در غیر حیوان
مسأله 1- حرام است چیزهایی که نجس است و چیزهایی که به واسطۀ رسیدن به نجس،نجس شده تا آنها را پاک نکرده‌اند.
مسأله 2- هر چیزی که به بدن ضرر بزند؛چه باعث مردن شود یا باعث فساد مزاج شود،یا باعث از بین رفتن بعض حواس شود؛چه حس ظاهر،مثل بینایی و شنوایی و چه حس باطن،مثل حافظه و یا آن که باعث معیوب شدن یا از بین رفتن بعض اجزا شود یا باعث فاسد شدن بعض قوا مثل قوۀ باه یا قوۀ زاییدن شود تمام اینها حرام است،و همچنین حرام است از برای زن که دوایی بخورد که بچه‌اش ساقط شود یا بچه را به واسطۀ آلاتی ساقط کند که هم بر زن حرام است و هم بر کسی که این عمل را انجام بدهد.
مسأله 3- حرام است خوردن گل و کلوخ که گل خشک شده است و مثل آن است خشت و احتیاط واجب آن است که از خاک نیز اجتناب شود اگرچه حرام نبودن در صورتی که ضرر نزند خالی از قوّت نیست،چنانچه سنگ‌ریزه و شن و معادن حرام نیستند مگر در صورت ضرر زدن.
مسأله 4- از گل قبر سید الشهداء علیه السلام برای شفا و به مقدار نخود می‌شود خورد ولی از قبور سایر معصومین نمی‌شود و آنچه می‌شود از گل قبر سید الشهداء خورد گلی است که از قبر یا نزدیک به آن طوری که از قبر شمرده شود،برداشته شود.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 334
مسأله 5- شراب به همۀ اقسامش حرام است و از کبائر است و منکر حرمتش با التفات به لازمش کافر است و آن‌قدر دربارۀ آن در قرآن و اخبار شریفه تأکید شده است که اگر کسی اعتقاد به روز جزا داشته باشد نمی‌شود آن را ارتکاب کند،خداوند مسلمانان را از این بلیۀ بزرگ مهلک نجات دهد.
مسأله 6- هر چه مستی بیاورد چه مایع باشد یا نباشد حرام است،مثل شراب،و هر چه زیادش مست کند کمش نیز حرام است.
مسأله 7- فقّاع که شراب جو است حرام است اگرچه مستی نیاورد.
مسأله 8- آب انگور جوش آمده حرام است؛چه خود به خود جوش بیاید یا با آتش و آفتاب،و اما آبی که در کشمش می‌ریزند و حلاوت آن را می‌گیرند اگر جوش بیاید حرام نیست،و همچنین آب خرما حرام نیست اگر جوش بیاید؛چه با آتش و چه خود به خود،مگر آن که مست کننده باشد و آن معلوم نیست.
مسأله 9- اگر معلوم نشود که آب انگور جوش آمده،حرام نیست،پس اگر انگور در غذایی بریزند و آن غذا جوش بیاید چون معلوم نیست که آب داخل انگور جوش آمده،حلال است،و همچنین کشمش را در پلو یا غیر آن می‌ریزند و علم به جوش آمدن درون آن نیست،مانعی ندارد خوردن آن.
مسأله 10- آب انگور اگر به خودی خود جوش آمد،حلال نمی‌شود بنابر احتیاط واجب مگر با سرکه شدن.و به ثلثان شدن؛یعنی دو سومش کم شدن با جوش یا آتش حلال نمی‌شود بنابر احتیاط،و اما اگر با آتش جوش بیاید و به جوش دو سومش کم شود حلال می‌شود.
مسأله 11- لازم نیست دو سوم آب انگور در حال جوش خوردن کسر شود بلکه اگر مقداری از آن پس از جوش تا حال سرد شدن کسر شود و به دو سوم روی هم رفته برسد کفایت می‌کند.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 335
مسأله 12- اگر آب انگور جوش آمده قبل از آن که دو سومش کسر بشود شیره گردد،بنابر احتیاط واجب حلال نمی‌شود.
مسأله 13- اگر به آب انگور آب مخلوط شود و جوش بیاید ثلثان شدن روی هم رفتۀ آن در حلال شدن اشکال دارد و باید علم پیدا شود به این که دو سوم از آب انگور کسر شده است.
مسأله 14- ثابت می‌شود کسر شدن دو سوم از آب انگور جوش آمده به علم،و به دو شاهد عادل،و به قول مسلمانی که آب انگور در دست او است،و به گرفتن از مسلمانی که عقیده دارد به حرام بودن آن قبل از ثلثان شدن،بلکه اگر از دست مسلمانی بگیرد که نداند عقیدۀ او را در این خصوص نیز ثابت می‌شود.لکن اگر عقیده‌اش آن است که پیش از ثلثان شدن حلال است به قول او در ثلثان شدن و به گرفتن از دست او و بنا گذاری بر ثلثان شدن اشکال است و احتیاط واجب آن است که به قول او اعتماد نکند و از آنچه از او می‌گیرد اجتناب کند،بلکه این حکم خالی از قوّت نیست.
مسأله 15- حرام است مال غیر را خوردن،بلکه هر تصرفی در آن کردن بدون اذن یا رضای او.
مسأله 16- جایز است آن که بخورد گرچه بدون ضرورت،از خانۀ پدر و مادر و فرزند و برادر و خواهر و عمو و عمه و دایی و خاله و دوست و شوهر و موکلی که امور خانه را تفویض به وکیل کرده،در صورتی که علم نداشته باشد به راضی نبودن صاحب خانه،بلکه اگر ظن داشته باشد که راضی نیست می‌تواند بخورد،و اما دیگران غیر از آنها که ذکر شد باید بداند که راضی هستند تا جایز باشد بخورد.
مسأله 17- به احتیاط واجب این حکم مختص است به آنچه عادت جاری است به خوردن آن،مثل نان و خورش و میوه و خرما و سبزیجات،نه آنچه از خوراکی‌های گران قیمت که ذخیره می‌کنند برای مهمان محترم با عظمت،و ظاهر آن است که
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 336
می‌توان از آشامیدنی‌های متعارف هم استفاده کرد،مثل آب و شیر و دوغ و غیر آن،و نمی‌شود از غیر خانۀ آنها مثل دکان و باغ استفاده کرد،و نمی‌شود از خانه پول برداشت و خوردنی خرید.
مسأله 18- تمام حرام‌هایی که ذکر شد حلال می‌شود در حال ضرورت و ناچاری، مثل آن که انسان حفظ جانش بستگی داشته باشد به خوردن آن،یا اگر نخورد بیماری شدیدی عارضش می‌شود که نمی‌توان تحمل آن کرد یا ضعف عارضش می‌شود به طوری که به مرضی دچار می‌شود که نمی‌توان تحمل آن کرد،و غیر اینها از موارد ناچاری،و لازم نیست که علم یا گمان به عارض شدن این امور پیدا کند،بلکه اگر احتمالی بدهد که آن احتمال از منشأ عقلایی باشد کفایت می‌کند.
مسأله 19- اگر کسی او را اجبار کند به خوردن یکی از حرام‌ها و بترسد از آن شخص بر جان خودش یا جان دیگری یا عرض خودش یا عرض محترم دیگری و یا مال محترمی که واجب است حفظ آن بر او و آن مال به قدری باشد که نتواند تحمل کند آن را یا تحملش حرج باشد،جایز است خوردن آن حرام.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 337