491، 494 ـ 496 به این معناست که متن اصلی در صفحه 491 و صفحات 494 ، 495 و 496 جلد ششم صحیفه آمده است.
در اینجا از همه کسانی که تاکنون دربارۀ ابعاد تاریخی نهضت امام، ویژگی‌های اعتقادی و اخلاقی، و دیدگاه‌های امام، تألیفاتی داشته‌اند بویژه جناب آقای غلامعلی رجایی، و از نویسندگان کتاب‌هایی که در آینده درباره هر یک از وجوه شخصیت امام و انقلابی که امام رهبری کرد، به رشته تحریر در خواهد آمد، تقدیر می‌نمایم. همچنین از جناب آقای دکتر حمید انصاری قائم مقام محترم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام برای انتشار این اثر، حمایت‌های دوست ارجمندم سرکار خانم مصباحی و زحمات بی‌دریغ خانم‌ها معلمی و شربتدار همکاران عزیزم در مؤسسه برای آماده‌سازی آن سپاسگزارم و توفیق جملگی آنان را در نشر اندیشه‌های والای امام خمینی(س) از خداوند متعال مسألت دارم.
معصومه باقری
کتابعکس رخ یار: نکته هایی از امام درباره خویشتن خویشصفحه و