فصل ششم در کیفیت ارث بردن طبقۀ سوم از وارثین میت است

‏‏ ‏

‏‏فصل ششم در کیفیت ارث بردن طبقۀ سوم از وارثین میت است‏

‏‏و آنها نیز چهار صنفند:‏

‏‏         اول: عمو و عمۀ ابوینی یا ابی فقط با نبودن ابوینی و اولادشان؛چه عمو و عمه و ‏‎ ‎‏اولاد بلاواسطه باشند یا مع الواسطه،به تقدیم الاقربُ فالاقرب.‏

‏‏        دوم: عمو و عمۀ امّی و اولادشان؛چه عمو و عمۀ امّی و اولاد بلاواسطه باشند یا ‏‎ ‎‏مع الواسطه،به تقدیم الاقربُ فالاقرب.‏

‏‏         سوم: خال و خالۀ ابوینی یا ابی فقط با نبودن ابوینی و اولادشان؛چه خال و خاله و ‏‎ ‎‏اولاد بلاواسطه باشند یا مع الواسطه،به تقدیم الاقرب فالاقرب.‏

‏‏         چهارم: خال و خالۀ امّی و اولادشان؛چه خال و خاله و اولاد بلاواسطه باشند یا ‏‎ ‎‏مع الواسطه،به تقدیم الاقربُ فالاقرب.‏

‏‏و احد الزوجین با هر یک از اصناف این طبقه نیز ارث می‌برند.‏

‏‏و اما کیفیت تقسیم ترکه را به ارباب این طبقه به این قسم است که یا در حین موت ‏‎ ‎‏مورّث،یک صنف از این چهار صنف موجودند یا دو صنف یا سه صنف یا چهار ‏‎ ‎‏صنف.و این هم نیز پانزده صورت دارد که چهار صورت آن با فرض انحصار وارث ‏‎ ‎‏است در یک صنف از چهار صنف،و شش صورت آن با فرض انحصار وارث است ‏
‏‎

‏‏         قسم اول: آن که احد الزوجین با یکی از این اصناف نباشد و این قسم ذکر می‌شود ‏‎ ‎‏در ضمن پانزده مسأله:‏

‏‏         مسأله 1- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی تنها،با نبودن ‏‎ ‎‏ابوینی،پس تمام ترکه حق آنها خواهد بود؛چه متحد و چه متعدد،و در صورت تعدد ‏‎ ‎‏و اختلاف للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏‏         مسأله 2- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ امّی،ایضاً تمام ترکه حق او ‏‎ ‎‏می‌باشد؛چه متحد و چه متعدد،و در صورت تعدد و اختلاف در ذکوریت و انوثیت ‏‎ ‎‏محل اشکال است که آیا به تساوی قسمت می‌شود یا للذَّکر ضِعفُ الاُنثی،پس ‏‎ ‎‏احتیاط ‏‎[1]‎‏به صلح و تراضی ترک نشود؛اگرچه مشهور بلکه نقل اجماع شده در حکم ‏‎ ‎‏به تساوی و آن اقوا است.‏

‏‏         مسأله 3- آن که وارث فعلی منحصر است به خئولۀ ابوینی یا ابی،با نبودن ابوینی، ‏‎ ‎‏ایضاً تمام ترکه حق او می‌باشد؛چه متحد و چه متعدد و مطلقاً بالسویه قسمت ‏‎ ‎‏می‌نمایند ولو مختلف باشند در ذکوریت و انوثیت.‏

‏‏         مسأله 4- آن که وارث فعلی منحصر است به خئولۀ امّی،تمام ترکه حق آنها ‏‎ ‎‏می‌باشد؛چه متحد و چه متعدد،و مطلقاً بین خود بالسویه قسمت می‌نمایند.‏

‏‏         مسأله 5- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی،با نبودن ابوینی، ‏‎ ‎‏و به عمومۀ امّی،پس اگر عمومۀ امّی متحد است،سدس ترکه حق او می‌باشد،و اگر ‏‎ ‎‏متعدد است ثلث ترکه،و مطلقاً این ثلث را بین خود بالسویه قسمت می‌کنند ولو با ‏‎ ‎
‏‎

‏‏         مسأله 6- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی،با نبودن ابوینی، ‏‎ ‎‏و به خئولۀ ابوینی یا ابی در صورت نبودن ابوینی،پس ثلث ترکه حق خئوله است؛چه ‏‎ ‎‏متحد و چه متعدد،و مطلقاً بین خود بالسویه قسمت می‌کنند؛ولو با اختلاف در ‏‎ ‎‏ذکوریت و انوثیت،و دو ثلث دیگر حق عمو و عمۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه ‏‎ ‎‏متعدد،و بر فرض اختلاف للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏‏         مسأله 7- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی،با نبودن ابوینی، ‏‎ ‎‏و خئولۀ امّی،پس ثلث ترکه حق خئولۀ امّی است؛چه متحد و چه متعدد،و بر فرض ‏‎ ‎‏تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و دو ثلث دیگر حق عمومۀ ابوینی یا ابی است،و ‏‎ ‎‏بر فرض تعدد و اختلاف للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏‏         مسأله 8- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ امّی و به خئولۀ ابوینی یا ابی،با ‏‎ ‎‏نبودن ابوینی،پس ثلث ترکه حق خئوله است؛چه متحد و چه متعدد،و در صورت ‏‎ ‎‏تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و دو ثلث دیگر حق عمومۀ امّی است؛چه متحد و ‏‎ ‎‏چه متعدد،و در صورت تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند؛ولو با اختلاف در ‏‎ ‎‏ذکوریت و انوثیت علی الاقوی،و احتیاط به صلح و تراضی گذشت.‏

‏‏         مسأله 9- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ امّی و به خئولۀ امّی،پس ثلث ‏‎ ‎‏ترکه حق خئولۀ امّی است؛چه متحد و چه متعدد،و در صورت تعدد مطلقاً بالسویه ‏‎ ‎‏قسمت می‌کنند،و دو ثلث دیگر حق عمومۀ امّی است؛چه متحد و چه متعدد،و در ‏‎ ‎‏صورت تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و احتیاط به صلح و تراضی گذشت.‏

‏‏         مسأله 10- آن که وارث فعلی منحصر است به خئولۀ ابوینی یا ابی،با نبودن ابوینی، ‏
‏‎

‏‏         مسأله 11- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی،در صورت ‏‎ ‎‏نبودن ابوینی،و به عمومۀ امّی و به خئولۀ ابوینی یا ابی،در صورت نبودن ابوینی،پس ‏‎ ‎‏ثلث ترکه حق خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه متعدد،و در صورت تعدد ‏‎ ‎‏مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند.و سدس از دو ثلث باقی با اتحاد و ثلث آن با تعدد حق ‏‎ ‎‏عمومۀ امّی است،و در صورت تعدد و اختلاف اقوا آن است که بالسویه قسمت ‏‎ ‎‏می‌کنند،و احتیاط به صلح و تراضی گذشت،و بقیۀ از دو ثلث حق عمومۀ ابوینی یا ابی ‏‎ ‎‏است؛چه متحد و چه متعدد،و در صورت تعدد و اختلاف للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏‏         مسأله 12- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی،با نبودن ابوینی، ‏‎ ‎‏و به عمومۀ امّی و به خئولۀ امّی.پس ثلث ترکه حق خئولۀ امّی است؛چه متحد و چه ‏‎ ‎‏متعدد،و مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند.و سدس از ثلثین با اتحاد،و ثلث آن با تعدد، ‏‎ ‎‏حق عمومۀ امّی است که در صورت تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند؛ولو با ‏‎ ‎‏اختلاف در ذکوریت و انوثیت،اگرچه احتیاط به صلح در صورت اختلاف گذشت،و ‏‎ ‎‏بقیۀ از ثلثین حق عمومۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد باشند یا مختلف،و بر فرض ‏‎ ‎‏تعدد و اختلاف للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏‏         مسأله 13- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی،بر فرض نبودن ‏‎ ‎‏ابوینی،و به خئولۀ ابوینی یا ابی،بر فرض نبودن ابوینی،و به خئولۀ امّی،پس ثلث ترکه ‏‎ ‎‏حق خئولۀ ابوینی یا ابی و خئولۀ امّی است که باز سدس از این ثلث با اتحاد و ثلث از ‏‎ ‎‏ثلث با تعدد حق خئولۀ امّی است که بر فرض تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و ‏‎ ‎‏بقیۀ از ثلث حق خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه متعدد،و بر فرض تعدد ‏‎ ‎‏مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و دو ثلث از ترکه حق عمومۀ ابوینی یا ابی است؛چه ‏
‏‎

‏‏         مسأله 14- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ امّی و به خئولۀ ابوینی یا ابی، ‏‎ ‎‏بر فرض نبودن ابوینی،و به خئولۀ امّی،پس ثلث ترکه حق خئوله است که سدس از ‏‎ ‎‏ثلث با اتحاد و ثلث از ثلث با تعدد حق خئولۀ امّی است،که بر فرض تعدد مطلقاً ‏‎ ‎‏بالسویه قسمت می‌کنند،و بقیۀ از ثلث حق خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه ‏‎ ‎‏متعدد،و بر فرض تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و دو ثلث دیگر از ترکه حق ‏‎ ‎‏عمومۀ امّی است؛چه متحد و چه متعدد،که بر فرض تعدد و اختلاف بالسویه قسمت ‏‎ ‎‏می‌کنند،اگرچه احتیاط به صلح گذشت.‏

‏‏         مسأله 15- آن که وارث فعلی منحصر است به تمام چهار صنف از مرتبۀ سوم ‏‎ ‎‏ارحام؛که میت عمومۀ ابوینی یا ابی دارد و عمومۀ امّی هم دارد و خئولۀ ابوینی یا ابی ‏‎ ‎‏هم دارد و خئولۀ امّی هم دارد،پس ثلث ترکه حق خئوله است که سدس از ثلث با ‏‎ ‎‏اتحاد و ثلث از ثلث با تعدد حق خئولۀ امّی است که در صورت تعدد مطلقاً بالسویه ‏‎ ‎‏قسمت می‌کنند،و بقیۀ از ثلث حق خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه متعدد،که ‏‎ ‎‏با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و سدس از دو ثلث باقی با اتحاد و ثلث از دو ‏‎ ‎‏ثلث با تعدد حق عمومۀ امّی است،که با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند؛اگرچه ‏‎ ‎‏احتیاط به صلح و تراضی گذشت،و بقیۀ از دو ثلث ترکه حق عمومۀ ابوینی یا ابی ‏‎ ‎‏است؛چه متحد و چه متعدد،که با فرض تعدد این دو ثلث را بین خود للذَّکر ضِعفُ ‏‎ ‎‏الاُنثی قسمت می‌کنند.‏

‏‏         قسم دوم که احد الزوجین با یکی از این اصناف باشد.و این قسم هم ذکر می‌شود ‏‎ ‎‏در ضمن پانزده مسأله:‏

‏‏         مسأله 1- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی،با نبودن ابوینی، ‏‎ ‎‏و به احد الزوجین.پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند از نصف و ربع،و بقیه ‏‎ ‎‏حق عمومۀ ابوینی یا ابی است،و بر فرض تعدد و اختلاف للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏
‏‎

‏‏         مسأله 3- آن که وارث فعلی منحصر است به خئولۀ ابوینی یا ابی و به احد الزوجین، ‏‎ ‎‏پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند و بقیه حق خئولۀ ابوینی یا ابی است،و با ‏‎ ‎‏تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند.‏

‏‏         مسأله 4- آن که وارث فعلی منحصر است به خئولۀ امّی و به احد الزوجین،پس ‏‎ ‎‏احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند،و بقیه حق خئولۀ امّی است که با تعددْ مطلقاً ‏‎ ‎‏بالسویه قسمت می‌کنند.‏

‏‏         مسأله 5- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی و به عمومۀ امّی و ‏‎ ‎‏به احد الزوجین پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند،و عمومۀ امّی با اتحاد ‏‎ ‎‏سدس بقیه را می‌برد و با تعدد ثلث بقیه را،و مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند؛اگرچه در ‏‎ ‎‏صورت اختلاف احتیاط به صلح و تراضی مطلوب است،و بقیه حق عمومۀ ابوینی یا ‏‎ ‎‏ابی است للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏‏         مسأله 6- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی و به خئولۀ ابوینی ‏‎ ‎‏یا ابی و به احد الزوجین،پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند،و ثلث مجموع ‏‎ ‎‏ترکه حق خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه متعدد،و بر فرض تعدد مطلقاً ‏‎ ‎‏بالسویه قسمت می‌کنند،و بقیه از ترکه حق عمومۀ ابوینی یا ابی است،و بر فرض تعدد ‏‎ ‎‏و اختلاف للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏‏         مسأله 7- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی و به خئولۀ امّی و ‏‎ ‎
‏‎

‏‏         مسأله 8- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ امّی و به خئولۀ ابوینی یا ابی و ‏‎ ‎‏به احد الزوجین،پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند و ثلث از مجموع ترکه حق ‏‎ ‎‏خئوله است؛چه متحد و چه متعدد،و با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند.و بقیه ‏‎ ‎‏حق عمومۀ امّی است؛چه متحد و چه متعدد،و با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند؛ ‏‎ ‎‏اگرچه با تعدد و اختلاف احتیاط به صلح و تراضی مطلوب است.‏

‏‏         مسأله 9- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ امّی و به خئولۀ امّی و به ‏‎ ‎‏احد الزوجین،پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند،و ثلث از تمام ترکه حق ‏‎ ‎‏خئولۀ امّی است؛چه متحد و چه متعدد،و با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و ‏‎ ‎‏بقیه حق عمومۀ امّی است؛چه متحد و چه متعدد،و با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت ‏‎ ‎‏می‌کنند،اگرچه با اختلاف احتیاط به صلح مطلوب است.‏

‏‏         مسأله 10- آن که وارث فعلی منحصر است به خئولۀ ابوینی یا ابی و به خئولۀ امّی و ‏‎ ‎‏به احد الزوجین،پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند،و سدس از بقیه با اتحاد و ‏‎ ‎‏ثلث بقیه با تعدد حق خئولۀ امّی است که با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند.و بقیۀ ‏‎ ‎‏از ترکه حق خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه متعدد،و با تعدد مطلقاً بالسویه ‏‎ ‎‏قسمت می‌کنند.‏

‏‏         مسأله 11- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی و به عمومۀ امّی ‏‎ ‎‏و به خئولۀ ابوینی یا ابی و به احد الزوجین،پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند، ‏‎ ‎‏و ثلث از جمیع ترکه حق خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه متعدد،و با تعدد ‏‎ ‎‏مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و سدس از بقیه با اتحاد و ثلث بقیه با تعدد حق عمومۀ ‏
‏‎

‏‏         مسأله 12- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی و به عمومۀ امّی ‏‎ ‎‏و به خئولۀ امّی و به احد الزوجین.پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند.و ثلث ‏‎ ‎‏مجموع ترکه حق خئولۀ امّی است؛چه متحد و چه متعدد،و با تعدد مطلقاً بالسویه ‏‎ ‎‏قسمت می‌کنند،و سدس از بقیه با اتحاد و ثلث آن با تعدد حق عمومۀ امّی است که با ‏‎ ‎‏تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،اگرچه احتیاط به صلح مطلوب است،و بقیۀ از ‏‎ ‎‏ترکه حق عمومۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه متعدد،و با تعدد و اختلاف للذّکر ‏‎ ‎‏ضعفُ الاُنثی.‏

‏‏         مسأله 13- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ ابوینی یا ابی و به خئولۀ ‏‎ ‎‏ابوینی یا ابی و به خئولۀ امّی و به احد الزوجین،پس احد الزوجین نصیب اعلی را ‏‎ ‎‏می‌برند و ثلث از مجموع ترکه حق خئولۀ ابوینی یا ابی و خئولۀ امّی است،که سدس ‏‎ ‎‏این ثلث با اتحاد و ثلث از ثلث با تعدد حق خئولۀ امّی است،که با تعدد مطلقاً بالسویه ‏‎ ‎‏قسمت می‌کنند.و بقیۀ از ثلث حق خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه متعدد،و ‏‎ ‎‏با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند.و بقیۀ ترکه حق عمومۀ ابوینی یا ابی است؛چه ‏‎ ‎‏متحد و چه متعدد،و با تعدد و اختلاف للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏‏         مسأله 14- آن که وارث فعلی منحصر است به عمومۀ امّی و به خئولۀ ابوینی یا ابی ‏‎ ‎‏و به خئولۀ امّی و به احد الزوجین،پس احد الزوجین نصیب اعلی را می‌برند،و ثلث ‏‎ ‎‏مجموع ترکه حق خئولۀ ابوینی یا ابی و خئولۀ امّی است،که باز سدس از ثلث با اتحاد ‏‎ ‎‏و ثلث آن با تعدد حق خئولۀ امّی است،و با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،و بقیۀ ‏‎ ‎‏از ثلث حق خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد و چه متعدد،و با تعدد مطلقاً بالسویه ‏‎ ‎‏قسمت می‌کنند،و بقیۀ از ترکه حق عمومۀ امّی است؛چه متحد باشند یا متعدد،و بر ‏
‏‎

‏‏        مسأله 15- آن که وارث فعلی عمومۀ ابوینی یا ابی است و عمومۀ امّی و خئولۀ ‏‎ ‎‏ابوینی یا ابی و خئولۀ امّی و احد الزوجین،و ترکۀ میت هم هفتاد و دو تومان است. ‏

‏‏پس حق احد الزوجین نصیب اعلی است از نصف و ربع،الباقی:پنجاه و چهار تومان یا ‏‎ ‎‏سی و شش تومان،و ثلث از جمیع ترکه که بیست و چهار تومان باشد حق مطلق خئوله ‏‎ ‎‏است،که باز سدس از آن که چهار تومان باشد با اتحاد یا ثلث آن که هشت تومان باشد ‏‎ ‎‏با تعدد حق خئولۀ امّی است،و بقیۀ ثلث که بیست تومان یا شانزده تومان باشد حق ‏‎ ‎‏خئولۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد باشند یا متعدد،که بر فرض تعدد مطلقاً بالسویه ‏‎ ‎‏قسمت می‌کنند،الباقی:سی تومان یا دوازده تومان،باز سدس آن با اتحاد و ثلث آن با ‏‎ ‎‏تعدد حق عمومۀ امّی است که با تعدد مطلقاً بالسویه قسمت می‌کنند،اگرچه احتیاط به ‏‎ ‎‏صلح و تراضی گذشت،و بقیۀ آن حق عمومۀ ابوینی یا ابی است؛چه متحد باشند یا ‏‎ ‎‏متعدد،و بر فرض تعدد و اختلاف للذَّکر ضِعفُ الاُنثی.‏

‏‏و لابد است در مقام از تنبیه بر چهار قاعده:‏

‏‏         قاعدۀ اول: بدان که حکم اولاد اصناف طبقۀ سوم،حکم اولاد اولاد و اولاد اخوه ‏‎ ‎‏است از چند جهت:‏

‏‏         اولاً: چنانچه در طبقۀ اول با وجود اولاد بلاواسطه ولو اناث باشد،اولاد به واسطه ‏‎ ‎‏ولو ذکور از ذکور باشد ارث نمی‌برد.و هکذا در طبقۀ دوم با وجود اخوه ولو اخت ‏‎ ‎‏امّی باشد،اولاد اخوه ولو پسر برادر ابوینی باشد ارث نمی‌برد،همچنین در طبقۀ ‏‎ ‎‏سوم با وجود یک نفر از عمومه و خئولۀ میت ولو خالۀ امّی باشد،اولاد عمومه و ‏‎ ‎‏اولاد خئوله مطلقاً ارث نمی‌برند ولو پسر عم ابوینی باشد،ولذا گفته شد که طبقۀ سوم ‏‎ ‎‏یک صنف می‌باشند،و مثل طبقۀ اول و طبقۀ دوم دو صنف نیستند.بلی در ابن ‏‎ ‎‏عم ابوینی و عم ابی گفته شد که ابن عم ابوینی مقدم است در وارثیت،بر عم ابی به ‏
‏‎

‏‏         ثانیاً: چنانچه در طبقۀ اول و دوم،اولاد اولاد و اولاد اخوه و اخوات ارث ‏‎ ‎‏مَن یَتقرَّبون بِه را می‌برند،همچنین در طبقۀ سوم،اولاد عمومه و اولاد خئوله ارث ‏‎ ‎‏مَن یَتقرَّبون بِه را می‌برند.‏

‏‏         ثالثاً: چنانچه در طبقۀ دوم،منتسبین به امّ میت-مثل اخوۀ امّی و اولادشان و مثل ‏‎ ‎‏جد و جدۀ امّی ذکور و اناثشان-حق الارث بالسویه می‌برند به خلاف منتسبین به اب ‏‎ ‎‏میت که ذکور دو مقابل اناث ارث می‌برند-مثل اخوه و اخوات ابوینی یا ابی و مثل ‏‎ ‎‏جدودۀ ابی-همچنین در طبقۀ سوم منتسبین به امّ میت-مثل خال و خاله چه ابوینی یا ‏‎ ‎‏ابی یا امّی و اولادشان-با تعدد مطلقاً بالسویه ارث می‌برند ولو مختلف باشند در ‏‎ ‎‏ذکوریت و انوثیت،و اما منتسبین به پدر میت-مثل عمو و عمۀ ابوینی یا ابی-للذّکر ‏‎ ‎‏ضعفُ الاُنثی ارث می‌برند.بلی در عمومۀ امّی خلاف است که با تعدد و اختلاف ‏‎ ‎‏بالسویه ارث می‌برند یا بالتفاوت چنانچه سابقاً اشاره شد.‏

‏‏         رابعاً: چنانچه در طبقۀ دوم با بودن اخوۀ ابوینی،اخوۀ ابی ارث نمی‌برد و با بودن ‏‎ ‎‏اولاد اخوۀ ابوینی،اولاد اخوۀ ابی ارث نمی‌برد،همچنین در طبقۀ سوم با بودن عمومۀ ‏‎ ‎‏ابوینی،عمومۀ ابی ارث نمی‌برند و با بودن خئولۀ ابوینی،خئولۀ ابی ارث نمی‌برد.و ‏‎ ‎‏همچنین با بودن اولاد عمومۀ ابوینی،اولاد عمومۀ ابی ارث نمی‌برند،و با بودن اولاد ‏‎ ‎‏خئولۀ ابوینی،اولاد خئولۀ ابی ارث نمی‌برند و اما با بودن اولاد عمومۀ ابوینی،اولاد ‏‎ ‎‏خئولۀ ابی ارث می‌برند به شرط نبودن اولاد خئولۀ ابوینی.و همچنین با بودن اولاد ‏‎ ‎‏خئولۀ ابوینی،اولاد عمومۀ ابی ارث می‌برند،به شرط نبودن اولاد عمومۀ ابوینی، ‏‎ ‎‏چنانچه در شخص عمومه و خئوله گفته شد،و از این جهت می‌توان گفت عمومه و ‏‎ ‎‏خئوله،مثل طبقۀ اول و طبقۀ دوم دو صنفند.‏

‏‏         مسأله- هرگاه وارث فعلی منحصر باشد به زوجه و به شانزده نفر اولاد عمومه و ‏‎ ‎‏خئوله،به این طریق که یک پسر و دختری دارد از عم ابوینی یا ابی،و یک پسر و ‏
‏‎

‏‏         قاعدۀ دوم: گفته شد که اولاد عمومه و خئوله،ارث مَن یَتقرَّبون بِه را می‌برند،و ‏‎ ‎‏لابد است از برای توضیح این امر از ذکر دو مسأله:‏

‏‏         مسأله 1- از برای ارث اولاد خئولۀ امّی،مثل خود خئوله امّی،چند قسم تصویر ‏‎ ‎‏می‌شود:‏

‏‏         اول: آن که تمام ترکه حق او می‌باشد و آن در صورت انحصار وارث است به اولاد ‏‎ ‎‏خئولۀ امّی،پس اگر همۀ آن اولاد بر فرض تعدد از یک خال یا از یک خاله باشند،همۀ ‏‎ ‎‏ترکه حق آنها می‌باشد و باید مطلقاً بین خود بالسویه قسمت نمایند،و اگر از خئولۀ ‏‎ ‎‏متعدده باشند،باید اولاً ترکه را بین خود خئوله بالسویه قسمت نمود و بعد قسمت هر ‏‎ ‎
‏‎

‏‏         دوم: آن که نصف ترکه یا سه ربع ترکه حق آنها می‌باشد و آن در صورت انحصار ‏‎ ‎‏وارث است به اولاد خئولۀ امّی و به احد الزوجین و کیفیت قسمت این نصف یا سه ‏‎ ‎‏ربع،چنان است که در قسم اول گفته شد.‏

‏‏         سوم: آن که ثلث ترکه حق آنها می‌باشد و آن در صورت انحصار وارث نسبی است ‏‎ ‎‏به اولاد خئولۀ امّی،و به اولاد مطلق عمومه؛اعم از آن که اولاد عمومۀ ابوینی باشند یا ‏‎ ‎‏ابی یا امّی،و ایضاً اعم از آن که عمومه یا خئوله و اولاد متحد باشند یا متعدد،و ایضاً ‏‎ ‎‏اعم از آن که با آنها احد الزوجین هم باشد یا نباشد.و کیفیت قسمت این ثلث چنان ‏‎ ‎‏است که گفته شد.‏

‏‏         چهارم: آن که سدس ترکه بر فرض اتحاد اصولشان،و ثلث ترکه بر فرض تعدد ‏‎ ‎‏اصولشان حق آنها می‌باشد،و آن در صورت انحصار وارث است به اولاد خئولۀ امّی ‏‎ ‎‏و به اولاد خئولۀ ابوینی یا ابی.و کیفیت قسمت این سدس یا این ثلث چنان است ‏‎ ‎‏که گفته شد.‏

‏‏         پنجم: آن که سدس از نصف ترکه یا از سه ربع ترکه بر فرض اتحاد اصولشان و ‏‎ ‎‏ثلث از نصف یا از سه ربع ترکه بر فرض تعدد اصولشان حق آنها می‌باشد،و آن در ‏‎ ‎‏صورت انحصار وارث است به اولاد خئولۀ امّی و به اولاد خئوله ابوینی یا ابی و به ‏‎ ‎‏احد الزوجین.و کیفیت قسمت این سدس یا ثلث از نصف،یا از سه ربع ترکه،چنان ‏‎ ‎‏است که گفته شد.‏

‏‏         ششم: آن که سدس از ثلث ترکه بر فرض اتحاد اصول و ثلث از ثلث ترکه بر فرض ‏‎ ‎‏تعدد اصولشان حق آنها می‌باشد،و آن در صورتی است که وارث اولاد خئولۀ امّی باشد ‏‎ ‎‏و اولاد خئولۀ ابوینی یا ابی،و اولاد مطلق عمومه؛اعم از آن که احد الزوجین هم باشند ‏‎ ‎‏یا نباشند.و کیفیت قسمت آن سدس از ثلث یا ثلث از ثلث چنان است که گفته شد.‏

‏
‏‎

‏‏         مسأله 2- از برای ارث اولاد عمومۀ امّی،مثل خود عمومۀ امّی،نیز چند قسم ‏‎ ‎‏تصویر می‌شود:‏

‏‏         اول: آن که تمام ترکه حق آنها می‌باشد،و آن در صورت انحصار وارث است به ‏‎ ‎‏اولاد عمومۀ امّی،پس اگر آن اولاد بر فرض تعدد همه از یک عم یا از یک عمۀ امّی ‏‎ ‎‏باشند،همۀ ترکه را مطلقاً بین خود بالسویه قسمت نمایند علی الاقوی،و در صورت ‏‎ ‎‏اختلاف در ذکوریت و انوثیت احتیاط به صلح و تراضی مطلوب است.و اگر اولاد از ‏‎ ‎‏عمومۀ امّی متعدده باشند،باید اولاً ترکه را بین اصولشان بالسویه قسمت نمود و بعد‏‎ ‎‏قسمت هر یک را بین اولادش بر فرض تعدد ایضاً مطلقاً بالسویه قسمت بنمایند،و بر ‏‎ ‎‏فرض اختلاف اولاد احتیاط به صلح گذشت،مثل خود اصول.‏

‏‏         دوم: آن که نصف ترکه یا سه ربع ترکه حق آنها خواهد بود،و آن در صورت ‏‎ ‎‏انحصار وارث است به اولاد عمومۀ امّی و به احد الزوجین.و کیفیت قسمت این ‏‎ ‎‏نصف یا سه ربع چنان است که در قسم اول گفته شد.‏

‏‏         سوم: آن که دو ثلث ترکه حق آنها می‌باشد،و آن در صورت انحصار وارث نسبی ‏‎ ‎‏است به اولاد عمومۀ امّی و به اولاد مطلق خئوله؛اعم از آن که ابوینی باشند یا ابی یا ‏‎ ‎‏امّی.و کیفیت قسمت چنان است که گفته شد.‏

‏‏         چهارم: آن که سدس ترکه یا دو سدس و نیم ترکه حق آنها خواهد بود،و آن ‏‎ ‎‏در صورت انحصار وارث است به اولاد عمومۀ امّی و به اولاد مطلق خئوله و به ‏‎ ‎‏احد الزوجین.و کیفیت قسمت چنان است که گفته شد.‏

‏‏         پنجم: آن که سدس ترکه بر فرض اتحاد اصول،و ثلث آن بر فرض تعدد اصول ‏‎ ‎‏حق آنها می‌باشد،و آن در صورت انحصار وارث است به اولاد عمومۀ امّی و به اولاد ‏‎ ‎‏عمومۀ ابوینی یا ابی.و کیفیت قسمت چنان است که گفته شد.‏

‏
‏‎

‏‏         هفتم: آن که سدس از ثلثین ترکه بر فرض اتحاد اصول،و ثلث از ثلثین ترکه بر ‏‎ ‎‏فرض تعدد اصول حق آنها خواهد بود،و آن در صورت انحصار وارث است به اولاد ‏‎ ‎‏عمومۀ امّی و به اولاد عمومۀ ابوینی و به اولاد مطلق خئوله.و کیفیت قسمت چنان ‏‎ ‎‏است که گفته شد.‏

‏‏         هشتم: آن که سدس از یک سدس یا از دو سدس و نیم ترکه بر فرض اتحاد اصول، ‏‎ ‎‏و ثلث از سدس یا از دو سدس و نیم بر فرض تعدد اصول حق آنها می‌باشد،و آن در ‏‎ ‎‏صورتی است که وارث میت اولاد عمومۀ امّی و اولاد عمومۀ ابوینی یا ابی و اولاد ‏‎ ‎‏مطلق خئوله و احد الزوجین باشد.و کیفیت قسمت چنان است که گفته شد.‏

‏‏         و مخفی نماناد که در ضمن این مسأله کیفیت و اقسام ارث خود عمومۀ امّی هم ‏‎ ‎‏معلوم شد،بلکه کیفیت و اقسام ارث عمومۀ ابوینی یا ابی و اولادشان نیز معلوم ‏‎ ‎‏می‌شود.‏

‏‏         قاعدۀ سوم: بدان که با وجود عمومه و خئولۀ میت و اولادشان تا حدی که صدق ‏‎ ‎‏اسم نسب و رحمیت بنماید عرفاً ولو یک نفر باشند،عمومه و خئولۀ ابوین میت و ‏‎ ‎‏اولادشان وارث نخواهند بود.بلی اگر ابداً عمومه و خئولۀ خود میت و اولادشان ‏‎ ‎‏نباشد،عمومه و خئولۀ ابوین میت ارث می‌برند،و اگر آنها هم نباشند اولادشان ارث ‏‎ ‎‏می‌برند به تقدیم الاقرب فالاقرب.و با نبودن عمومه و خئولۀ ابوین میت و اولادشان، ‏‎ ‎‏عمومه و خئوله جد و جدۀ میت و اولادشان ارث می‌برند،ایضاً به تقدیم الاقرب ‏‎ ‎‏فالاقرب.‏

‏‏و توضیح این قاعده به مثال آن است که هرگاه وارث فعلی میت منحصر باشد از ‏
‏‎

‏‏         قاعدۀ چهارم: هرگاه از برای کسی دو سببِ فعلی از اسباب ارث یا زیادتر جمع ‏‎ ‎‏شود،پس به همۀ اسباب ارث می‌برد؛اعم از آن که آن دو سبب یا زیاده،نسبی باشند یا ‏‎ ‎‏سببی یا مختلف.‏

‏‏         اما نسبی: پس در طبقۀ اولیٰ در صنف ابوین اجتماع سببین تصویر نمی‌شود.و اما ‏‎ ‎‏در صنف اولاد تصویر می‌شود لکن در اولاد به واسطه،و در آنها هم زیاده بر دو سبب ‏‎ ‎‏تصویر نمی‌شود که جمع شود،مثل آن که کسی هم نوادۀ پسری میت است و هم نوادۀ ‏‎ ‎‏دختری او،پس به هر دو سبب ارث می‌برد.و در طبقۀ دوم در هر دو صنف تصویر ‏‎ ‎‏می‌شود،لکن در صنف اجداد زیاده بر دو سبب تصویر نمی‌شود که جمع شود،مثل ‏‎ ‎‏آن که کسی هم جد یا جدۀ پدری میت است و هم جد یا جدۀ مادری میت،پس به ‏‎ ‎‏هر دو سبب ارث می‌برد.و اما در صنف اولاد اخوه در نوادۀ اخوه تا چهار سبب هم ‏‎ ‎‏ممکن است جمع شود،مثل آن که کسی هم نوادۀ برادر ابوینی میت است و هم نوادۀ ‏‎ ‎‏خواهر ابوینی میت و هم نوادۀ برادر امّی میت و هم نوادۀ خواهر امّی میت،پس به ‏‎ ‎‏هر چهار سبب ارث می‌برد.و در طبقۀ سوم که یک صنفند،اجتماع تا هشت سبب ‏‎ ‎‏ممکن می‌باشد،مثل آن که هم نوادۀ عموی ابوینی میت است و هم نوادۀ عمۀ ابوینی ‏‎ ‎‏و هم نوادۀ عموی امّی و هم نوادۀ عمۀ امّی و هم نوادۀ خالوی ابوینی و هم نوادۀ ‏
‏‎

‏‏         و اما سببی: به سبب اجتماع دو سبب می‌شود که یکی از این دو لابد زوجیت ‏‎ ‎‏است.و اجتماع زیاده بر دو سبب تصویر نمی‌شود،مثل آن که کسی هم احد ‏‎ ‎‏الزوجین میت است و هم مولای معتق یا هم ضامن جریره،پس به هر دو سبب ‏‎ ‎‏ارث می‌برد.‏

‏‏       و اما مختلف: که یک سبب ارث بردن نسب باشد و دیگری سبب،و لابد نسب از ‏‎ ‎‏طبقۀ سوم خواهد بود و لابد سبب هم زوجیت خواهد بود؛چون از اسباب غیر ‏‎ ‎‏زوجیت با نسب جمع نمی‌شود،و هکذا از انساب هم غیر از طبقۀ سوم با زوجیت ‏‎ ‎‏جمع نمی‌شود.الحاصل:به تمام اسباب ارث داده می‌شود به شرط آن که در آن اسباب ‏‎ ‎‏مانعی از موانع ارث نباشد و هرگاه بعضی از اسباب مانع بعضی از اسباب دیگر ‏‎ ‎‏بشود،پس به آن سبب ممنوع ارث داده نمی‌شود،مثل برادری که پسر عم میت هم ‏‎ ‎‏باشد،به برادری ارث می‌برد نه به پسرعمی.و مثل آن که کسی هم عموی میت است ‏‎ ‎‏و هم پسرخالوی او پس به سبب عمو بودن ارث می‌برد و به سبب پسرخالو بودن ‏‎ ‎‏ارث نمی‌برد.‏

‏‏و مخفی نماناد که ارث بردن به اسباب متعدده با تعدّد وارث تصویر می‌شود نه با ‏‎ ‎‏اتحاد آن؛چون با اتحاد همۀ ترکه حق او خواهد بود،و معنای ارث بردن به دو سبب ‏‎ ‎‏مثلاً این است که اگر زید بمیرد و وارث فعلی او منحصر است به دو نواده از دو پسر: ‏

‏‏یکی عمرو نام دیگر بکر نام،لکن عمرو نوادۀ دختریش هم هست،پس ترکۀ زید پنج ‏‎ ‎‏قسمت می‌شود؛سه خُمس به عمرو داده می‌شود و دو خُمس به بکر.و هکذا در طبقۀ ‏‎ ‎‏دوم،مثل آن که وارث زید منحصر است به دو نوادۀ برادر ابی:یکی عمرو نام و یکی ‏‎ ‎‏خالد نام،لکن مادر عمرو خواهرِ امّی زید هم بوده،پس ترکۀ زید شش قسمت ‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‎

• -این احتیاط ترک نشود در این مورد و در مسائل آتیۀ نظیر آن.
• -گذشت که ترک نشود،و هکذا در نظائر آن.
• -گذشت که ترک نشود و هکذا در نظایر آن.
• -ترک نشود و هکذا نظایر در آن.