احکام تقلید
مسأله 1- عقیدۀ مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد،ولی در احکام غیر ضروری دین باید یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد،یا از مجتهد تقلید کند؛یعنی به دستور او رفتار نماید،یا از راه احتیاط طوری به وظیفۀ خود عمل نماید که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است،مثلاً اگر عده‌ای از مجتهدین عملی را حرام می‌دانند و عده دیگر می‌گویند حرام نیست آن عمل را انجام ندهد،و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می‌دانند آن را به‌جا آورد،پس کسانی که مجتهد نیستند و نمی‌توانند به احتیاط عمل کنند واجب است از مجتهد تقلید نمایند.
مسأله 2- تقلید در احکام،عمل کردن به دستور مجتهد است،و از مجتهدی باید تقلید کرد که مرد و بالغ و عاقل و شیعه دوازده امامی و حلال‌زاده و زنده و عادل باشد.
و نیز بنابر احتیاط واجب باید از مجتهدی تقلید کرد که حریص به دنیا نباشد و از مجتهدین دیگر اعلم باشد؛یعنی در فهمیدن حکم خدا از تمام مجتهدین زمان خود استادتر باشد.
مسأله 3- مجتهد و اعلم را از سه راه می‌توان شناخت:
اول:آن که خود انسان یقین کند،مثل آن که از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 3
دوم:آن که دو نفر عالم عادل که می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند،به شرط آن که دو نفر عالم عادل دیگر با گفتۀ آنان مخالفت ننمایند.
سوم:آن که عده‌ای از اهل علم که می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند،و از گفتۀ آنان اطمینان پیدا می‌شود مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند.
مسأله 4- اگر شناختن اعلم مشکل باشد به احتیاط واجب،باید از کسی تقلید کند که گمان به اعلم بودن او دارد،بلکه اگر احتمال ضعیفی هم بدهد که کسی اعلم است و بداند دیگری از او اعلم نیست به احتیاط واجب باید از او تقلید نماید و اگر چند نفر در نظر او اعلم از دیگران و با یکدیگر مساوی باشند باید از یکی از آنان تقلید کند.
مسأله 5- به دست آوردن فتوا؛یعنی دستور مجتهد،چهار راه دارد:
اول:شنیدن از خود مجتهد.دوم:شنیدن از دو نفر عادل که فتوای مجتهد را نقل کنند.سوم:شنیدن از کسی که مورد اطمینان و راستگوست.چهارم:دیدن در رسالۀ مجتهد در صورتی که انسان به درستی آن رساله،اطمینان داشته باشد.
مسأله 6- تا انسان یقین نکند که فتوای مجتهد عوض شده است می‌تواند به آنچه در رساله نوشته شده عمل نماید،و اگر احتمال دهد که فتوای او عوض شده جست‌وجو لازم نیست.
مسأله 7- اگر مجتهد اعلم در مسأله‌ای فتوا دهد،مقلد آن مجتهد؛یعنی کسی که از او تقلید می‌کند،نمی‌تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر عمل کند،ولی اگر فتوا ندهد و بفرماید احتیاط آن است که فلان طور عمل شود،مثلاً بفرماید احتیاط آن است که در رکعت سوم و چهارم نماز سه مرتبه تسبیحات اربعه؛یعنی
«سُبْحٰانَ اللّٰهِ وَالْحَمْدُ للّٰهِ وَلاٰ الٰهَ الّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ اکْبَرُ» بگویند،مقلد باید یا به این احتیاط که احتیاط واجبش می‌گویند عمل کند و سه مرتبه بگوید،یا بنابر احتیاط واجب به فتوای مجتهدی که علم او از مجتهد اعلم کمتر و از مجتهدهای دیگر بیشتر است عمل نماید،پس اگر او یک مرتبه
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 4
گفتن را کافی بداند می‌تواند یک مرتبه بگوید و همچنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مسأله محل تأمل یا محل اشکال است.
مسأله 8- اگر مجتهد اعلم بعد از آن که در مسأله فتوا داده احتیاط کند-مثلاً بفرماید ظرف نجس را که یک مرتبه در آب کر بشویند پاک می‌شود،اگرچه احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند-مقلد او نمی‌تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر رفتار کند، بلکه باید یا به فتوا عمل کند،یا به احتیاط بعد از فتوا که آن را احتیاط مستحب می‌گویند عمل نماید،مگر آن که فتوای آن مجتهد نزدیک‌تر به احتیاط باشد.
مسأله 9- تقلید میت ابتدائاً جایز نیست،ولی بقای بر تقلید میت اشکال ندارد و باید بقای بر تقلید میت به فتوای مجتهد زنده باشد و کسی که در بعضی از مسائل به فتوای مجتهدی عمل کرده،بعد از مردن آن مجتهد می‌تواند در همه مسائل از او تقلید کند.
مسأله 10- اگر در مسأله‌ای به فتوای مجتهدی عمل کند،و بعد از مردن او در همان مسأله به فتوای مجتهد زنده رفتار نماید،دوباره نمی‌تواند آن را مطابق فتوای مجتهدی که از دنیا رفته است انجام دهد.ولی اگر مجتهد زنده در مسأله‌ای فتوا ندهد و احتیاط نماید و مقلد مدتی به آن احتیاط عمل کند،دوباره می‌تواند به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته عمل نماید.مثلاً اگر مجتهدی گفتن یک مرتبه
«سُبحٰانَ اللّٰهِ وَالْحَمْدُ للّٰهِ وَلاٰ الٰهَ الَّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ اکْبَرُ» را در رکعت سوم و چهارم نماز کافی بداند و مقلد مدتی به این دستور عمل نماید و یک مرتبه بگوید،چنانچه آن مجتهد از دنیا برود و مجتهد زنده احتیاط واجب را در سه مرتبه گفتن بداند و مقلد مدتی به این احتیاط عمل کند و سه مرتبه بگوید دوباره می‌تواند به فتوای مجتهدی که از دنیا رفته برگردد و یک مرتبه بگوید.
مسأله 11- مسائلی را که انسان غالباً به آنها احتیاج دارد واجب است یاد بگیرد.
مسأله 12- اگر برای انسان مسأله‌ای پیش آید که حکم آن را نمی‌داند می‌تواند صبر کند تا فتوای مجتهد اعلم را به دست آورد،یا اگر احتیاط ممکن است به احتیاط عمل
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 5
نماید بلکه اگر احتیاط ممکن نباشد چنانچه از انجام عمل،محذوری لازم نیاید، می‌تواند عمل را به‌جا آورد.پس اگر معلوم شد که مخالف واقع یا گفتار مجتهد بوده دوباره باید انجام دهد.
مسأله 13- اگر کسی فتوای مجتهدی را به دیگری بگوید،چنانچه فتوای آن مجتهد عوض شود لازم نیست به او خبر دهد که فتوا عوض شده ولی اگر بعد از گفتن فتوا بفهمد اشتباه کرده در صورتی که ممکن باشد باید اشتباه را برطرف کند.
مسأله 14- اگر مکلف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد در صورتی اعمال او صحیح است که بفهمد به وظیفۀ واقعی خود رفتار کرده است،یا عمل او با فتوای مجتهدی که وظیفه‌اش تقلید از او بوده،یا با فتوای مجتهدی که فعلاً باید از او تقلید کند مطابق باشد.
کتابرساله توضیح المسائل حضرت آیة الله العظمی امام خمینی (س)صفحه 6