شکهایی که نباید به آنها اعتنا کرد
اول:شک در چیزی از نماز بعد از گذشتن محل آن،
مثل شک در خواندن«حمد» بعد از دخول در قرائت سوره.
مسأله 1- اگر در بین نماز شک کند که یکی از کارهای واجب آن را انجام داده یا نه، مثلاً شک کند که«حمد»را خوانده یا نه،چنانچه مشغول کاری که باید بعد از آن انجام دهد نشده،باید آنچه را که در انجام آن شک کرده بهجا آورد و اگر مشغول کاری که باید بعد از آن انجام دهد شده،به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 2- اگر در بین خواندن آیهای شک کند که آیۀ پیش را خوانده یا نه یا وقتی که آخر آیه را میخواند شک کند که اول آن را خوانده یا نه،باید به شک خود اعتنا نکند.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 108
مسأله 3- اگر بعد از رکوع یا سجود شک کند که ذکر واجب آن را خوانده یا نه،به شک خود اعتنا نکند.
مسأله 4- اگر در حال برخاستن شک کند که سجده را بهجا آورده یا نه،باید برگردد و بهجا آورد.
مسأله 5- کسی که نشسته یا خوابیده نماز میخواند،اگر موقعی که«حمد»یا تسبیحات میخواند شک کند که سجده یا تشهد را بهجا آورده یا نه،باید به شک خود اعتنا نکند و اگر پیش از آن که مشغول«حمد»یا تسبیحات شود شک کند که سجده یا تشهد را بهجا آورده،باید بهجا آورد.
مسأله 6- اگر شک کند در حال برخاستن که تشهد را بهجا آورده یا نه به شک خود اعتنا نکند و همینطور اگر شک کند در حالی که دارد به رکوع میرود که قرائت کرده یا نه،یا تسبیحات اربعه را گفته یا نه.
مسأله 7- اگر شک کند که سلام نماز را گفته یا نه،چنانچه مشغول تعقیب نماز یا مشغول نماز دیگری شده یا به واسطۀ انجام کاری که نماز را باطل میکند از حال نمازگزار بیرون رفته،باید به شک خود اعتنا نکند.و اگر پیش از اینها شک کند باید سلام را بگوید،و اگر بعد از گفتن سلام شک کند که صحیح گفته یا نه،اعتنا به شک خود نکند.
دوم:شک بعد از سلام
مسأله 1- اگر بعد از سلام نماز شک کند که نمازش صحیح بوده یا نه،مثلاً شک کند که رکوع کرده یا نه،یا بعد از سلام نماز چهار رکعتی شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت،به شک خود اعتنا نکند.ولی اگر هر دو طرف شک او باطل باشد،مثلاً بعد از سلام نماز چهار رکعتی شک کند که سه رکعت خوانده یا پنج رکعت نمازش باطل است،و همینطور هر شکی که بعد از سلام در عدد رکعتها کند،
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 109
اگر یک احتمالش صحّت است،نمازش صحیح است و اگر هر دو طرف باطل است، نمازش باطل است.
سوم:شک بعد از وقت
مسأله 1- اگر بعد از گذشتن وقت نماز شک کند که نماز خوانده یا نه لازم نیست که نماز را بخواند،ولی اگر پیش از گذشتن وقت شک کند که نماز خوانده یا نه،باید آن نماز را بخواند،و ظن در خواندن و نخواندن در این مسأله حکم شک را دارد.
مسأله 2- اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند که یک نماز چهار رکعتی خوانده اما نمیداند که به نیت ظهر بوده یا عصر؛باید یک نماز چهار رکعتی به قصد ما فی الذمه قضا کند.
مسأله 3- اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا بداند که یک نماز خوانده، ولی نداند که سه رکعتی بوده یا چهار رکعتی،باید قضای نماز مغرب و عشا را بخواند.
چهارم:شک کثیرالشک؛یعنی کسی که زیاد شک میکند.
مسأله 1- کسی که زیاد در نماز شک میکند باید به شکش اعتنا نکند هرچند محل باقی باشد،پس اگر در آوردن چیزی شک کند باید بنا گذارد بر این که آورده است، مگر در صورتی که آوردن آن موجب فساد نماز باشد که در این صورت بنا گذارد بر این که نیاورده است.
مسأله 2- کثیرالشک کسی است که به اندازهای شک کند که عرف او را کثیرالشک بخوانند و بعید نیست کسی که در سه نماز پیدرپی شک کند،حکم کثیرالشک را داشته باشد.
مسأله 3- معتبر است در کثیرالشک که کثرت شک از جهت اضطراب خاطر و ترس و غضب و غصّه و امثال اینها از چیزهایی که باعث اغتشاش حواس میشود نباشد.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 110
مسأله 4- اگر کسی شک کند که کثیرالشک شده یا نه،باید بنا گذارد بر این که نشده و عمل به وظیفۀ شک بنماید.و اگر کثیرالشک شک کند در این که آن حالت برطرف شده یا نه،بنا گذارد بر بقای آن حالت و اعتنا به شکش نکند.
مسأله 5- جایز نیست از برای کثیرالشک اعتنا به شک خود،پس کسی که شک کند در بهجا آوردن رکوع و محل آن باقی باشد و بهجا بیاورد،نمازش باطل است.
مسأله 6- کسی که در نماز مخصوصی یا در فعل مخصوصی از نماز زیاد شک میکند،اگر در نماز دیگر یا در فعل دیگر شک کند،باید به دستور شک رفتار نماید.
پنجم:شک امام و مأموم
مسأله 1- اگر امام جماعت در عدد رکعات نماز شک کند؛مثلاً شک کند که سه رکعت خوانده یا چهار رکعت؛چنانچه مأموم یقین یا گمان داشته باشد که چهار رکعت خوانده و به امام بفهماند،امام باید نماز را تمام کند،و خواندن نماز احتیاط لازم نیست.
و نیز اگر امام یقین یا گمان داشته باشد که چند رکعت خوانده است و مأموم در عدد رکعات شک کند،باید به شک خود اعتنا ننماید و بر طبق امام رفتار نماید.
کتابرساله نجاة العباد و حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم خراسانیصفحه 111