شرایط جنس و عوض آن
مسأله 2090- جنسی که می‌فروشند و چیزی که عوض آن می‌گیرند پنج شرط دارد:
اول:آن که مقدار آن با وزن یا پیمانه یا شماره و مانند اینها معلوم باشد.
دوم:آن که بتوانند آن را تحویل دهند،بنابراین فروختن اسبی که فرار کرده صحیح نیست،ولی اگر بنده‌ای را که فرار کرده با چیزی که می‌تواند تحویل دهد مثلاً با یک فرش بفروشد،اگرچه آن بنده پیدا نشود،معامله صحیح است و در غیر بنده مشکل است.
سوم:خصوصیاتی را که در جنس و عوض هست و به واسطۀ آنها میل مردم به معامله فرق می‌کند معیّن نماید.
چهارم:کسی در جنس،یا در عوض آن حقی نداشته باشد،پس مالی را که انسان پیش کسی گرو گذاشته،بدون اجازۀ او نمی‌تواند بفروشد.
پنجم:آن که بنابر احتیاط،خودِ جنس را بفروشد نه منفعت آن را،اگرچه جایز بودن خالی از قوّت نیست،پس اگر مثلاً منفعت یک سالۀ خانه را بفروشد صحیح است،و چنانچه خریدار به جای پول،منفعت ملک خود را بدهد،مثلاً فرشی را از کسی بخرد و عوض آن منفعت یک سالۀ خانۀ خود را به او واگذار کند اشکال ندارد،و احکام اینها در مسائل آینده گفته خواهد شد.
مسأله 2091- جنسی را که در شهری با وزن یا پیمانه معامله می‌کنند در آن شهر انسان باید با وزن یا پیمانه بخرد،ولی می‌تواند همان جنس را در شهری که با دیدن
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 363
معامله می‌کنند،با دیدن خریداری نماید.
مسأله 2092- چیزی را که با وزن خرید و فروش می‌کنند با پیمانه هم می‌شود معامله کرد،به این‌طور که اگر مثلاً می‌خواهد ده من گندم بفروشد با پیمانه‌ای که یک من گندم می‌گیرد ده پیمانه بدهد.
مسأله 2093- اگر یکی از شرطهایی که گفته شد در معامله نباشد معامله باطل است ولی اگر خریدار و فروشنده راضی باشند که در مال یکدیگر تصرف کنند تصرف آنها اشکال ندارد.
مسأله 2094- معاملۀ چیزی را که وقف شده باطل است،ولی اگر به طوری خراب شود که نتوانند استفاده‌ای را که مال برای آنها وقف شده از آن ببرند،مثلاً حصیر مسجد به طوری پاره شود که نتوانند روی آن نماز بخوانند،فروش آن اشکال ندارد و در صورتی که ممکن باشد باید پول آن را در همان مسجد به مصرفی برسانند که به مقصود وقف کننده نزدیک‌تر باشد.
مسأله 2095- هرگاه بین کسانی که مال را برای آنان وقف کرده‌اند به طوری اختلاف پیدا شود که اگر مال وقف را نفروشند،گمان آن برود که مال یا جانی تلف شود،می‌توانند آن مال را بفروشند و بین موقوف علیهم تقسیم نمایند،ولی چنانچه اختلاف با تنها فروختن و تهیه مکان دیگر برطرف می‌شود،لازم است آن موقوفه،به محل دیگر تبدیل و یا با پول فروش آن محل دیگر خریده شود و به جای مکان اول،و در همان جهت وقف اولی،وقف گردد.
مسأله 2096- خرید و فروش ملکی که آن را به دیگری اجاره داده‌اند اشکال ندارد، ولی استفادۀ آن ملک در مدت اجاره مال مستأجر است.و اگر خریدار نداند که آن ملک را اجاره داده‌اند،یا به گمان این که مدت اجاره کم است ملک را خریده باشد، پس از اطلاع می‌تواند معاملۀ خودش را به‌هم بزند.
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 364