مصرف زکات
مسأله 1- انسان می‌تواند زکات را در هشت مورد مصرف کند:
اول: فقیر،و آن کسی است که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد.و کسی که صنعت یا ملک یا سرمایه‌ای دارد که می‌تواند مخارج سال خود را بگذراند فقیر نیست.
دوم: مسکین،و آن کسی است که از فقیر سخت‌تر می‌گذراند.
سوم: کسی که از طرف امام علیه السلام یا نایب امام مأمور است که زکات را جمع و نگهداری نماید و به حساب آن رسیدگی کند.
چهارم: کافرهایی که اگر از زکات به آنان بدهند به دین اسلام مایل می‌شوند یا در جنگ به مسلمانان کمک می‌کنند.
پنجم: خریداری بنده‌ها و آزاد کردن آنان.
ششم: بدهکاری که نمی‌تواند قرض خود را بدهد.
هفتم: سبیل اللّٰه؛یعنی کارهایی که منفعت عمومی دینی دارد،مثل ساختن مسجد و مدرسۀ علوم دینی.
هشتم: ابن‌سبیل؛یعنی مسافری که در سفر درمانده شده.و احکام اینها در مسائل آینده گفته خواهد شد.
مسأله 2- احتیاط واجب آن است که فقیر و مسکین،بیشتر از مخارج سال خود و
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 177
عیالاتش را از زکات نگیرند،و اگر مقداری پول یا جنس دارند فقط به اندازۀ کسری مخارج یک سالشان زکات بگیرند.
مسأله 3- صنعتگر یا مالک یا تاجری که درآمد او از مخارج سالش کمتر است می‌تواند برای کسری مخارجش زکات بگیرد.
مسأله 4- فقیری که خرج سال خود و عیالاتش را ندارد اگر خانه‌ای دارد که ملک اوست و در آن نشسته و یا مال سواری دارد،چنانچه بدون اینها نتواند زندگی کند اگرچه برای حفظ آبرویش باشد،می‌تواند زکات بگیرد.و همچنین است اثاث خانه و ظرف و لباس تابستانی و زمستانی و چیزهایی که به آنها احتیاج دارد،و فقیری که اینها را ندارد اگر به اینها احتیاج داشته باشد،می‌تواند از زکات خریداری نماید.
مسأله 5- فقیری که یاد گرفتن صنعت برای او مشکل نیست،بنابر احتیاط واجب باید یاد بگیرد و با گرفتن زکات زندگی نکند،ولی تا وقتی مشغول یاد گرفتن است می‌تواند زکات بگیرد.
مسأله 6- کسی که مخارج سالش را داشته،اگر مقداری از آن را مصرف کند و بعد شک کند که آنچه باقی مانده به اندازۀ مخارج سال او هست یا نه،نمی‌تواند زکات بگیرد.و کسی که مخارج سالش را نداشته،اگر مقداری به دستش بیاید و شک کند که این مقدار به اندازۀ مخارج سال او هست یا نه،می‌تواند زکات بگیرد،و اگر در نزدش مقداری باشد و نداند به مقدار مؤونۀ سال است و حالت سابق را هم نداند،نباید زکات بگیرد.
مسأله 7- کسی که می‌گوید فقیرم و معلوم باشد که فقیر است،می‌شود به او زکات داد،و چنانچه قبلاً فقیر بوده و حالا معلوم نیست که فقیر هست یا نه،باز هم می‌توان به او زکات داد،ولی اگر قبلاً فقیر نبوده و حالا ادعا می‌کند که فقیرم چنانچه از گفتارش یا از ظاهر حالش ظن به فقر او حاصل نشود،نمی‌توان به او زکات داد،بنابر
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 178
احتیاط واجب،و همین‌طور اگر سابقه‌اش معلوم نباشد.
مسأله 8- کسی که باید زکات بدهد،اگر از فقیری طلبکار باشد می‌تواند طلبی را که از او دارد بابت زکات حساب کند.
مسأله 9- چیزی را که انسان بابت زکات به فقیر می‌دهد،لازم نیست که به او بگوید زکات است،بلکه اگر فقیر خجالت بکشد مستحب است به عنوان پیشکش بدهد، لکن به طوری که مستلزم دروغ نشود،ولی باید قصد زکات نماید.
مسأله 10- اگر به خیال این که کسی فقیر است به او زکات بدهد بعد بفهمد فقیر نبوده،یا از روی ندانستن مسأله به کسی که می‌داند فقیر نیست زکات بدهد،چنانچه چیزی را که به او داده باقی باشد،باید از او بگیرد و به مستحق بدهد،و اگر از بین رفته باشد،پس اگر کسی که آن چیز را گرفته می‌دانسته زکات است انسان باید عوض آن را از او بگیرد و به مستحق بدهد و اگر نمی‌دانسته زکات است،نمی‌تواند چیزی از او بگیرد و باید از مال خودش زکات را به مستحق بدهد.و در هر صورت می‌تواند زکات را از مال خودش بدهد و از کسی که به او داده پس نگیرد.
مسأله 11- کسی که بدهکار است و نمی‌تواند بدهی خود را بدهد،اگرچه مخارج سالش را داشته باشد می‌تواند برای دادن قرض خود زکات بگیرد،ولی باید مالی را که قرض کرده در معصیت صرف ننموده باشد.
مسأله 12- کسی که بدهکار است و نمی‌تواند بدهی خود را بدهد اگرچه قوت سنۀ خود را داشته باشد،انسان می‌تواند طلبی را که از او دارد بابت زکات حساب کند.
مسأله 13- مسافری که خرجی او تمام شده یا مرکبش از کار افتاده،چنانچه سفر او سفر معصیت نباشد و نتواند با قرض کردن یا فروختن چیزی خود را به مقصد برساند، اگرچه در وطن خود فقیر نباشد می‌تواند زکات بگیرد،ولی اگر بتواند در جای دیگر با
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 179
قرض کردن یا فروختن چیزی مخارج سفر را فراهم کند،فقط به مقداری که به آن‌جا برسد می‌تواند زکات بگیرد.
مسأله 14- مسافری که در سفر درمانده شده و زکات گرفته،بعد از آن که به وطنش رسید اگر چیزی از زکات زیاد آمده باشد چنانچه بتواند به زکات دهنده یا وکیل آن، مقدار زیاد آمده را برگرداند،باید برگرداند و الّا به حاکم شرع رد کند،و اعلام کند که زکات است،و حاکم شرع به زکات دهنده برگرداند و یا از او اجازه بگیرد که مصرف نماید،و با عدم امکان به مصرف برساند.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 180