عنوان دوم:در کیفیت ارث بردن به ولاء عتق است
بدان که هر گاه کسی مملوک خود را آزاد نماید،پس آن مولای معتق وارث آن مملوک عتیق خود خواهد بود.و شرط است در وارث بودن مولای معتق چند امر:
اول: آن که عتق تبرّعی باشد نه به جهت نذر و کفاره و امثال اینها.
دوم: آن که مانعی از موانع ده گانۀ ارث نباشد،نظیر وجود وارثِ اقرب از معتق مثل طبقات ثلاثۀ ارحام.
سوم: آن که معتق حینَ العتق تبرّعی از جریرۀ مملوک ننموده باشد.
پس با وجود این شرایط وارث آن مملوک آزاد شده،آن شخص آزاد کننده خواهد
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 498
بود؛چه معتق یا مملوک ذکور باشند یا اناث،و هرگاه تبرّی از ضمان جریرۀ آن مملوک بعد العتق باشد احتیاط به صلح با ضامن جریره ترک نشود.و اگر ضامن جریره نباشد با زوج صلح نمایند و اگر زوج هم نباشد با حاکم شرع.و اگر معتق متعدد باشند،هر یک وارثند نسبت به حصۀ خود.و اگر احد الزوجین هم باشند نصیب اعلی را می‌برند از نصف و ربع.
مسأله- هرگاه در حین موت مملوک آزاد شده،آزاد کننده مرده باشد ،پس اگر آزاد کننده زن بوده ظاهر آن است که ولاء برای عصبۀ آن زن است نه برای اولاد آن زن.
و اگر مرد بوده،وارث آن مملوک پدر و اولاد ذکور او خواهند بود به تقدیم الاقربُ فالاقرب.و اگر پدر و اولاد ذکور ندارد،وارث آن مملوک جد و اخ ابی یا ابوینی آن معتق و اولاد اخوه خواهد بود،به تقدیم الاقرب فالاقرب.و با نبودن اینها وارث آن مملوک اعمام ابوینی یا ابی آن معتق خواهد بود.و هرگاه عتق کننده و وارث او همه مرده باشند ظاهر این است که مولای مولای معتق وارث خواهد بود.و اگر آن هم نباشد قرابت مولای مولا به تفصیلی که گذشت.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 499