مواردی که انسان می تواند معامله را به هم بزند

‏‏ ‏

‏‏مواردی که انسان می‌تواند معامله را به‌هم بزند‏

‏‏         مسأله 2132- حق به‌هم زدن معامله را خیار می‌گویند و خریدار و فروشنده در یازده ‏‎ ‎‏صورت می‌توانند معامله را به‌هم بزنند: ‏

‏
‏‎

‏‏دوم:آن که مغبون شده باشند.(خیار غَبْن).‏

‏‏سوم:در معامله قرارداد کنند که تا مدت معیّنی هر دو یا یکی از آنان بتوانند معامله ‏‎ ‎‏را به‌هم بزنند(خیار شرط).‏

‏‏چهارم:فروشنده یا خریدار،مال خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد و طوری ‏‎ ‎‏کند که قیمت مال در نظر مردم زیاد شود(خیار تدلیس).‏

‏‏پنجم:فروشنده یا خریدار شرط کند که کاری انجام دهد،یا شرط کند مالی را که ‏‎ ‎‏می‌دهد طور مخصوصی باشد،و به آن شرط عمل نکند که در این صورت دیگری ‏‎ ‎‏می‌تواند معامله را به‌هم بزند(خیار تخلف شرط).‏

‏‏ششم:در جنس یا عوض آن عیبی باشد(خیار عیب).‏

‏‏هفتم:معلوم شود مقداری از جنسی را که فروخته‌اند،مال دیگری است،که اگر ‏‎ ‎‏صاحب آن به معامله راضی نشود،خریدار می‌تواند معامله را به‌هم بزند یا پول آن ‏‎ ‎‏مقدار را از فروشنده بگیرد،و نیز اگر معلوم شود مقداری از چیزی را که خریدار ‏‎ ‎‏عوض قرار داده،مال دیگری است و صاحب آن راضی نشود،فروشنده می‌تواند ‏‎ ‎‏معامله را به هم بزند،یا عوض آن مقدار را از خریدار بگیرد(خیار شرکت).‏

‏‏هشتم:فروشنده خصوصیات جنس معیّنی را که مشتری ندیده به او بگوید بعد ‏‎ ‎‏معلوم شود طوری که گفته نبوده است.که در این صورت مشتری می‌تواند معامله را ‏‎ ‎‏به‌هم بزند،و نیز اگر مشتری خصوصیات عوض معیّنی را که می‌دهد بگوید،بعد معلوم ‏‎ ‎‏شود طوری که گفته نبوده است،فروشنده می‌تواند معامله را به‌هم بزند(خیار رؤیت).‏

‏‏نهم:مشتری پول جنسی را که نقد خریده تا سه روز ندهد و فروشنده هم جنس را ‏‎ ‎‏تحویل ندهد که اگر مشتری شرط نکرده باشد که دادن پول را تأخیر ‏‎[1]‎‏بیندازد فروشنده ‏‎ ‎
‏‎

‏‏دهم:حیوانی را خریده باشد که تا سه روز می‌تواند معامله را به‌هم بزند و اگر در ‏‎ ‎‏عوض حیوانی که خریده،حیوان دیگری داده باشد،فروشنده هم تا سه روز می‌تواند ‏‎ ‎‏معامله را به‌هم بزند ‏‎[2]‎‏(خیار حیوان).‏

‏‏یازدهم:فروشنده نتواند جنسی را که فروخته تحویل دهد،مثلاً اسبی را که فروخته ‏‎ ‎‏فرار نماید که در این صورت مشتری می‌تواند معامله را به‌هم بزند(خیار تعذر تسلیم). ‏

‏‏و احکام اینها در مسائل آینده گفته خواهد شد.‏

‏‏         مسأله 2133- اگر خریدار قیمت جنس را نداند،یا در موقع معامله غفلت کند و جنس ‏‎ ‎‏را گران‌تر از قیمت معمولی آن بخرد،چنانچه به قدری گران خریده که مردم به آن ‏‎ ‎‏اهمیت می‌دهند ‏‎[3]‎‏،می‌تواند معامله را به‌هم بزند و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را ‏‎ ‎‏نداند،یا موقع معامله غفلت کند و جنس را ارزان‌تر از قیمت آن بفروشد در صورتی که ‏‎ ‎‏مردم به مقداری که ارزان فروخته اهمیت بدهند،می‌تواند معامله را به‌هم بزند.‏

‏‏         مسأله 2134- در معاملۀ بیع شرط،که مثلاً خانۀ هزار تومانی را به دویست تومان ‏‎ ‎‏می‌فروشند و قرار می‌گذارند که اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را ‏‎ ‎‏به‌هم بزند،در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند معامله ‏‎ ‎‏صحیح است.‏

‏‏         مسأله 2135- در معاملۀ بیع شرط اگرچه فروشنده اطمینان داشته باشد که هرگاه سر مدت پول را ندهد،خریدار ملک را به او می‌دهد معامله صحیح است،ولی اگر سر ‏

‎

‏‏مدت پول را ندهد،حق ندارد ملک را از خریدار مطالبه کند و اگر خریدار بمیرد، ‏‎ ‎‏نمی‌تواند ملک را از ورثۀ او مطالبه نماید.‏

‏‏         مسأله 2136- اگر چای اعلا را با چای پست مخلوط کند و به اسم چای اعلا بفروشد، ‏‎ ‎‏مشتری می‌تواند معامله را به‌هم بزند.‏

‏‏         مسأله 2137- اگر خریدار بفهمد مالی را که گرفته عیبی دارد مثلاً حیوانی را بخرد و ‏‎ ‎‏بفهمد که یک چشم آن کور است،چنانچه آن عیب پیش از معامله در مال بوده و او ‏‎ ‎‏نمی‌دانسته،می‌تواند معامله را به‌هم بزند،یا فرق قیمت سالم و معیوب آن را معیّن کند ‏‎ ‎‏و به نسبت تفاوت قیمت سالم و معیوب از پولی که به فروشنده داده پس بگیرد مثلاً ‏‎ ‎‏مالی را که به چهار تومان خریده،اگر بفهمد معیوب است،در صورتی که قیمت سالم ‏‎ ‎‏آن هشت تومان و قیمت معیوب آن شش تومان باشد،چون فرق قیمت سالم و ‏‎ ‎‏معیوب یک چهارم می‌باشد می‌تواند یک چهارم پولی را که داده یعنی یک تومان از ‏‎ ‎‏فروشنده بگیرد.‏

‏‏         مسأله 2138- اگر فروشنده بفهمد در عوضی که گرفته عیبی هست چنانچه آن عیب ‏‎ ‎‏پیش از معامله در عوض بوده و او نمی‌دانسته می‌تواند معامله را به‌هم بزند،یا تفاوت ‏‎ ‎‏قیمت سالم و معیوب را به دستوری که در مسأله پیش گفته شد بگیرد.‏

‏‏         مسأله 2139- اگر بعد از معامله و پیش از تحویل گرفتن مال عیبی در آن پیدا شود، ‏‎ ‎‏خریدار می‌تواند معامله را به‌هم بزند،و نیز اگر در عوض مال بعد از معامله و پیش از ‏‎ ‎‏تحویل گرفتن،عیبی پیدا شود،فروشنده می‌تواند معامله را به‌هم بزند،ولی اگر ‏‎ ‎‏بخواهند تفاوت قیمت بگیرند اشکال دارد.‏

‏‏         مسأله 2140- اگر بعد از معامله عیب مال را بفهمد و فوراً معامله را به‌هم نزند،دیگر ‏‎ ‎‏حق به‌هم زدن معامله را ندارد.‏

‏‏         مسأله 2141- هرگاه بعد از خریدن جنس عیب آن را بفهمد،اگرچه فروشنده ‏
‏‎

‏‏         مسأله 2142- در چهار صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبی دارد نمی‌تواند معامله را ‏‎ ‎‏به‌هم بزند،یا تفاوت قیمت بگیرد:اول:آن که موقع خریدن،عیب مال را بداند.دوم:به ‏‎ ‎‏عیب مال راضی شود.سوم:در وقت معامله بگوید:اگر مال عیبی داشته باشد،پس ‏‎ ‎‏نمی‌دهم و تفاوت قیمت هم نمی‌گیرم.چهارم:فروشنده در وقت معامله بگوید:این ‏‎ ‎‏مال را با هر عیبی که دارد می‌فروشم،ولی اگر عیبی را معیّن کند و بگوید مال را با این ‏‎ ‎‏عیب می‌فروشم و معلوم شود عیب دیگری هم دارد،خریدار می‌تواند برای عیبی که ‏‎ ‎‏فروشنده معیّن نکرده مال را پس دهد،یا تفاوت بگیرد.‏

‏‏         مسأله 2143- در سه صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبی دارد،نمی‌تواند معامله را ‏‎ ‎‏به‌هم بزند،ولی می‌تواند تفاوت قیمت بگیرد:‏

‏‏اول:آن که بعد از معامله در مال تصرف کند ‏‎[4]‎

‏‏دوم:بعد از معامله بفهمد مال عیب دارد و فقط حق برگرداندن آن را ساقط کند.‏

‏‏سوم:بعد از تحویل گرفتن مال،عیب دیگری در آن پیدا شود.ولی اگر حیوان ‏‎ ‎‏معیوبی را بخرد و پیش از گذشتن سه روز،عیب دیگری پیدا کند اگرچه آن را تحویل ‏‎ ‎‏گرفته باشد باز هم می‌تواند آن را پس دهد،و نیز اگر فقط خریدار تا مدتی حق به‌هم ‏‎ ‎‏زدن معامله را داشته باشد و در آن مدت،مال عیب دیگری پیدا کند،اگرچه آن را ‏‎ ‎‏تحویل گرفته باشد،می‌تواند معامله را به‌هم بزند.‏

‏‏         مسأله 2144- اگر انسان مالی داشته باشد که خودش آن را ندیده و دیگری ‏‎ ‎‏خصوصیات آن را برای او گفته باشد،چنانچه او همان خصوصیات را به مشتری ‏‎ ‎‏بگوید و آن را بفروشد و بعد از فروش بفهمد که بهتر از آن بوده می‌تواند معامله را ‏‎ ‎‏به‌هم بزند. ‏

‏‎

• -و نیز شرط تأخیر جنس را هم نکرده باشند،و همچنین است در فرض بعدی.
• -ظاهراً فروشنده نتواند به‌هم بزند.
• -میزان آن است که مردم او را مغبون بدانند و در کمی و زیادی آن مسامحه نکنند.
• -به طوری که تغییری در مال پیدا شود که گفته شود مال به آن طور که خریده شده و تحویل داده شده باقی نمانده.