3-گنج
گنج مالی است که در زمین یا کوه یا دیوار پنهان باشد و کسی آن را پیدا کند،و طوری باشد که در نظر عرف به آن گنج گفته شود.
مسأله 1- نصاب گنج مثل نصاب معدن است،پس معتبر است که قیمت آن بیست دینار طلا و یا دویست درهم نقره باشد؛چه از طلا و نقره باشد یا نه.
مسأله 2- معتبر است در گنج که صاحب آن معلوم نباشد،خواه در بلاد کفار باشد یا در زمین موات و یا در خرابه‌های بلاد اسلام و چه اثر اسلام بر آن باشد یا نه،و در جمیع صور مالک کسی است که آن را پیدا کرده،و باید خمس آن را بدهد.
مسأله 3- اگر در زمینی که از دیگری خریده گنجی پیدا کند و بداند مال کسانی که قبلاً مالک آن زمین بوده‌اند نیست،مال خود او می‌شود و باید خمس آن را بدهد،ولی اگر احتمال دهد که مال یکی از آنان است باید به او اطلاع دهد.و چنانچه معلوم شود مال او نیست،باید به کسی که پیش از او مالک زمین بوده اطلاع دهد،و به همین ترتیب به تمام کسانی که پیش از او مالک زمین بوده‌اند خبر دهد،و اگر معلوم شود مال هیچ‌یک آنان نیست مال خود او می‌شود،که باید خمس آن را بدهد.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 188
مسأله 4- در حکم گنج است آنچه پیدا می‌شود در شکم حیوانی که خریده باشند او را،و باید به تفصیل مذکور از مالکین سابق که می‌شناسد جویا شود،پس در صورت نشناختن مالک آن،باید خمس آن را بدهد و رسیدن به حد نصاب در این صورت شرط وجوب خمس نیست.
مسأله 5- ایضاً در حکم گنج است بنابر احوط،آنچه پیدا شود در شکم ماهی که خریده و در این صورت جویا شدن از مالک لازم نیست،مگر در بعض صور نادره،و نصاب در آن نیز معتبر نیست،بلکه احوط آن است که غیر ماهی در حکم ماهی است در عدم اعتبار نصاب.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 189