دولت در دیدگاه امام خمینی(ره)

‏‏دولت در دیدگاه امام خمینی(ره) ‏

‏‏ابوالفضل نجفی‏

‏‏ ‏

‏‏مقاله حاضر برای بررسی نظریه دولت از دیدگاه امام ابتدا اصل ضرورت حکومت از‏‎ ‎‏دیدگاه را مطرح ساخته و معتقد است که از نظر ایشان دولت در یک مملکت از امور‏‎ ‎‏ضروری است و برای حفظ نظم از واجبات حسبیه است. امام در تبیین ضرورت تشکیل‏‎ ‎‏حکومت اسلامی در عصر غیبت نیز به همین ضرورت عقلی و ماهیت قوانین اسلام که‏‎ ‎‏نیازمند دستگاه اجرایی است و سیره پیامبر(ص) و امیر مومنان علی(ع) در تشکیل‏‎ ‎‏حکومت و ضرورت استمرار اجرای احکام در همه اعصار استدلال کرده اند.‏

‏‏در بیان منشأ مشروعیت دولت نیز امام به دو نوع منشأ متفاوت، یعنی مشروعیت الهی‏‎ ‎‏و مشروعیت مردمی اشاره کرده اند، زیرا از سویی امام، کسی جز خدا را دارای حق‏‎ ‎‏حکومت بر کسی ندانسته و معتقد است که حکومت پیامبر و اولی الامر نیز به حکم الهی‏‎ ‎‏است؛ به عبارت دیگر حکومت اسلامی همواره حکومت قانون خدا است. از این رو در‏‎ ‎‏عصر غیبت نیز حکومت و تمامی نهادهای آن به واسطه ولایت فقیه شرعی می شوند. از‏‎ ‎‏سوی دیگر ایشان در مواردی متعدد به لزوم پیروی از آرای مردم و عدم جواز تحمیل بر‏‎ ‎‏مردم اشاره کرده و حتی در برخی موارد به صراحت مشروعیت نظام را منبعث از آرای‏‎ ‎

‏‏‎

مردم دانسته اند.‏

‏‏به اعتقاد نویسنده، اختیارات حکومت اسلامی از دیدگاه امام به چندین دوره قابل‏‎ ‎‏تقسیم است، زیرا امام در دوران قبل از انقلاب اختیارات حکومت اسلامی را در‏‎ ‎‏چارچوب احکام الهی می دانستند و از این رو به ولایت مقیده فقیه اعتقاد داشتند، ولی به‏‎ ‎‏دنبال استقرار حکومت دینی، مسائل و مشکلات به وجود آمده در فراروی دولت‏‎ ‎‏اسلامی، امام را واداشت که در قلمرو اختیارات حکومت اسلامی تجدیدنظر کنند و در‏‎ ‎‏سه مرحله آن را توسعه دهند.‏

‏‏در مرحله اوّل، تلاش می کردند این مشکلات را در چارچوب احکام اوّلی فقهی حل‏‎ ‎‏کنند، ولی با بروز معظلات جدید، عنصر ضرورت و احکام ثانویه را مطرح ساختند و‏‎ ‎‏دامنۀ اختیارات حکومت اسلامی را گسترش دادند. با این حال، مشکلات و مسائل فراتر‏‎ ‎‏از آن بودند که بتوان با کمک احکام ثانویه و ضرورت آن ها را حل کرد، لذا با طرح مسئله‏‎ ‎‏تزاحم قوانین حکومتی با احکام اولیه، امام در یک موضع گیری صریح تر، و با طرح عنصر‏‎ ‎‏مصلحت و احکام حکومتی به عنوان حکم اولی و شرعی، دامنه حکومت اسلامی را‏‎ ‎‏وسعت بخشیدند و ولایت مطلقه فقیه را مورد تأکید قرار دادند.‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏‏‎