احکام دیه
مسأله 2807- اگر کسی عمداً و به نا حق دیگری را بکشد،ولیّ کشته می‌تواند قاتل را عفو کند یا بکشد،یا مقداری که در مسأله بعد گفته می‌شود از او دیه بگیرد،اما اگر از روی خطا بکشد مثلاً برای حیوانی تیر بیندازد و اشتباهاً کسی را بکشد،ولیّ کشته حق ندارد او را بکشد،اما می‌تواند دیه بگیرد.
مسأله 2808- دیه‌ای که قاتل باید بدهد یکی از شش چیز است: اول: صد شتر که داخل سال ششم شده باشند. دوم: دویست گاو. سوم: هزار گوسفند. چهارم: دویست حله و هر حله دو پارچه‌ای است که در یمن می‌بافند. پنجم: هزار مثقال شرعی طلا که هر مثقال آن 18 نخود است. ششم: ده هزار درهم که هر درهمی 12/6 نخود نقرۀ سکه‌دار است.
مسأله 2809- دیۀ چند چیز مثل دیه کشتن است که مقدار آن در مسألۀ پیش گفته شد.
اول: آن که دو چشم کسی را کور کند،یا چهار پلک چشم او را از بین برد و اگر یک چشم او را کور کند،باید نصف دیه کشتن را بدهد. دوم: دو گوش کسی را ببرد،یا کاری کند که هر دو گوش او کر شود و اگر یک گوش او را ببرد یا کر کند.باید نصف دیۀ کشتن را بدهد و اگر نرمۀ گوش او را ببرد،باید ثلث دیۀ کشتن را بدهد. سوم: تمام بینی یا نرمه بینی کسی را ببرد. چهارم: زبان کسی را از بیخ ببرد و اگر مقداری از آن را
کتابرساله توضیح المسائل آیة الله العظمی بروجردی با حواشی امام خمینی (س)صفحه 579
ببرد باید به نسبت،دیه بدهد مثلاً اگر نصف زبان را ببرد،باید نصف دیۀ کشتن را بدهد. پنجم: تمام دندان‌های کسی را از بین ببرد و دیۀ هر کدام از دوازده دندان جلوی دهان که شش عدد بالا و شش عدد پایین می‌باشد،پنجاه مثقال شرعی طلا است و هر مثقال شرعی 18 نخود است و اگر یکی از شانزده دندان عقب را که هشت عدد آنها بالا و هشت عدد پایین است از بین ببرد،باید بیست و پنج مثقال شرعی طلا بدهد. ششم:
هر دو دست کسی را از بند جدا کند و اگر یک دست را از بند جدا کند،باید نصف دیۀ کشتن را بدهد. هفتم: ده انگشت کسی را ببرد و دیه هر انگشت،ده یک دیۀ کشتن است. هشتم: پشت کسی را طوری بشکند که دیگر درست نشود. نهم: هر دو پستان زنی را ببرد و اگر یکی از آنها را ببرد،باید نصف دیۀ کشتن را بدهد. دهم: هر دو پای کسی را تا مفصل،یا همۀ ده انگشت پا را ببرد و دیۀ هر انگشت،ده یک دیۀ کشتن است. یازدهم: تخم‌های مردی را از بین ببرد. دوازدهم: طوری به کسی آسیب برساند که عقل او از بین برود. سیزدهم: به کسی صدمه‌ای بزند که دیگر بوی خوب و بد را نفهمد،یا منی از او خارج نشود.
مسأله 2810- اگر اشتباهاً کسی را بکشد باید دیه او را بدهد و یک بنده آزاد کند و اگر نتواند بنده آزاد کند.دو ماه روزه بگیرد و اگر این را هم نتواند شصت فقیر را سیر کند و اگر عمداً و به ناحق بکشد.در صورت عفو یا گرفتن دیه باید دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند و یک بنده آزاد نماید.
مسأله 2811- کسی که سوار حیوان است،اگر کاری کند که آن حیوان به کسی آسیب برساند،ضامن است.و نیز اگر دیگری کاری کند که حیوان به سوار خود،یا به کس دیگر صدمه بزند،ضامن می‌باشد.
مسأله 2812- اگر انسان کاری کند که زن حامله سقط کند چنانچه چیزی که سقط شده نطفه باشد دیه‌اش بیست مثقال شرعی طلا است که هر مثقال آن 18 نخود می‌باشد.و اگر علقه؛یعنی خون بسته باشد،چهل مثقال و اگر مضغه؛یعنی پارۀ گوشت باشد،
کتابرساله توضیح المسائل آیة الله العظمی بروجردی با حواشی امام خمینی (س)صفحه 580
شصت مثقال و اگر استخوان شده باشد هشتاد مثقال و اگر گوشت آورده ولی هنوز روح در او دمیده نشده،صد مثقال.و اگر روح در او دمیده شده،چنانچه پسر باشد،دیۀ او هزار مثقال و اگر دختر باشد،دیۀ او پانصد مثقال شرعی طلا است.
مسأله 2813- اگر زن حامله کاری کند که بچه‌اش سقط شود،باید دیۀ آن را به تفصیلی که در مسأله پیش گفته شد،به وارث بچه بدهد و به خود زن چیزی از آن نمی‌رسد.
مسأله 2814- اگر کسی زن حامله را بکشد،باید دیۀ زن و بچه را بدهد.
مسأله 2815- اگر پوست سر،یا صورت مردی را پاره کند،باید یک شتر به او بدهد.و اگر به گوشت برسد و قدری از آن را هم ببرد،باید دو شتر بدهد.و اگر خیلی از گوشت را پاره کند،باید سه شتر بدهد.و اگر به پردۀ نازک استخوان برسد،چهار شتر و اگر استخوان نمایان شود،پنج شتر.و اگر استخوان بشکند،ده شتر و اگر بعضی از ریزه‌های استخوان از جای خود بیرون آید،پانزده شتر.و اگر به پردۀ مغز سر برسد،باید سی و سه شتر بدهد.
مسأله 2816- اگر به صورت کسی سیلی یا چیز دیگر بزند به طوری که صورت او سرخ شود باید یک مثقال و نیم شرعی طلا که هر مثقالی 18 نخود است بدهد.و اگر کبود شود،سه مثقال،و اگر سیاه شود،باید شش مثقال شرعی طلا بدهد ولی اگر جای دیگر بدن کسی را به واسطۀ زدن،سرخ یا کبود یا سیاه کند،باید نصف آنچه را که گفته شد بدهد.
مسأله 2817- اگر به حیوان حلال گوشت کسی زخم بزند،یا چیزی از بدن آن را ببرد باید تفاوت قیمت سالم و معیوب آن را به صاحبش بدهد.
مسأله 2818- اگر انسان سگ شکاری کسی را بکشد،باید بیست و یک مثقال معمولی نقرۀ سکه‌دار به او بدهد.و اگر سگی که نگهداری خانه را می‌کند،یا سگ گلۀ کسی را تلف نماید،باید ده مثقال و نیم نقرۀ سکه‌دار بدهد.و اگر سگی که پاسبانی زراعت را
کتابرساله توضیح المسائل آیة الله العظمی بروجردی با حواشی امام خمینی (س)صفحه 581
می‌کند بکشد باید نه من و نیم و سه سیر و چهارده مثقال و نیم گندم که تقریباً 29 کیلو و 75 گرم می‌شود بدهد.
مسأله 2819- اگر حیوان،زراعت یا مال کسی را از بین ببرد،چنانچه صاحب حیوان در نگهداری آن کوتاهی کرده باشد،باید مقداری را که ضرر زده به صاحب مال،یا زراعت بدهد.
مسأله 2820- اگر بچه یکی از گناهان کبیره را انجام بدهد،ولی یا معلم او می‌تواند به قدری که ادب شود و دیه واجب نشود او را بزند.
مسأله 2821- اگر کسی بچه‌ای را طوری بزند که دیه واجب شود،دیه مال طفل است و اگر مرده باید به ورثۀ او بدهد و چنانچه مثلاً پدر بچه به قدری او را بزند که بمیرد،دیۀ او را ورثۀ دیگرش می‌برند و به خود پدر از دیه چیزی نمی‌رسد.
کتابرساله توضیح المسائل آیة الله العظمی بروجردی با حواشی امام خمینی (س)صفحه 582