احکام خمس

‏‏ ‏

‏‏احکام خمس‏

‏‏         س 34- کسی که مجاز است سهم سادات را خودش بدهد چنانچه بخواهد چیزی ‏‎ ‎‏به عنوان پیشکش و هدیه به سید مستحق بدهد جایز است یا خیر؟‏

‏‏         ج- پیشکش از مال خودش مانع ندارد،ولی سهم سادات محسوب نیست مگر ‏‎ ‎‏آن که قصد پرداخت و ادای خمس داشته باشد ولو آن که در ظاهر به صورت ‏‎ ‎‏پیشکش تسلیم نماید.‏

‏‏         س 35- شخصی در یک دفترچۀ بانکی دو نوع پول دارد یکی مخمّس و دیگری ‏‎ ‎‏غیر مخمّس در وقت دریافت آن می‌خواهد آن پولی را بگیرد که خمس تعلق گرفته یا ‏‎ ‎‏نوع دیگر را آیا به قصد معیّن می‌شود یا نه؟‏

‏‏ج- در فرض سؤال با قصد تعیّن پیدا می‌کند.‏

‏‏         س 36- در رسائل عملیۀ حضرت آیة اللهی آمده است:«که هرگاه مثلاً از مال ‏‎ ‎‏مخمّس یا مالی که خمس به آن تعلق نمی‌گیرد جنسی را بخرد نه برای آن که با عین ‏‎ ‎‏آن و ترقی قیمتش تجارت کند،و یا مالی به ارث به کسی برسد و سپس قیمتش ‏‎ ‎‏زیادتر شود و بفروشند این ترقی قیمت خمس ندارد»در صورتی که گاهی خلاف ‏‎ ‎‏این از حضرت عالی نقل می‌شود،آیا نظر مبارک تغییر کرده است؟‏

‏‏ج- در فرض سؤال،ترقی قیمت حتی بعد از فروش خمس ندارد.‏

‏‏         س 37- در استفتایی که به حضرت مقدس آیة اللهی نسبت داده می‌شود چنین ‏‎ ‎‏آمده است که:«هرگاه کسی مئونه‌ای را بخرد و پس از گذشت سال آن را بفروشد باید ‏‎ ‎‏خمس آن را فوراً بدهد»مستدعی است بیان فرمایید:اولاً:آیا این حکم اختصاص به ‏‎ ‎‏قیمت خرید دارد و مبلغ مازاد بر خرید نفع جدید و جزء درآمد همان سال فروش ‏
‏‎

‏‏ثانیاً:آیا این حکم مختص به موردی است که مئونه از ربح سنه خریداری شود و یا ‏‎ ‎‏در جایی هم که از پول مخمّس و یا ارث خریده شود جریان دارد؟‏

‏‏         ج-مسأله 1- هرگاه چیزی را برای مئونه از ربح سال تهیه کند و آن را در سال بعد ‏‎ ‎‏بفروشد واجب است خمس آن را به قیمت فروش فوراً بدهد.‏

‏‏         مسأله 2- به چیزی که از مال مخمّس یا ارث یا مال دیگری که متعلق خمس نیست ‏‎ ‎‏تهیه می‌شود خمس تعلق نمی‌گیرد مگر آن که آن را بفروشد و از آن ربح به دست آید ‏‎ ‎‏که در این صورت به ربح آن خمس تعلق نمی‌گیرد اگرچه آن را به بیش از قیمت خرید ‏‎ ‎‏فروخته باشد.‏

‏‏         س 38- در مورد مئونه‌ای که از ارباح مکاسب تهیه شود و پس از سال خمسی ‏‎[1]‎‎ ‎‏بفروشند فرموده‌اید باید خمس بدهند در صورتی که در مورد چیزی که از مئونه بودن ‏‎ ‎‏خارج شود مانند زیورآلات زنان احتیاط واجب فرموده‌اید آیا این مورد هم از باب ‏‎ ‎‏احتیاط است؟‏

‏‏ج- در هر دو صورت وقتی که از مئونه بودن خارج شود خمس واجب است.‏

‏‏         س 39- آیا مطالباتی را که شخص در رأس سال خمسش بر عهدۀ مردم دارد و ‏‎ ‎‏مطمئن به وصول آنها هست لکن مدت‌دار است و زمان وصولش سال آینده است ‏‎ ‎‏جزء درآمد و موجودی همین سال محسوب می‌شود؟‏

‏‏         ج- در مفروض سؤال اگر بابت فروش نسیۀ مال التجاره باشد جزء درآمد سال ‏‎ ‎‏وصول محسوب است.‏

‏‏         س 40- آیا شخص می‌تواند رأس سال خمسش را تغییر دهد؟و کیفیت آن چگونه ‏‎ ‎‏است؟ ‏

‏
‏‎

‏‏         س 41- پول‌هایی که سلمانی بابت تراشیدن صورت می‌گیرد حلال است یا حرام؟ ‏‎ ‎‏و بر فرض حرمت اگر با پول‌های حلالش مخلوط باشد و بخواهد اموالش را تخمیس ‏‎ ‎‏کند دوبار باید تخمیس کند یا خیر؟‏

‏‏         ج- با اجرت ریش تراشی علی الاحوط معاملۀ پول حرام می‌شود.و در مورد ‏‎ ‎‏اختلاط احوط تخمیس است و پول حلال در بین که از درآمد کسب و متعلق خمس ‏‎ ‎‏است جداگانه خمس دارد و تفصیل و ترتیب هر یک در کتاب«تحریر الوسیله» ‏‎ ‎‏مسطور است.‏

‏‏         س 42- شخصی در آخر هر سال که به حساب مازاد خود رسیدگی کرده مثلاً اگر از ‏‎ ‎‏نقد و جنس هزار تومان داشته و پانصد تومان مقروض بوده فقط خمس پانصد تومان ‏‎ ‎‏را می‌داده آیا به نظر مبارک شما صحیح است و صرف مقابلۀ مازاد با دین از مئونه است ‏‎ ‎‏و یا آن که تنها ادای دین قبل از تمام شدن سال جزء مئونه می‌باشد.‏

‏‏         ج- اگر قرض مذکور برای معاش بین سال بوده است استثنا می‌شود اگرچه ‏‎ ‎‏نپرداخته باشد ولی در قروض دیگر تا نپرداخته مئونه نیست و باید خمس بدهد.‏

‏‏         س 43- گوسفند معینی را نذر می‌کند که در وقت معینی آن را در راه خیر مصرف ‏‎ ‎‏کند قبل از این که آن وقت معیّن برسد آخر سال خمس او می‌شود آیا باید خمس این ‏‎ ‎‏گوسفند را بدهد یا خیر؟‏

‏‏ج- خمس ندارد.‏

‏‏         س 44- افرادی که در ادارات و مؤسسات دولتی استخدام می‌شوند از موقعی ‏‎ ‎‏که حقوق به آنها داده می‌شود اداره و مؤسسۀ مربوطه مبلغی از حقوقش را به ‏‎ ‎‏عنوان بازنشستگی کسر می‌کند و موقعی که بازنشسته شد هر ماه مقداری از مبلغ ‏‎ ‎‏مذکور را به او می‌دهد آیا این مبلغ را که کسر کرده‌اند و فعلاً به او می‌پردازند ‏‎ ‎‏خمس دارد یا خیر؟و بر فرض وجوب خمس تخمیس واجب فوری است یا این که ‏
‏‎

‏‏ج- دریافتی هر سال در زاید بر مئونۀ آخر سال خمس دارد.‏

‏‏         س 45- شخصی پنج هزار تومان به عنوان سرقفلی به صاحب ملک داد تا ملک را ‏‎ ‎‏مالک به او اجاره دهد آیا مستأجر که سرقفلی می‌دهد اگر این وجه را در بین سال از ‏‎ ‎‏ارباح مکاسب بدهد باید خمس آن را بدهد یا آن که از قبیل مئونه کسب است مثل ‏‎ ‎‏اجاره دکان و خمس ندارد؟‏

‏‏ج- پولی را که برای سرقفلی داده است و از ارباح مکاسب است باید خمس بدهد.‏

‏‏         س 46- مالک که سرقفلی می‌گیرد برای او این وجه هبه محسوب می‌شود و خمس ‏‎ ‎‏ندارد یا از ارباح مکاسب است و خمس دارد؟‏

‏‏ج- وجه سرقفلی نیز از ارباح مکاسب است و خمس دارد.‏

‏‏         س 47- مرکبی که از ربح کسب تهیه می‌شود برای این که سوار شود و به تجارتخانه ‏‎ ‎‏یا مزرعه یا دکان یا محل کار خود برود بدون آن که جنس تجارت با او حمل نماید ‏‎ ‎‏خمسش واجب است یا نه؟‏

‏‏ج- باید خمس آن را بدهد.‏

‏‏         س 48- شخصی که کارخانه یا اتومبیل یا سایر ابزار کسب دارد که به قیمتی خریده ‏‎ ‎‏است و سرمایه او همین می‌باشد و در اثر کار کردن فرسوده شده و قیمت آن کمتر شده ‏‎ ‎‏است ولی باز هم با همین ابزار کار می‌کند و تأمین معاش می‌نماید آیا در آخر سال ‏‎ ‎‏مقداری را که در اثر فرسودگی از قیمت این ابزار کم شده است می‌تواند از ربح بردارد ‏‎ ‎‏و جبران کند و خمس بقیه ربح را بدهد یا آن که خمس تمام ربحی را که آخر سال ‏‎ ‎‏برایش می‌ماند باید بپردازد.‏

‏‏         ج- فرسودگی و استهلاک ابزار کسب در طریق استرباح ‏‎[2]‎‏که موجب تنزل قیمت ‏‎ ‎
‏‎

‏‏         س 49- اگر زمینی را به ذمه خرید و در وقت معامله توجه نداشت که قیمت را بعداً ‏‎ ‎‏از چه پولی بدهد و بعد از تمام شدن معامله قیمت را از ربح کسب خود قبل از این که ‏‎ ‎‏سال بر آن بگذرد داد اکنون پس از چند سال که قیمت آن زمین ترقی کرده باید خمس ‏‎ ‎‏ارزش آن را بدهد یا خمس قیمت(ثَمَن)کافی است؟‏

‏‏ج- سر سال،خمس زمین را به قیمت فعلی آن باید بدهد.‏

‏‏         س 50- شخصی خود و فرزندان اناث و ذکورش بالغ و غیر بالغ کار می‌کنند و ‏‎ ‎‏اجرت همه به دست او می‌آید که خرج زندگی کند و مقدار زاید از مئونه را صرف تهیه ‏‎ ‎‏باغ و خانه و سرمایه می‌نماید اکنون پس از چند سال تکلیف خمس نسبت به زاید از ‏‎ ‎‏مئونه چگونه است؟در حالی که فرزندان بالغ اجرت‌های خود را به عنوان هبه یا ‏‎ ‎‏قرض و یا امانت به پدر واگذار ننموده یعنی اسمی روی آن نگذاشته‌اند؟‏

‏‏         ج- اگر از مال مشترک با رضایت بالغین و به ولایت بر غیر بالغین صرف در زندگی ‏‎ ‎‏کرده و بقیه را صرف تهیۀ باغ و سرمایه کرده فرزندان بالغ و غیر بالغ در باغ و سرمایه ‏‎ ‎‏شریکند و هر کدام در سهم خودشان خمس را ضامنند و راجع به تهیۀ خانه اگر از ‏‎ ‎‏مئونه باشد خمس ندارد وگرنه حکم باغ و سرمایه را دارد.‏

‏‏         س 51- اگر مبلغی پول خمس داده و مبلغی از طریق قرض و مبلغی هم از ربح ‏‎ ‎‏کسب خرج احیایِ زمینی نمود و نمی‌داند از هر کدام چه اندازه خرج کرده است ‏‎ ‎‏اکنون برای مصالحه به یک مبلغی باید ارزش زمین را حساب کند یا مبالغی که خرج ‏‎ ‎‏کرده است؟‏

‏‏         ج- زمین احیا شده به قیمت فعلی خمس دارد و هزینۀ احیا قبلاً از آن استثنا ‏‎ ‎‏می‌شود.‏

‏‏         س 52- اگر زمینی را از درآمد کسب برای ساختن خانه خرید و تا چند سال نتوانست بسازد آیا خمسش واجب است یا نه؟‏

‏‏         ‏

‎

‏‏ج- واجب نیست مادامی که به قصد ساختن خانه است و اگر از آن منصرف شد ‏‎ ‎‏باید خمس بدهد.‏

‏‏         س 53- اگر مسأله‌گو،یا مجاز در رسیدگی به امور حسبیه ‏‎[3]‎‏مسأله را اشتباه گفت و ‏‎ ‎‏گوسفند بر خلاف دستور شرع ذبح شد یا بیش از بدهکاری مردم خمس یا زکات از ‏‎ ‎‏آنان گرفت و به مصرف رساند و بعد کشف خلاف شد آیا ضامن است یا نه؟‏

‏‏ج- اگر شخصاً مباشر در ذبح حیوان و یا اخذ و صرف مال نبوده ضامن نیست.‏

‏‏         س 54- گوینده مذهبی منبر مجانی زیاد می‌رود و مقید نیست که وجهی بابت منبر ‏‎ ‎‏به او بدهند اما می‌داند که بعضی از صاحبان مجالس یا اهل قریه مبلغ‌های نامعلومی به ‏‎ ‎‏او خواهند داد اکنون اگر این‌گونه پول‌ها از مئونۀ سالش زیاد بیاید خمس دارد یا نه؟‏

‏‏ج- اگر به عنوان اجرت می‌دهند باید خمس آنها را بدهد.‏

‏‏         س 55- اگر خانۀ مسکونی خود را فروخت که جای دیگر خانه بخرد و پولش را ‏‎ ‎‏چند ماه به کاسبی زد و سود برد و قبل از سال خانه خرید تکلیف خمسش نسبت به ‏‎ ‎‏اصل پول و سود چگونه است؟‏

‏‏ج- باید خمس همه را بدهد.‏

‏‏         س 56- ملکی که به ارزش معینی به ارث به او رسیده است اگر بعد از چند سال به ‏‎ ‎‏گران‌تر از آن قیمت فروخت خمس زیاده واجب است یا نه؟‏

‏‏ج- خمس واجب نیست.‏

‏‏         س 57- اگر سرمایه‌اش کمتر شده اما مقداری آذوقه که از ربح سال خریده است ‏‎ ‎‏باقی مانده خمس آنها واجب است یا نه؟‏

‏‏         ج- اگر باقیمانده به مقدار ضرر است یا کمتر خمس ندارد. ‏

‏
‏‎

‏‏         ج- بدهی را باید ولو به تدریج ادا کند و اگر تمکن ندارد منتظر تمکن شود.و ‏‎ ‎‏بدون پرداخت بدهی برائت حاصل نمی‌شود.‏

‏‏         س 59- کسانی که اصلاً خمس نداده و نمی‌دهند وظیفۀ همسایه و خانوادۀ آنها ‏‎ ‎‏چیست؟‏

‏‏         ج- با رعایت شرایط امر به معروف او را امر به معروف نمایند و مالی را که علم ‏‎ ‎‏دارند متعلق خمس بوده و خمس آن را ادا نکرده نمی‌توانند تصرف کنند.‏

‏‏         س 60- جوانی که می‌داند پنج سال دیگر عیال می‌گیرد و محتاج به خانه می‌شود ‏‎ ‎‏اگر در مدت این پنج سال از درآمد خود خانه تهیه کند خمس آن واجب است ‏‎ ‎‏یا نه؟‏

‏‏         ج- اگر در موقع حاجت نتواند خانه را تهیه کند و باید به تدریج مایحتاج آن را ‏‎ ‎‏تهیه کند خمس ندارد و اگر پول را جمع کند خمس سال‌های گذشته را باید بدهد.‏

‏‏         س 61- شخصی دارای باغی است که چند سال است درآمدی نداشته اما از نظر ‏‎ ‎‏قیمت برای سفر حج کافی بوده است و صاحب آن اطمینان عرفی دارد که وقتی باغ ‏‎ ‎‏ثمردهنده شود او هم از کار افتاده خواهد شد و باید از درآمد آن باغ امرار معاش نماید، ‏‎ ‎‏آیا چنین شخصی مستطیع شده است یا نه؟‏

‏‏ج- اگر تمکن از امرار معاش به غیر از درآمد آن باغ نداشته باشد مستطیع نیست.‏

‏‏         س 62- اگر برای حج نیابتی اجیر شد و بعد در همان سال استطاعت مالی پیدا کرد ‏‎ ‎‏باید چه کند؟‏

‏‏ج- باید حج نیابتی به جای آورد.‏

‏‏         س 63- کسی که غنی شرعی می‌باشد و امور او می‌گذرد اگر خانه مسکونی خود را ‏‎ ‎‏بقصد تبدیل به خانه بهتر فروخت در حالی که میسر او هست با خانه اجاره زندگانی ‏
‏‎

‏‏         ج- اگر شرایط استطاعت حاصل است و نداشتن خانه ملکی برای او خلاف شئون ‏‎ ‎‏یا موجب زحمت نیست مستطیع هست.‏

‏‏         س 64- آیا اول سال استطاعت برای حج،اول ماه شوال است و پیش از ماه شوال ‏‎ ‎‏اگر قدرت مالی پیدا شد جایز است مکلف به مصرف دیگر برساند و دیگر حج بر او ‏‎ ‎‏واجب نیست یا آن که از بعد از ایام حج تا سال دیگر سال استطاعت حساب می‌شود و ‏‎ ‎‏جایز نیست خود را از استطاعت خارج کند؟‏

‏‏         ج- اگر استطاعت مالی پیدا شود و استطاعت بدنی و سایر شرایط موجود باشد ‏‎ ‎‏نمی‌تواند خود را از استطاعت خارج کند حتی در اوایل سال.‏

‏‏         س 65- اگر قریه موقوفه به واسطۀ توسعه یافتن احتیاج به احداث حمام و مسجد و ‏‎ ‎‏مدرسه و خیابان پیدا کند که در همان مقدار قبل از توسعه احداث شود آیا جایز است ‏‎ ‎‏از درآمد ملک آنها را احداث کند؟‏

‏‏ج- جایز نیست.‏

‏‏         س 66- اگر مزرعه‌ای را وقف کرده‌اند که درآمدش صرف اقامه عزای حضرت ‏‎ ‎‏سیدالشهداء شود آیا جایز است با رعایت مصلحت مقداری از درآمد آن را صرف ‏‎ ‎‏توسعه دادن آن مزرعه و کاشتن درخت نمود یا نه؟‏

‏‏ج- جایز نیست.‏

‏‏         س 67- قریه موقوفه‌ای در اثر خشکسالی به کلی از بین رفت و بایر شد و سکنه‌اش ‏‎ ‎‏متواری شده‌اند و پس از چند سال آب فراوان شد و کسی از مال خود خرج کرده آن را ‏‎ ‎‏احیا نمود آیا مالک می‌شود یا نه؟‏

‏‏ج- قریه به وقفیت خود باقی است و آباد کننده مالک آن نمی‌شود.‏

‏‏         س 68- آیا می‌توان محلی را به مدت ده سال به عنوان مسجد وقف نمود که بعد ‏
‏‎

‏‏ج- مسجد نمی‌شود.‏

‏‏         س 69- محلی را به نام سقاخانه یا حمام قریه ساخته و وقف نموده‌اند اکنون ‏‎ ‎‏سال‌هاست که مخروبه شده و به واسطۀ فراهم شدن آب و حمام جدید دیگر امیدی ‏‎ ‎‏نیست که آنها را ساختمان نموده و طبق وقف از آنها استفاده گردد اکنون اجازه ‏‎ ‎‏می‌فرمایید چنین مخروبه‌هایی جزء صحن مسجد یا حسینیه یا ساختمان خیریۀ دیگر ‏‎ ‎‏گردد یا نه؟‏

‏‏         ج- اگر ممکن باشد تعمیر آنها و استفاده از آنها در جهت وقف،تغییر و تبدیل ‏‎ ‎‏عنوان آنها جایز نیست.‏

‏‏         س 70- زمین و املاک وقفی که متعلق به حضرت رضا علیه السلام و حضرت معصومه علیها السلام ‏‎ ‎‏و سایر ائمه علیهم السلام باشد اجاره نمودن از متصرفین فعلی که مدعی تولیت می‌باشند به ‏‎ ‎‏همان قرارداد ایشان اجازه می‌فرمایید یا آن که باید اجارۀ دیگری از حاکم شرع نموده ‏‎ ‎‏و اجاره دیگری به فقیه جامع الشرایط داد و همچنین در مؤسسه آن موقوفات و امور ‏‎ ‎‏متعلقه به آن،کارمند شدن و تصرفات نمودن و اجرت گرفتن مثل سایر مؤسسه‌های ‏‎ ‎‏دولتی را اجازه می‌فرمایید یا محتاج به اذن فقیه جامع الشرایط و شرایط دیگر ‏‎ ‎‏می‌باشد؟و در مسأله اول اگر محتاج به اذن و اجازه از فقیه می‌باشد اجارۀ دوم را در ‏‎ ‎‏چه مصرفی باید صرف نمود؟‏

‏‏         ج- اجاره موقوفات مزبور و اجیر شدن و سایر تصرفات،موقوف به نظر متولی ‏‎ ‎‏خاص شرعی است و با نبودن او به اجازه حاکم شرع و با فرض صحت اجاره ‏‎ ‎‏مال الاجاره باید در همان جهت وقف مصرف شود.‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‎

• -مقصود از سال خمسی،همان وقتی است که شخص همه ساله طبق موازین شرعیه به‌حساب خود رسیدگی می‌نماید.
• -استرباح؛یعنی سود بردن و فایده به دست آوردن.
• -امور حسبیه کارهایی است که باید مجتهد عادل آنها را تصدی نماید و یا با اجازۀ اوانجام شود مانند رسیدگی به اموال بچه‌های یتیم.