شرایط امر به معروف و نهی از منکر
مسأله 2791- چند چیز شرط است در واجب بودن امر به معروف و نهی از منکر:
اول:آن که کسی که می‌خواهد امر و نهی کند،بداند که آنچه شخص مکلف به‌جا نمی‌آورد واجب است به‌جا آورد،و آنچه به‌جا می‌آورد باید ترک کند.و بر کسی که معروف و منکر را نمی‌داند واجب نیست.
دوم:آن که احتمال بدهد امر و نهی او تأثیر می‌کند،پس اگر بداند اثر نمی‌کند واجب نیست.
سوم:آن که بداند شخص معصیت‌کار بنا دارد که معصیت خود را تکرار کند،پس اگر بداند یا گمان کند یا احتمال صحیح بدهد که تکرار نمی‌کند واجب نیست.
چهارم:آن که در امر و نهی مفسده‌ای نباشد،پس اگر بداند یا گمان کند که اگر امر یا نهی کند ضرر جانی یا عرضی و آبرویی یا مالی قابل توجه به او می‌رسد واجب نیست، بلکه اگر احتمال صحیح بدهد که از آن ترس ضررهای مذکور را پیدا کند واجب نیست بلکه اگر بترسد که ضرری متوجه متعلقان او می‌شود واجب نیست،بلکه با احتمال وقوع ضرر جانی یا عرضی و آبرویی یا مالی موجب حرج بر بعضی مؤمنین،واجب نمی‌شود بلکه در بسیاری از موارد حرام است.
مسأله 2792- اگر معروف یا منکر از اموری باشد که شارع مقدس به آن اهمیت زیاد می‌دهد مثل اصول دین یا مذهب و حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروریه،باید ملاحظه اهمیت شود،و مجرد ضرر،موجب واجب نبودن نمی‌شود،پس اگر توقف داشته باشد حفظ عقاید مسلمانان یا حفظ احکام ضروریۀ اسلام بر بذل جان و مال،واجب است بذل آن.
مسأله 2793- اگر بدعتی در اسلام واقع شود مثل منکراتی که دولت‌ها اجرا می‌کنند به اسم دین مبین اسلام،واجب است خصوصاً بر علمای اسلام اظهار حق و انکار باطل،و اگر سکوت علمای اعلام موجب هتک مقام علم و موجب اسائۀ ظن به
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 510
علمای اسلام شود واجب است اظهار حق به هر نحوی که ممکن است اگرچه بدانند تأثیر نمی‌کند.
مسأله 2794- اگر احتمال صحیح داده شود که سکوت موجب آن می‌شود که منکری معروف شود یا معروفی منکر شود واجب است خصوصاً بر علمای اعلام اظهار حق و اعلام آن،و جایز نیست سکوت.
مسأله 2795- اگر سکوت علمای اعلام موجب تقویت ظالم شود یا موجب تأیید او گردد یا موجب جرأت او شود بر سایر محرمات،واجب است اظهار حق و انکار باطل اگرچه تأثیر فعلی نداشته باشد.
مسأله 2796- اگر سکوت علمای اعلام باعث شود که مردم به آنها بدگمان شوند و آنها را متهم کنند به سازش با دستگاه ظلم،واجب است اظهار حق و انکار باطل اگرچه بدانند جلوگیری از محرم نمی‌شود و اظهار آنها اثری برای رفع ظلم ندارد.
مسأله 2797- اگر ورود بعض علمای اعلام در دستگاه ظلمه موجب شود که از مفسده‌ها و منکراتی جلوگیری شود واجب است تصدی آن امر مگر آن که مفسدۀ اهمی در آن باشد،مثل آن که تصدی آنها باعث سستی عقاید مردم شود یا سلب اعتماد آنها به علما گردد،در این صورت جایز نیست.
مسأله 2798- جایز نیست برای علما و ائمه جماعت تصدی مدارس دینیه از طرف دولت جائر و اداره اوقاف چنان دولتی،چه حقوق خود و طلاب علوم دینیه را از دولت جائر یا از مردم یا از موقوفات بگیرند اگرچه موقوفۀ خود مدرسه باشد زیرا دخالت دولت جائر در این امور و امثال آن مقدمه است برای هدم اساس اسلام به دستور مستعمرین که در جمیع دول اسلامی اشباه آن اجرا شد یا در شرف اجراست.
مسأله 2799- جایز نیست برای طلاب علوم دینیه دخول در مؤسسات دولتی که به اسم مؤسسات دینیه تأسیس نموده‌اند مثل مدارس دینیه که دولت‌های جائر در آنها دخالت می‌نمایند،و از متولیان گرفته‌اند،و یا متولیان را تحت سلطه و نفوذ خود قرار
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 511
داده‌اند،و آنچه با دست اداره اوقاف یا به تصویب آن به آنها بدهند حرام است.
مسأله 2800- جایز نیست برای طلاب علوم دینیه دخول در مدارسی که بعض معممین و ائمه جماعت از طرف دولت جائر و یا با اشارۀ دولت تصدی نموده‌اند چه برنامه تحصیلی از طرف دولت جائر باشد یا از طرف این نحو متصدیان که عمّال دولت جائر هستند،زیرا در این امور نقشۀ محو آثار اسلام و احکام قرآن کریم کشیده شده است.
مسأله 2801- کسانی که با لباس اهل علم،در این مؤسسات که به اشارۀ دولت جائر تأسیس شده است وارد شوند،لازم است مسلمانان و متدینین از آنها اعراض کنند و با آنها معاشرت نکنند،و آنها محکوم به عدم عدالت هستند و نماز جماعت با آنها جایز نیست،و طلاق در محضر آنها باطل است،و سهم مبارک امام علیه السلام و سهم سادات عظام را نباید به آنها بدهند،و اگر دادند از ذمۀ آنها ساقط نمی‌شود،و اگر اهل منبر هستند لازم است آنها را دعوت برای منبر نکنند،و در مجالسی که این قبیل اشخاص از طرف دولت جائر برای ترویج باطل و تشریح برنامه‌های خلاف اسلام منبر می‌روند شرکت نکنند.
مسأله 2802- در تصدی این نحو معممین که عُمّال ظَلَمه هستند،مفاسد عظیمه‌ای است که به تدریج آثار آن ظاهر خواهد شد،و لهذا نباید مسلمانان به عذرهایی که آنها برای تصدی می‌آورند اعتنا کنند و علمای اعلام نیز لازم است آنها را از حوزه‌های خود اخراج نمایند و با آنها معاشرت نکنند،و بر کافۀ علمای اعلام و طلاب علوم دینیه و خطبای محترم و سایر طبقات مطلع از دسایس عمّال اجانب لازم است این اشخاص فاسق فاسد را به ملت معرفی کنند،و مردم را از شر آنها بر حذر دارند.
مسأله 2803- اگر به واسطۀ قراینی ظن حاصل شد که شخص متصدی که به لباس اهل علم است مؤسسه را از طرف دولت جائر تصدی نموده است لازم است که به مفاد مسأله 2801 با آنها عمل شود یا آن که برائت او ثابت شود.
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 512