1-منفعت کسب
مسأله 1752- هرگاه انسان از تجارت یا صنعت،یا کسب‌های دیگر مالی به دست آورد،اگرچه مثلاً نماز و روزۀ میّتی را به‌جا آورد و از اجرت آن،مالی تهیه کند،چنانچه از مخارج سال خود او و عیالاتش زیاد بیاید،باید خمس یعنی پنج یک آن را به دستوری که بعداً گفته می‌شود بدهد.
مسأله 1753- اگر از غیر کسب مالی به دست آورد،مثلاً چیزی به او ببخشند واجب نیست خمس آن را بدهد،اگرچه احتیاط مستحب آن است که اگر از مخارج سالش زیاد بیاید،خمس آن را هم بدهد.
مسأله 1754- مَهری را که زن می‌گیرد خمس ندارد.و همچنین است ارثی که به انسان می‌رسد.ولی اگر مثلاً با کسی خویشاوندی دوری داشته باشد و نداند چنین
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 304
خویشی دارد،احتیاط مستحب آن است خمس ارثی را که از او می‌برد،اگر از مخارج سالش زیاد بیاید بدهد.
مسأله 1755- اگر مالی به ارث به او برسد و بداند کسی که این مال از او به ارث رسیده خمس آن را نداده،باید خمس آن را بدهد،و نیز اگر در خود آن مال خمس نباشد ولی انسان بداند کسی که آن مال از او به ارث رسیده،خمس بدهکار است،باید خمس را از مال او بدهد.
مسأله 1756- اگر به واسطۀ قناعت کردن،چیزی از مخارج سال انسان زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.
مسأله 1757- کسی که دیگری مخارج او را می‌دهد،باید خمس تمام مالی را که به دست می‌آورد بدهد.ولی اگر مقداری از آن را خرج زیارت و مانند آن کرده باشد فقط باید خمس باقیمانده را بدهد.
مسأله 1758- اگر ملکی را بر افراد معینی مثلاً بر اولاد خود وقف نماید،چنانچه در آن ملک زراعت و درختکاری کنند و از آن چیزی به دست آورند و از مخارج سال آنان زیاد بیاید،باید خمس آن را بدهند.
مسأله 1759- اگر مالی را که فقیر بابت خمس و زکات و صدقۀ مستحبی گرفته از مخارج سالش زیاد بیاید،واجب نیست خمس آن را بدهد.ولی اگر از مالی که به او داده‌اند منفعتی ببرد مثلاً از درختی که بابت خمس به او داده‌اند میوه‌ای به دست آورد چنانچه درخت را برای منفعت بردن و کسب نگهداشته باشد،باید خمس مقداری که از مخارج سالش زیاد می‌آید بدهد.
مسأله 1760- اگر با عین پول خمس نداده جنسی را بخرد؛یعنی به فروشنده بگوید این جنس را به این پول می‌خرم یا در وقت خریدن قصدش این باشد که از پول خمس نداده عوض آن را بدهد،چنانچه حاکم شرع معاملۀ پنج یک آن را اجازه بدهد، معاملۀ آن مقدار صحیح است.و انسان باید پنج یک جنسی را که خریده به حاکم شرع
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 305
بدهد،و اگر اجازه ندهد،معاملۀ آن مقدار باطل است.پس اگر پولی را که فروشنده گرفته از بین نرفته حاکم شرع خمس همان پول را می‌گیرد و اگر از بین رفته عوض خمس را از فروشنده یا خریدار مطالبه می‌کند.
مسأله 1761- اگر جنسی را بخرد و بعد از معامله قیمت آن را از پول خمس نداده بدهد،و در وقت خریدن هم قصدش این نباشد که از پول خمس نداده عوض را بدهد،معامله‌ای که کرده صحیح است.ولی چون از پولی که خمس در آن است به فروشنده داده به مقدار پنج یک آن پول به او مدیون می‌باشد.و پولی را که به فروشنده داده اگر از بین نرفته حاکم شرع پنج یک همان را می‌گیرد،و اگر از بین رفته عوض آن را از خریدار یا فروشنده مطالبه می‌کند.
مسأله 1762- اگر مالی را که خمس آن داده نشده بخرد چنانچه حاکم شرع معاملۀ پنج یک آن را اجازه ندهد معاملۀ آن مقدار باطل است و حاکم شرع می‌تواند پنج یک آن مال را بگیرد.و اگر اجازه بدهد معامله صحیح است و خریدار باید مقدار پنج یک پول آن را به حاکم شرع بدهد،و اگر به فروشنده داده می‌تواند از او پس بگیرد.
مسأله 1763- اگر چیزی را که خمس آن داده نشده به کسی ببخشند پنج یک آن چیز مال او نمی‌شود.
مسأله 1764- اگر از کافر یا کسی که به دادن خمس عقیده ندارد،مالی به دست انسان آید،واجب نیست خمس آن را بدهد.
مسأله 1765- تاجر و کاسب و صنعتگر و مانند اینها از وقتی که شروع به کاسبی می‌کنند یک سال که بگذرد،باید خمس آنچه را که از خرج سالشان زیاد می‌آید بدهند، و کسی که شغلش کاسبی نیست،اگر اتفاقاً معامله‌ای کند و منفعتی ببرد،بعد از آن که یک سال از موقعی که فایده برده بگذرد،باید خمس مقداری را که از خرج سالش زیاد آمده بدهد.
مسأله 1766- انسان می‌تواند در بین سال هر وقت منفعتی به دستش آید خمس آن
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 306
را بدهد،و جایز است دادن خمس را تا آخر سال تأخیر بیندازد و اگر برای دادن خمس،سال شمسی قرار دهد،مانعی ندارد.
مسأله 1767- کسی که مانند تاجر و کاسب باید برای دادن خمس،سال قرار دهد، اگر منفعتی به دست آورد و در بین سال بمیرد،باید مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت کسر کنند و خمس باقیمانده را بدهند.
مسأله 1768- اگر قیمت جنسی که برای تجارت خریده بالا رود و آن را نفروشد و در بین سال قیمتش پایین آید،خمس مقداری که بالا رفته بر او واجب نیست.
مسأله 1769- اگر قیمت جنسی را که برای تجارت خریده بالا رود و به امید این که قیمت آن بالاتر رود،تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و قیمتش پایین آید خمس مقداری را که بالا رفته بنابر احتیاط واجب باید بدهد بلکه اگر به اندازه‌ای هم نگه داشته که تجار معمولاً برای گران شدن جنس آن را نگه می‌دارند،خمس مقداری که بالا رفته باید بدهد.
مسأله 1770- اگر غیر مال التجاره مالی داشته باشد که خمسش را داده یا خمس ندارد مثلاً به او بخشیده‌اند،چنانچه قیمتش بالا رود،اگرچه آن را بفروشد مقداری که بر قیمتش اضافه شده،خمس ندارد.ولی اگر درختی که خریده نموّ کند و بزرگ شود و یا گوسفندی که خریده چاق شود،در صورتی که مقصود او از نگهداری آنها این بوده که از زیادتی عین آن سود ببرد،باید خمس آنچه زیاد شده بدهد.
مسأله 1771- اگر باغی احداث کند برای آن که بعد از بالا رفتن قیمتش بفروشد، باید خمس میوه و نمو درخت‌ها و زیادی قیمت باغ را بدهد ولی اگر قصدش این باشد که از میوۀ آن استفاده کند،فقط باید خمس میوه را بدهد.
مسأله 1772- اگر درخت بید و چنار و مانند اینها را بکارد،سالی که موقع فروش آنها است اگرچه آنها را نفروشد،باید خمس آنها را بدهد ولی اگر مثلاً از شاخه‌های آن که معمولاً هر سال می‌بُرند،استفاده‌ای ببرد و به تنهایی یا با منفعت‌های دیگر کسبش از
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 307
مخارج سال او زیاد بیاید،در آخر هر سال باید خمس آن را بدهد.
مسأله 1773- کسی که چند رشته کسب دارد مثلاً اجارۀ ملک می‌گیرد و خرید و فروش و زراعت هم می‌کند،چنانچه در هر رشته کسبی که دارد سرمایه و دخل و خرج و حساب صندوق جداگانه دارد،باید منافع همان رشته را حساب کند و خمس آن را بدهد،و اگر در آن رشته ضرر کند از رشتۀ دیگر جبران نمی‌شود،و اگر رشته‌های مختلف،در دخل و خرج و حساب صندوق،یکی باشند باید همه را آخر سال یک‌جا حساب کند و اگر نفع داشت خمس آن را بدهد.
مسأله 1774- خرج‌هایی را که انسان برای به دست آوردن فایده می‌کند،از فایده کسر می‌شود و خمس ندارد.
مسأله 1775- آنچه از منافع کسب در بین سال به مصرف خوراک و پوشاک و اثاثیه و خرید منزل و عروسی و جهیزیۀ دختر و زیارت و مانند اینها می‌رساند،در صورتی که از شأن او زیاد نباشد و زیاده‌روی هم نکرده باشد،خمس ندارد.
مسأله 1776- مالی را که انسان به مصرف نذر و کفاره می‌رساند،جزء مخارج سالیانه است،و نیز مالی را که به کسی می‌بخشد یا جایزه می‌دهد در صورتی که از شأن او زیاد نباشد،از مخارج سالیانه حساب می‌شود.
مسأله 1777- اگر انسان نتواند یک‌جا جهیزیۀ دختر را تهیه کند و مجبور باشد که هر سال مقداری از آن را تهیه نماید یا در شهری باشد که معمولاً هر سال مقداری از جهیزیۀ دختر را تهیه می‌کنند،به طوری که تهیه نکردن آن عیب است چنانچه در بین سال از منافع آن سال جهیزیه بخرد،خمس ندارد.
مسأله 1778- مالی را که خرج سفر حج و زیارت‌های دیگر می‌کند اگر مانند مرکب سواری باشد که عین آن باقی است و از منفعت آن استفاده شده از مخارج سالی حساب می‌شود که در آن سال شروع به مسافرت کرده،اگرچه سفر او تا مقداری از
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 308
سال بعد طول بکشد.ولی اگر مثل خوراکی‌ها از بین رفته باشد باید خمس مقداری را که در سال بعد واقع شده بدهد.
مسأله 1779- کسی که از کسب و تجارت فایده‌ای برده،اگر مال دیگری هم دارد که خمس آن واجب نیست،می‌تواند مخارج سال خود را فقط از فایده کسب حساب کند.
مسأله 1780- اگر از منفعت کسب آذوقه‌ای که برای مصرف سالش خریده،در آخر سال زیاد بیاید،باید خمس آن را بدهد.و چنانچه بخواهد قیمت آن را بدهد در صورتی که قیمتش از وقتی که خریده زیاد شده باشد باید قیمت آخر سال را حساب کند.
مسأله 1781- اگر از منفعت کسب پیش از دادن خمس،اثاثیه‌ای برای منزل بخرد، چنانچه در بین سال احتیاجش از آن برطرف شود،واجب است که خمس آن را بدهد.
و همچنین است زیورآلات زنانه،اگر در بین سال وقت زینت کردن زن‌ها به آنها بگذرد.
مسأله 1782- اگر در یک سال منفعتی نبرد،نمی‌تواند مخارج آن سال را از منفعتی که در سال بعد می‌برد کسر نماید.
مسأله 1783- اگر در اول سال منفعتی نبرد و از سرمایه خرج کند،و پیش از تمام شدن سال منفعتی به دستش آید،می‌تواند مقداری را که از سرمایه برداشته از منافع کسر کند.
مسأله 1784- اگر مقداری از سرمایه از بین برود و از باقیماندۀ آن منافعی ببرد که از خرج سالش زیاد بیاید،می‌تواند مقداری را که از سرمایه کم شده،بردارد.
مسأله 1785- اگر غیر از سرمایه چیز دیگری از مال‌های او از بین برود،نمی‌تواند از منفعتی که به دستش می‌آید آن چیز را تهیه کند ولی اگر در همان سال به آن چیز احتیاج داشته باشد،می‌تواند در بین سال از منافع کسب آن را تهیه نماید.
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 309
مسأله 1786- اگر در اول سال برای مخارج خود قرض کند و پیش از تمام شدن سال منفعتی ببرد،می‌تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت کسر نماید.
مسأله 1787- اگر در تمام سال منفعتی نبرد و برای مخارج خود قرض کند می‌تواند از منافع سال‌های بعد قرض خود را ادا نماید.
مسأله 1788- اگر برای زیاد کردن مال یا خریدن ملکی که به آن احتیاج ندارد قرض کند نمی‌تواند از منافع کسب،آن قرض را بدهد ولی اگر مالی را که قرض کرده و چیزی را که از قرض خریده از بین برود و ناچار شود که قرض خود را بدهد،می‌تواند از منافع کسب،قرض را ادا نماید.
مسأله 1789- بنابر احتیاط واجب باید خمس مال حلال مخلوط به حرام را از عین همان مال بدهد.ولی خمس‌های دیگر را می‌تواند از همان چیز بدهد یا به مقدار قیمت خمس که بدهکار است پول بدهد.
مسأله 1790- تا خمس مال را ندهد نمی‌تواند در آن مال تصرف کند اگرچه قصد دادن خمس را داشته باشد.
مسأله 1791- کسی که خمس بدهکار است نمی‌تواند آن را به ذمه بگیرد؛یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود،باید خمس آن را بدهد.
مسأله 1792- کسی که خمس بدهکار است،اگر با حاکم شرع مصالحه کند، می‌تواند در تمام مال تصرف نماید و بعد از مصالحه منافعی که از آن به دست می‌آید مال خود او است.
مسأله 1793- کسی که با دیگری شریک است،اگر خمس منافع خود را بدهد و شریک او ندهد و در سال بعد از مالی که خمسش را نداده برای سرمایۀ شرکت بگذارد هیچ کدام نمی‌توانند در آن تصرف کنند.
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 310
مسأله 1794- اگر بچۀ صغیر سرمایه‌ای داشته باشد و از آن منافعی به دست آید بنابر احتیاط واجب بعد از آن که بالغ شد،باید خمس آن را بدهد.
مسأله 1795- انسان نمی‌تواند در مالی که یقین دارد خمسش را نداده‌اند تصرف کند،ولی در مالی که شک دارد خمس آن را داده‌اند یا نه می‌تواند تصرف نماید.
مسأله 1796- کسی که از اول تکلیف خمس نداده،اگر ملکی بخرد و قیمت آن بالا رود،چنانچه آن ملک را برای آن نخریده که قیمتش بالا رود و بفروشد مثلاً زمینی را برای زراعت خریده است اگر پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته این ملک را به این پول می‌خرم،در صورتی که حاکم شرع معاملۀ پنج یک آن را اجازه بدهد،خریدار باید خمس مقداری که آن ملک ارزش دارد بدهد،و همچنین است بنابر احتیاط واجب اگر چیزی را که خریده از اول قصد داشته که پول خمس نداده را عوض آن بدهد.
مسأله 1797- کسی که از اول تکلیف،خمس نداده اگر از منافع کسب چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از خرید آن گذشته باید خمس آن را بدهد و اگر اثاث خانه و چیزهای دیگری که به آنها احتیاج دارد مطابق شأن خود خریده پس اگر بداند در بین سالی که در آن سال فایده برده آنها را خریده لازم نیست خمس آنها را بدهد،و اگر نداند که در بین سال خریده یا بعد از تمام شدن سال،بنابر احتیاط واجب باید با حاکم شرع مصالحه کند.
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 311