ولایت فقیه و حکومت اسلامی
علی عزیزی
مقولۀ ولایت فقیه، از منظرهای فقهی، اجتماعی و سیاسی، قابل تأمل است و در دهۀ گذشته تعریف ها و نظرگاه های گوناگونی از آن ارائه شده است. نویسنده مقاله، در این باره می نویسد: «چون این تئوری مبنای نظام جمهوری اسلامی ایران است و پیشینه ای تاریخی دارد و قرائت های مختلفی از فقیه سیاسی اسلام در طول تاریخ ارائه شده است، لذا برای نهادینه کردن این فرضیه، باید بحثی کلاسیک و منقح صورت پذیرد.»
در بخش اندیشه ولایت فقیه، محورهای زیر مطرح می شود:
1) تبیین نظریۀ ولایت فقیه، به ویژه از دیدگاه امام خمینی؛
2) روند تاریخی نظریه ولایت فقیه از دیدگاه امام خمینی؛
3) نقد و تحلیل قرائت ها و تفسیرهای گوناگون از نظریه امام خمینی،
4) بررسی مبانی انتصاب و انتاب از دیدگاه امام خمینی، و نقد و تحلیل دیدگاه های مختلف از نصب و انتخاب.
نویسنده انگیزۀ امام را از طرح ولایت فقیه در کتاب های فقهی خویش (مکاسب محرمه والبیع) بیان مبانی حکومت اسلامی و قانع ساختن فقها می داند و می افزاید:
«طرح اصلی آن برای زمینه سازی برپایی نظام سیاسی اسلام در صورت پیروزی انقلاب اسلامی بوده است.»
وی دربارۀ نظریه وکالتِ فقیه، و نصب و عزل ولی فقیه از سوی مردم می گوید: این نظریه، که اخیراً برخی آن را به عنوان نظریه ای فقهی مطرح کرده اند، در تاریخ فقه شیعه پیشینه ای ندارد.» و در تحلیل دیدگاه های انتصاب و انتخاب چنین نتیجه می گیرد: «ایشان (امام خمینی) معتقد به انتصاب می باشند» و نیز «اکثر فقهای معاصر شیعه، معتقد به
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 160
نظریۀ انتصاب در باب ولایت فقیه هستند، در این صورت وظیفه مجلس خبرگان، کشف رهبری است».
نویسنده در ادامه به شرایط ولی فقیه (اجتهاد و فقاهت در کنار تقوا و عدالت)، اختیارات ولی فقیه در داخل و خارج مرزهای جغرافیایی، وظایف ولی فقیه در مقابل مردم (اجرای حدود و احکام، تعلیم مسائل، پاس داری از مکتب و هدایت و تزکیه) و استقلال ولی فقیه در برابر فقهای غیر حاکم و لزوم تبعیت آنان را از وی اشاره می کند و در پایان، با طرح موضوع اسلامیت و جمهوریت در نظام سیاسی کنونی ایران، چنین می آورد: «ملاک و معیار و دغدغه اصلی، اسلامیت نظام است و بعد جمهوریت.»
کتابچکیده مقالات کنگره امام خمینی(س) و اندیشه حکومت اسلامیصفحه 161