نقش امام خمینی (س) در تفکیک اسلام حکومتی و حکومت اسلامی

‏‏نقش امام خمینی(س) در تفکیک اسلام‏‎ ‎‏حکومتی و حکومت اسلامی‏

‏‏حجت الاسلام و المسلمین محسن قنبریان‏

‏‏خلاصه مقاله ‏

‏‏پیشینۀ این بحث ‏

‏‏این مقوله (اسلام حکومتی و حکومت اسلامی) با تعابیری عا تر و متنوع در اندیشه برخی از بزرگان از‏‎ ‎‏علماء و هم روشنفکران مسلمان آمده است:‏

‏‏1 ‏‎–‎‏ تعبیر «استبداد دینی» در  اندیشۀ مرحوم نائینی(ره) ‏‏(تنبیه الامة تنزیه الملة)‏‏ تعبیری عامتر از همان اسلام‏‎ ‎‏حکومتی. ‏

‏‏2 - «گرایش تفریطی و جمود» در عرض «گرایش افراطی و روشنفکری» در مقابل «گرایش اعتدالی» در‏‎ ‎‏اندیشه شهید مطهری (اسلام و مقتضیات زمان.) ‏

‏‏3 ‏‎–‎‏ تعبیر «مذهب شرک» علیه «مذهب توحیدی» در اندیشه شریعتی و هم ضلع سوم مثلث زر و زور و‏‎ ‎‏تزویر تعبیری عام از اسلام حکومتی است. (مذهب علیه مذهب و ‏‎…‎‏) ‏

‏‏4 ‏‎–‎‏ باز به نوعی تفکرات این جریان و همسوهایش چون اندیشه جدایی دین از سیاست و جدایی اجتهاد از‏‎ ‎‏اجرا و‏‎…‎‏ دراندیشه سید جمال به چشم می خورد. ‏

‏‏در نوشته های برخی از این بزرگان جریانی چون بلعم باعور در مقابل موسی(ع)، فریسیان در مقابل‏‎ ‎‏عیسی(ع)، قریشیان در مقابل پیامبر(ص)، اسلام اموی و عباسی در مقابل اسلام علوی، نحله اشعری و‏‎ ‎‏اخباریگری در مقابل جریان معتدل اهل بیت(ع) و اجتهاد جریان استبداد خواه در مقابل مشروطه مشروعه خواه‏‎ ‎‏همه از نمونه های رویارویی این دو جریان شاهد آورده شده است. ‏

‏‏* تعریف و تفریق اسلام حکومتی و حکومت اسلامی‏

‏‏1ـ در اسلام حکومتی «اسلام» مقدمه و ابزار و «حکومت» غایت و هدف است. در حکومت اسلامی‏‎ ‎‏«حکومت» مقدمه و ابزار و «اسلام» غایت و هدف است. ‏

‏‏2ـ پس آنچه در اولی باید بماند «حکومت» است نه اسلام و در دومی آنچه ماندنی است «اسلام» است‏‎ ‎‏ولو حکومت ستانده شود (اسلام خواهی امیرالمؤمنین(ع) ‏‎…‎‏) ‏

‏‏3ـ اقتضای اسلام حکومتی: تنگ نظری و دگماتیسم و جمود و تحجر و التقاط و تحریف و انحصارطلبی‏‎ ‎‏و استبداد و ‏‎…‎‏ است و اقتضای حکومت اسلامی: دمکراسی و مردم خواهی، اصولگرایی و اجتهاد و احیاء تفکر‏‎ ‎‏دینی و ‏‎…‎‏ می باشد. ‏

‏‏از اینرو در جامعه نمونه اول روز به روز مفاهیم و ارزشهای اسلامی می میرد و در جامعه نمونه دوم روز‏‎ ‎‏به روز ارزشها و تعالیم احیاء و شکوفا می شود. ‏

‏‏اسلام حکومتی «اسلام پوسته گرا و عمق گریز» است و اسلام حکومت اسلامی «عمق گرا و پوسته‏‎ ‎‏گزین» است و‏‎…‎

‏‏* همدستی اسلام جمود و تحجر با اسلام حکومتی (آشکار یا پنهان) ‏

‏‏مثل همدستی پنهان مکر خوارج با جریان اموی، جریان اشاعره با عباسی و حجتیه با پهلوی و ‏‎…‎‎ ‎‏* اسلام حکومتی حربه ای مناسب برای تهاجم فکری ‏‎–‎‏ فرهنگی جریان تجددگرا با هر سنت گرایی‏‎ ‎‏دین کلیسایی بهانه ای برای رد دین و سکولاریسم و لائیک و سنت گریزی در مغرب زمین. ‏

‏‏2ـ تفکرات گم و جامد پرچمهای مناسب بر اصحاب روشنفکری و تجددگرایی غربی برای مبارزه با‏‎ ‎‏سنتگرایی و نهضتهای اصیل اسلامی مخصوصاً حکومت اسلامی در دهه های اخیر. ‏

‏
‏‎

‎‏* پس «اسلام حکومتی» و «جمود» دشمن مقدم نهضتهای اصیل (حکومت اسلامی) و اسلام روشنفکری‏‎ ‎‏و تجددگرا دشمن مؤخر و ویران کننده بسیاری از نهضتهایی است که از مرحله اول (پیروزی و برقراری‏‎ ‎‏حکومت اسلامی) گذشته اند می باشد. مثل نقش روشنفکری خلفا و انحراف نهضت اسلامی صدر (شهید‏‎ ‎‏مطهری ‏‎–‎‏ اسلام و مقتضیات زمان) و جریان روشنفکری مشروطه خواه و انحراف انقلاب مشروطه از مشروعیت. ‏

‏‏* نهضت اسلامی ما و دشمن مقدم ‏

‏‏نهضت اسلامی ما دو فاز انقلابی داشت. اول پیروزی بر استبداد پهلوی و استبداد دینی و جمود در داخل.‏‎ ‎‏دوم صدور انقلاب اسلامی در خارج. پس دشمن مقدم در هر دو فاز به مصاف آمده. ‏

‏‏اول: آخوندهای درباری و تفکر حجتیه، اسلام جمود در حوزه ها (منشور حوزویان امام امت(س) و ‏‎…‎‏)‏‎ ‎‏دوم: اسلام سعودی و اسلام درباری و در یک کلمه اسلام آمریکایی (به تعبیر امام راحل) در مصاف با‏‎ ‎‏انقلاب جهانی اسلام. ‏

‏‏* نقش امام در تفکیک بین اسلام حکومتی و حکومت اسلامی ‏

‏‏با توجه به ویژگیهای امام و امت امام، مرزبندی بین این دو جریان توسط امام(س) به خوبی تبیین شد و‏‎ ‎‏حدود دو جبهه روشن و مبین گشت. ‏

‏‏1 ‏‎–‎‏ روشن کردن جریان مقابل توسط امام ‏

‏‏1 ‏‎–‎‏ 1 ‏‎–‎‏ تعابیر آخوند درباری، آخوند ساواکی، اسلام تحجر و جمود در قبل و هنگامه پیروزی انقلاب از‏‎ ‎‏طرف امام امت(س). ‏

‏‏1 ‏‎–‎‏ 2 ‏‎–‎‏ تعبیر اسلام آمریکایی پس پیروزی و در عرصه صدور انقلاب اسلامی (حکومت اسلامی)‏‎ ‎‏2 ‏‎–‎‏ تبیین حکومت اسلامی و برطرف کردن ذهنیات و خلطیات حاصله:‏

‏‏2 ‏‎–‎‏ 1 ‏‎–‎‏ حکومت ولایت فقیه حکومت مشروطه نه مطلقه (ولایت مطلقه نه حکومت مطلقه) ‏‎…‎‎ ‎‏2 ‏‎–‎‏ 2 - ولایت فقیه حکومت قانون نه استبداد‏‎…‎

‏‏2 ‏‎–‎‏ 3 ‏‎–‎‏ ولی فقیه چون سایر مردم برابر در مقابل قانون و احکام‏‎…‎

‏‏2 ‏‎–‎‏ 4 ‏‎–‎‏ احیاء اصل نظارت مردم بر والیان و مسئولین، النصیحة الائمه المسلمین، امر به معروف و نهی از‏‎ ‎‏منکر‏‎…‎

‏‏2 ‏‎–‎‏ 5 ‏‎–‎‏ دادن حق دخالت مستقیم و غیر مستقیم به مردم در عزل و نصب کارگزاران با انتخاب شکل‏‎ ‎‏جمهوری برای حکومت اسلامی. ‏

‏‏2 ‏‎–‎‏ 6 ‏‎–‎‏ بر حذر داشتن روحانیون در صحنه از انحصارطلبی، مارک ضد دینی زدن بر رقیب و ‏‎…‎‏ در یک کلمه‏‎ ‎‏جلوگیری از استبداد دینی در بین متدینین و روحانیون (جناحهای موجود آنروز و‏‎…‎‏)‏^‎[1]‎‏ ‏

‏‏پیشینۀ این بحث‏

‏‏این مقوله با تعابیری عامتر و متنوع در اندیشۀ  بسیاری از بزرگان از علما و روشنفکران‏‎ ‎‏مسلمان بیان شده که خود حاکی از اهمیت مسئله و حساسیت آن است. ‏

‏‏1 ‏‎–‎‏ مرحوم نایینی(ره) در جریان مشروطه و چاپ کتاب «تنبیه الامة و تنزیه الملة» تعبیری‏‎ ‎‏عامتر از اسلام حکومتی به نام «استبداد دینی» معرفی می کند که در ارتباط مستقیم با «شعبه‏‎ ‎‏استبداد سیاسی» برای افول دادن به نهضتهای اصیل و حرکتهای الهی و مردمی است‏‎[2]‎‏.‏

‏‏2 ‏‎–‎‏ شهید مطهری(ره) «در گرایش تفریطی و جمود و تنگ نظری» را در عرض «گرایش‏‎ ‎
‏‎

‎‏افراطی و روشنفکری» قرار داده و هر دو را مقابل «گرایش اعتدال» معرفی می کند. ‏‎[3]‎

‏‏«خوارج» یکی از مثالهای ایشان برای «گرایش تفریطی است» که در کتاب «جاذبه و دافعه‏‎ ‎‏امام(ع)» به تفصیل پیرامون آنها سخن می گوید. ‏‎[4]‎‏ که با این بیان و مثالها روشن می شود‏‎ ‎‏که منظور استاد از گرایش تفریطی همان «اسلام حکومتی» است. چرا که وقتی خوارج با رأی‏‎ ‎‏و اندیشه جامد خود عملاً به معاویه کمک می کنند، جبهۀ اسلام حکومتی اموی بر حکومت‏‎ ‎‏اسلامی علوی غلبه می یابد. ‏

‏‏3 ‏‎–‎‏ دکتر شریعتی «مذهب شرک» علیه «مذهب توحیدی» را در ادوار مختلف تاریخ‏‎ ‎‏بررسی می کند و مشکل عمده و همیشگی مذاهب توحیدی را مذهب شرک می داند. آنچه‏‎ ‎‏او در کتاب «مذهب علیه مذهب» تحت عنوان «مذهب شرک» معرفی می کند همان چهره‏‎ ‎‏اسلام حکومتی است با تعبیری دیگر‏‎[5]‎‏.‏

‏‏4 ‏‎–‎‏ سید جمال اسد آبادی در آثار خود از اندیشۀ  «جدایی دین از سیاست» و «اجتهاد از‏‎ ‎‏اجرا و حکومت» انتقاد می کند که همه از خصیصه های این جبهه است‏‎[6]‎‏.‏

‏‏5 ‏‎–‎‏ مهندس بازرگان از «حاکمیت سیاست بر دین» حرف می زند و آن را خطری برای دین‏‎ ‎‏و جامعه می شمارد که باز به نوعی همان چهرۀ اسلام حکومتی است. ‏‎[7]‎

‏‏6 ‏‎–‎‏ در آثار برخی از این نویسندگان جریان «بلعم باعور» در مقابل موسی(ع)، فریسیان در‏‎ ‎‏مقابل عیسی(ع)، قریشیان در مقابل پیامبر اکرم(ص)، اسلام اموی و عباسی در مقابل اسلام‏‎ ‎‏علوی، نحله های اشعری و اخباریگری در مقابل جریان معتدل اهل بیت(ع) و اجتهاد و‏‎ ‎‏جریان استبداد خواه در مقابل مشروطه مشروعه خواه همه از نمونه های جریان باصطلاح‏‎ ‎‏اسلام حکومتی است. برای مثال، شریعتی «بلعم باعور» را چنین معرفی می کند: ‏

‏‏«بلعم با عور بزرگترین روحانی این دوره [دوره موسی(ع) ] است که مذهب مردم روی‏‎ ‎‏کاکل این فرد می چرخد و این است که علی رغم موسی(ع) در برابر نهضت موسی قد علم‏‎ ‎‏می کند و چون مذهب و احساس و ایمان مردم در دست او بوده می توانسته است که در برابر‏‎ ‎‏حق و در برابر آن دیگر (دین توحید) در طول تاریخ بزرگترین مقاومتها را بکند و مؤثرترین‏‎ ‎‏ضربه ها را بزند.» ‏‎[8]‎

‏‏یا دربارۀ جبهه فریسیان مقابل عیسی(ع) می گوید:‏

‏‏«فریسیان مدافعان دین زمانند. اینها مادی نبودند، زنادقه نبودند، دهری نبودند. آن موقع‏‎ ‎‏مادی نبوده است. اینها معتقدان و ادامه دهندگان و متولیان دین شرک در برابر عیسی(ع) و‏‎ ‎‏پیروانش بوده اند.» ‏‎[9]‎

‏
‏‎

‎‏معاویه پایه گذار استبداد دینی یا اسلام حکومتی در اسلام‏

‏‏مرحوم نایینی(ره) سابقه تاریخی استبداد دینی را در اسلام به زمان معاویه مربوط‏‎ ‎‏می داند. او دربارۀ ریشه های تاریخی استبداد دینی (اسلام حکومتی) می نویسد:‏

‏‏«اصل ابتداع و اختراع این قوه میشومه (استبداد دینی) و اعمالش در اسلام از بدع معاویه‏‎ ‎‏است که از برای مقابله با سرور اوصیا ‏‎–‎‏ ‏‏علیه افضل الصلوة و السلام‏‏ ‏‎–‎‏ عده ای از دنیاپرستان از‏‎ ‎‏قبیل عمرو عاص، محمد بن مسلم و مسلم بن خلد و مغیرة بن شعبه و اشباههم را که در انظار‏‎ ‎‏عوام امت در اعداد صحابه محسوب و در مغلطه کاری به اسم دینداری به واسطه اتصاف به‏‎ ‎‏صحابیت نفوذ و مطاعیت داشتند در تفریق کلمه و معارضه با مقام ولایت ‏‎–‎‏ سلام الله علیه ‏‎–‎‏ با‏‎ ‎‏خود همدست نمود. و هم از دستۀ دیگر ابوموسی اشعری که از معیت علنیۀ ایشان مأیوس‏‎ ‎‏بود به همان اعتزال و تقاعدشان از تصرف حق و خذلان شاه ولایت(ع) و تزهد صوری به‏‎ ‎‏ترک نصرت و خذلان حضرتش به خرج بیخردان امت دادن قناعت نمودند و به وسیلۀ معیت‏‎ ‎‏آن دسته دنیاپرست با او و سکوت و اعتزال این دستۀ دیگر رفته رفته اساس استبداد و‏‎ ‎‏تحکمات خودسرانه را در اسلام استحکام و حتی سب آن حضرت(ع) را هم بر منابر‏‎ ‎‏مسلمین رواج داد.» ‏‎[10]‎

‏‏ ‏

‏‏تعریف و تفریق اسلام حکومتی و حکومت اسلامی‏

‏‏در «اسلام حکومتی» اسلام مقدمه و وسیله و حکومت غایت و هدف است و در‏‎ ‎‏«حکومت اسلامی» حکومت مقدمه و اسلام غایت و هدف است. پس آنچه در اولی باید‏‎ ‎‏بماند حکومت است نه اسلام و در دومی صد البته ارزشهای اسلامی مقدم بر حکومت‏‎ ‎‏است. بر اساس بیانات شریف قرآنی حکومت ابزار اقامۀ قسط و عدل در جامعه است که‏‎ ‎‏آن هم خود هدف وسط و وسیله برای قرب الهی و عبودیت پروردگار است. ‏‎[11]‎

‏‏آنچه در صدر اسلام در مقابله «اسلام حکومتی اموی» و «حکومت اسلامی علوی» رخ‏‎ ‎‏نمود شاهد بسیار خوبی بر این مدعاست معاویه با به کارگیری صحابی خود فروخته و‏‎ ‎‏آخوندهای درباری و هم نیز جهال از صحابه چنان دست به تحریف دین و جعل حدیث‏‎ ‎‏برای تثبیت حکومت خود می زند که عجیب است. در مقابل امام علی(ع) لحظه ای حاضر‏‎ ‎‏نیست برای حفظ حکومت خویش از ارزشهای اسلامی دست بکشد. از این روست که‏‎ ‎‏اصولگرایی و عدالتخواهی او موجب می شود تا در آن شرایط زمانی و قوت جبهه مقابل و‏‎ ‎‏عدم بصیرت مردم حکومت از او ستانده شود. ‏

‏‏نشانۀ دیگر «اسلام حکومتی» توجیه وضع موجود است. در مقابل از خصوصیات‏‎ ‎
‏‎

‎‏حکومت اسلامی حالت انقلابی و بر هم زنندگی وضع نامطلوب موجود است. آنچه به‏‎ ‎‏ظاهر روحانیون در زمانی به نام قضا و قدر ساختند و آنچه مرحبۀ از خود بافتند نبود مگر‏‎ ‎‏برای توجیه حکومتهای نامشروع اموی و عباسی و آن همه انقلاباتی که شیعه با تأسی از‏‎ ‎‏سالار شهیدان اباعبدالله در مقابل وضع موجود نابسامان کرده حاکی از روح انقلابی و‏‎ ‎‏تهاجمی اوست. ‏‎[12]‎

‏‏اقتضای اسلام حکومتی تنگ نظری و دگماتیسم، جمود و تحجر، التقاط و تحریف و‏‎ ‎‏انحصارطلبی و استبداد است و اقتضای حکومت اسلامی مردم خواهی و اصولگرایی،‏‎ ‎‏آزادی و اجتهاد و پویایی و احیاء تفکر دینی است. ‏

‏‏از این رو در جامعۀ نمونۀ اول روز به روز مفاهیم و ارزشهای دینی می میرد و جز پوسته و‏‎ ‎‏ظاهر از آن نشانی نمی ماند و در جامعۀ نمونۀ دوم روز به روز ارزشها و تعالیم احیا و شکوفا‏‎ ‎‏می گردد. در جامعۀ اول برای سرپوش نهادن به چهرۀ شیطانی استبداد خویش بسا که ظواهر‏‎ ‎‏شریعت زیاد هم عمل شود؛ قرآنهای نفیس چاپ شود و با صدای نیکو خوانده شود، اما‏‎ ‎‏روح اسلام و قرآن مهجور باشد و از آن حرفی نباشد. چرا که روح اسلام چیزی جز دوری از‏‎ ‎‏هر گونه شرک و عبادت و اطاعت غیر خدا نیست. از این رو اسلام حکومتی، اسلام پوسته گرا‏‎ ‎‏و عمق گریز است و اسلام حکومت اسلامی عمق گرا و پوسته گزین و در مسیر خود در صدد‏‎ ‎‏احیاء دین با بهره گیری از ظواهر شریعت است. ‏

‏‏آنچه امام امت(س) در احیاء حج ابراهیمی کرد و آنچه مفتیهای خودباخته و درباری‏‎ ‎‏سعودی در برابر برائت از مشرکین گفتند و نوشتند یک مثال از رویارویی حکومت اسلامی و‏‎ ‎‏اسلام حکومتی در احیاء تفکر دینی و پوسته گرایی دینی است. ‏

‏‏«اسلام حکومتی» نمی تواند تمدن ساز باشد (از نوع تمدن اسلامی) در صورتی که‏‎ ‎‏ماحصل حکومت اسلامی تمدن اسلامی است. روشن است که اسلامی که بر پایۀ جمود‏‎ ‎‏و تنگ نظری و تحجر باشد هیچوقت در رویارویی با مقتضیات زمان در ظرف زمان جاری‏‎ ‎‏نمی گردد و راکد می ماند و هیچیک از مظاهر علمی و پیشرفتهای بشری را بر نمی تابد (مگر‏‎ ‎‏قید اسلامیت را بزند) اخباریگری یک نمونه است که با سختگیریهای فراوان همراه است و‏‎ ‎‏صد البته موجب رکود دین و دیانت می شود. اسلام طالبان در افغانستان نمونه دیگری از این‏‎ ‎‏نوع است که هرگز به تمدنی ختم نمی شود. در حالیکه معاصر با اخباریگری تفکر اجتهادی‏‎ ‎‏اصولیین در عین اصولگرایی موجبات جاری شدن اسلام در زمان و انطباق با مقتضیات‏‎ ‎‏واقعی زمان را مهیا می کند و زمینه را برای رسیدن به تمدنی با بار اسلامی میسر می سازد.‏‎ ‎‏اساساً اجتهاد مکانیسم تعبیه شده در اسلام برای انعطاف دادن به قوانین اسلامی‏‎ ‎
‏‎

‎‏صد در صد مسلم و معین تا قیامت است و فقه ما که به فرمودۀ امام «تئوری ادارۀ انسان از‏‎ ‎‏گهواره تا گور است‏‎[13]‎‏» نشان داده که در طی دورانهای متمادی و متفاوت زمانی جوابگوی‏‎ ‎‏ نیازهای زمان بوده است. ‏‎[14]‎

‏‏ ‏

‏‏اسلام حکومتی حربه ای مناسب برای تهاجم علیه حکومت اسلامی‏

‏‏برخوردهای تحجری و جامد و تفریطی این طیف که همواره مورد بهره برداری مستبدین‏‎ ‎‏و فرعونها بوده غیر از توجیه حکومتهای فاسد وقت چهره اسلام را در اذهان مردم به‏‎ ‎‏خصوص طیف تحصیلکرده و آگاه مکدر کرده است. بسیاری از روشنفکران مسلمان ما با‏‎ ‎‏دیدن نمونه هایی از این جبهه و هم تبلیغات و تعمیم دادن دشمنان ما واقعاً باور کرده اند که‏‎ ‎‏روحانیت عامل تحجر و جمود و عقب ماندگی اند و برخی آن را ضلع سوم مثلث زر و زور و‏‎ ‎‏تزویر برای استضعاف ملتها قرار داده اند. ‏

‏‏برخی از روشنفکران خودباخته و مریدان غرب هم از این طیف استفاده کرده و حربه ای‏‎ ‎‏مهم علیه اسلام ناب و روحانیت اصیل سامان داده اند. از وحدت شکل (که هر دو لباس‏‎ ‎‏شریف روحانیت دارند) و وحدت مواد (که هر دو حدیث و روایت و قرآن است) استفاده‏‎ ‎‏کرده هر دو را به یک چوب رانده اند و نهضتهای اصیل اسلامی را به همان مهر تحجر و‏‎ ‎‏جمود و عقب ماندگی محکوم کرده اند. ‏‎[15]‎

‏‏چه زیبا گفته است محمد عبده که «اسلام هنوز چوب نابسامانیهای اربابان کلیسا را‏‎ ‎‏می خورد.» ‏‎[16]‎‏ وقتی نوشته های روشنفکران ایرانی را ورق بزنیم پر از مشابه قرار دادن‏‎ ‎‏روحانیت ما با اربابان کلیسای قرون وسطی است و بسا نمونه هایی از جبهه اسلام حکومتی و‏‎ ‎‏تحجر را هم به عنوان شاهد مثال بیاورند که موجب شود کل نهاد روحانیت را که پرچمدار‏‎ ‎‏اصیلترین نهضتهای الهی ‏‎–‎‏ مردمی بوده اند را به عقب افتادگی و تزویر معرفی کنند. ‏

‏‏با نگاهی موشکافانه تر و بیانی رساتر می توان برای انقلابهای اصیل که هماره توسط‏‎ ‎‏پیامبران و اوصیا و وارثان واقعی اوصیای الهی یعنی فقهای عظام صورت می گرفته است دو‏‎ ‎‏مانع مقدم و مؤخر معرفی کرد. مانع مقدم؛ خطر تحجر یا همان اسلام حکومتی است (که‏‎ ‎‏تحجر یک شعبه از اسلام حکومتی و شعبه دیگر آن استبداد سیاسی حاکم است) و مانع‏‎ ‎‏مؤخر خطر تجددگرایی افراطی و روشنفکری است. ‏

‏‏در مسیر شکل گیری انقلابهای الهی، جناح تحجر که همواره توجیه گر وضع موجود است‏‎ ‎‏مانع انقلاب و دگرگونی است. اینان با قیافه هایی حق به جانب و در موضعهای موجه دینی‏‎ ‎‏چنان مهر ضد اسلامی، خارجی، شرک و امثال اینها بر پیشانی پرچمداران نهضتهای اصیل‏‎ ‎
‏‎

‎‏می زنند که گاه برخی و شاید بیشتر نهضتها در همین جبهه اول و در رویارویی با اینان محکوم‏‎ ‎‏به شکست می شود. «فریسیان و صدیقیان» چنان عیسی(ع) را محکوم کردند که آن حضرت‏‎ ‎‏راهی جز آوارگی در بیابانها با عده ای قلیل از حواریون را نداشت. نهضت سیدالشهدا با‏‎ ‎‏همکاری استبداد سیاسی و روحانیون درباری چون «شریح قاضی» بظاهر شکست‏‎ ‎‏می خورد. در مشروطه که نهضتی است با انگیزه های کاملاً مذهبی و تولد یافته به دست‏‎ ‎‏روحانیون اصیل این مانع خود را نشان می دهد. در کنار دستگاه استبداد شعبه استبداد دینی‏‎ ‎‏و اسلام تحجری شکل می گیرد و در همان حرکات اول در زمان نهضت تنباکو با وجودیکه‏‎ ‎‏علمدار نهضت مرجعیت بزرگ شیعه است اما در برابر او صف آرایی می شود. امام راحل این‏‎ ‎‏جبهه را به خوبی بیان می فرماید: «مرحوم میرزا که دخانیات را تحریم فرمود شیاطین افتادند‏‎ ‎‏در بین مردم و به آنجا رساندند که بعضی از اهل علم بعضی از شهرها بالای منبر به طوریکه‏‎ ‎‏نقل می کنند  قلیان کشیدند بر ضد حکم میرزا.» ‏‎[17]‎

‏‏اما اگر نهضتی اصیل این مانع مقتدر را پشت سر بگذارد (که خود بستگی کامل به قدرت‏‎ ‎‏انقلابیون و هم بصیرت و بینش عامه مردم دارد) و انقلاب بر استبداد موجود غلبه کند و‏‎ ‎‏جبهه اسلام حکومتی را شکست دهد و خواهان برگزاری حکومت اسلامی شود تازه مانع‏‎ ‎‏دوم یعنی خطر تجددطلبی و روشنفکری افراطی خود را نشان می دهد. ‏

‏‏اسلام صدر پس از پیروزی بر قریشیان (که والیان خانه خدا بودند و توجیه گر وضع‏‎ ‎‏موجود بت پرستی زمانه) و تشکیل حکومت اسلامی در مدینه با این مانع برخورد می کند.‏‎ ‎‏شهید مطهری(ره) اولین روشنفکر اسلام را خلیفۀ دوم معرفی می کند و به برخی از گشاده‏‎ ‎‏نظریهای او اشاره می کند که موجب انحراف از اسلام اصیل می شود:‏

‏‏«یکی از کسانی که به قول امروزیها در مسائل اسلامی روشنفکری به خرج می داد و کار‏‎ ‎‏این روشنفکری او به حد افراط رسیده بود خلیفۀ دوم است. خلیفه دوم به اصطلاح خیلی‏‎ ‎‏روشنفکر مآبانه کار می کرد اما تندرویهایی کرد مثلاً یکجا پیغمبر(ص) دستوری داد و او‏‎ ‎‏می گفت این موضوع فقط برای پیغمبر و زمان خودش بود ولی زمان ما تغییر کرده است و ما‏‎ ‎‏این را عوض می کنیم.» ‏‎[18]‎

‏‏جناح اول اسلام را به خشکی و غیر انعطاف پذیری در برخورد با مقتضیات زمان دچار‏‎ ‎‏می کنند  و این جناح اسلام بسیار باز می بیند که هیچ اصولگرایی لازم ندارد و هر چه زمان‏‎ ‎‏اقتضا کرد همان را اسلام تجویز می کند. باز در مشروطه این مانع رخ می نماید. ‏

‏‏به هر تقدیر با مجاهدۀ علمای عظام و همیاری مردم نهضت مشروطه شکل می گیرد و‏‎ ‎‏انقلاب به پیروزی می رسد و به رغم همه تلاشهای استعمار تهران فتح می شود و اسلام‏‎ ‎
‏‎

‎‏حکومتی برچیده می شود، اما در همان لحظه های اول برای برقراری حکومت اسلامی نفوذ‏‎ ‎‏روشنفکران غربزده در صف انقلابیون و انزوای روحانیت اصیل موجب می گردد نهضت به‏‎ ‎‏انحراف کشیده شود و همه تلاش شیخ فضل الله نوری برای اقامۀ شریعت در کنار‏‎ ‎‏مشروطیت و خواستن مشروطه مشروعه بی ثمر می ماند و تازه به جرم تحجر و جمود و‏‎ ‎‏مخالفت با مشروطه این پرچمدار استبداد ستیز و مبارز با محاسن سفید به دار آویخته‏‎ ‎‏می شود و مردم بازی خورده هم هورا کشیده کف می زنند!‏

‏‏قبل از آن در دولت انقلابی سربداران در خراسان این دو مانع بروز کرده بودند:‏

‏‏«قیام سربداران از نهضت عالمی پرهیزگار به نام شیخ خلیفه ریشه می گیرد، بنا به نقل او‏‎ ‎‏نخست از واعظی در سبزوار شروع نمود و به استناد علایم ظهور حضرت مهدی(عج) که در‏‎ ‎‏احادیث نقل شده مردم را به آمادگی برای ظهور دعوت نمود. متصوفه که در سبزوار نفوذ‏‎ ‎‏داشتند وی را متهم نمودند که در زیر لفافۀ تصوف چیزهای تازه می گوید و تبلیغ دیناوی‏‎ ‎‏می کند (اسلام تحجری) علمای محافظه کار با توسل به ابوسعید ایلخان مغول سرانجام‏‎ ‎‏توانستند در سال 736 هجری با اعدام شیخ خلیفه ندای قیام و فریاد نویدبخش ظهور و قیام‏‎ ‎‏او را خاموش سازند. (همدستی استبداد و اسلام تحجر) پس از کشته شدن او شاگردش‏‎ ‎‏شیخ حسن جوری پرچم نهضت او را به دوش گرفت. نهضت سربداران در سال 737 در‏‎ ‎‏«باشتین» آغاز گردید. حکومت انقلابی سربداران با فتح نیشابور و جام تا هرات گسترش‏‎ ‎‏یافت و بر اساس ایدئولوژی قیام مهدی(عج) و مذهب تشیع و فتوت و جوانمردی ایرانی پا‏‎ ‎‏گرفت. سربداران سخت به دستورات مذهبی شیخ حسن جوری پایبند بودند و از اینرو پس‏‎ ‎‏از آنکه شیخ حسن در سال 740 توسط امیر ارغونشاه به زندان افتاد و سربداران وی را از‏‎ ‎‏زندان نجات دادند رهبری انقلاب را به عهده شیخ و فرمانروایی را به امیر مسعود تفویض‏‎ ‎‏کردند. ‏‎[19]‎‏ این نو ع تقسیم مسئولیت را می توان ناشی از غیبت شیخ حسن به خاطر زندانی‏‎ ‎‏شدن وی یا کفایت اداری و نظامی امیر مسعود دانست. در هر حال همین انشعاب و تفکیک‏‎ ‎‏مسئولیت در درون نهضت موجب بروز دو جریان سیاسی گردید که برخی از آن دو را به‏‎ ‎‏گروه «میانه» و گروه «افراطی» تعبیر کرده اند. ‏‎[20]‎‏ (نفوذ جریان روشنفکری در نهضت) ‏

‏‏شیخ حسن همواره مقید به اصول و مبانی اسلام بود و از شیوۀ ساده زیستی و درویشی‏‎ ‎‏در زندگی پیروی می کرد، در حالیکه جناح دولت و بدنۀ تشکیلات سربداران در پی کسب‏‎ ‎‏قدرت بود. سربداران علی رغم موفقیتهایی که در مواجهه با دشمنان خارجی داشتند در‏‎ ‎‏درون تشکیلات خود دچار مشکلات فراوان بودند به طوریکه چندین بار کودتا صورت‏‎ ‎‏گرفت و قدرت در میان سران نهضت دست به دست شد و در این میان جناح لیبرال‏‎[21]‎‎ ‎
‏‎

‎‏نهضت همواره سعی می کرد خود را از حصار قید و بند اصول و مقررات آزاد سازند و‏‎ ‎‏مزاحمتهای طرفداران جناح رادیکال‏‎[22]‎‏ و اصولی را از خود دور نماید و نهضتی که از ابتدا بر‏‎ ‎‏مبنای موازین و ایدئولوژی اسلام و فلسفه غیبت و انتظار و قیام به وجود آمده بود به ابزاری‏‎ ‎‏در جهت حکمفرمایی مبدل سازد. ‏‎[23]‎‏ از این رو است که شهید مطهری(ره) خطر تجددطلبی‏‎ ‎‏افراطی را یکی از آفات مهم انقلابها بیان می فرماید. ‏‎[24]‎

‏‏نهضت اسلامی ما و دشمن مقدم ‏

‏‏امام خمینی(س) مبارزه را سه مرحله معرفی فرموده اند. مرحله اول: اسلامی کردن‏‎ ‎‏ایران. مرحله دوم: اسلامی شدن جهان اسلام. و مرحله سوم: جهانی شدن اسلام. ‏‎[25]‎‏ در فاز‏‎ ‎‏اول مبارزه و حرکت نهضت یعنی انقلاب اسلامی ایران جناح جمود و تحجر بر جنگ با امام‏‎ ‎‏و یاران امام آمد و در همکاری و همیاری با استبداد سیاسی جبهه اسلام حکومتی را تشکیل‏‎ ‎‏داد. یک عده مستقیماً با دربار هماهنگ و توجیه گر سلطنت شدند و به شاه جل جلاله‏‎ ‎‏گفتند. ‏‎[26]‎‏ که امام بارها به نام آخوند درباری و آخوند ساواکی و وعاظ السلاطین در رسوایی‏‎ ‎‏آنها کوشید و عدۀ دیگر هم غیر مستقیم با اندیشه های انحرافی خود مانع حرکت انقلابی‏‎ ‎‏الهی امام شدند که انجمن حجتیه از مهمترین آنها بود. ‏

‏‏در فاز دوم نهضت  که امروز در آن قرار داریم یعنی زمان صدور انقلاب و اسلامی کردن‏‎ ‎‏جهان اسلام باز اسلام ارتجاع و مرفه نشین به جنگ با اسلام ناب حضرت امام(س)‏‎ ‎‏صف آرایی کرده است. اسلام سعودی و همدستی مفتیهای درباری با سلاطین کاخ نشین‏‎ ‎‏عرب در زدن انگها و مهرهای شرک و ضد سنت بودن و ‏‎…‎‏ نمونه هایی از این جریان است.‏‎ ‎‏آنچه در حج سال 66 گذشت و به فتوای مفتیهای درباری و عمال قدرت استبداد سیاسی به‏‎ ‎‏دستور اربابان غربی اش آنچنان برائت مسلمین از مشرکین را به خون کشید، نمونه ای از‏‎ ‎‏سدهای عظیم اسلام حکومتی بر سر راه نهضتهای اصیل است. ‏

‏‏ ‏

‏‏نقش امام(ره) در تفکیک بین اسلام حکومتی و حکومت اسلامی‏

‏‏امام راحل با بهره گیری از زحمات همه علمای سلف و پرچمداران نهضتهای اصیل‏‎ ‎‏شیعی از سیدالشهدا(ع) تامرحوم نایینی و شهید مدرس و دادن بصیرت لازم به مردم  در هر‏‎ ‎‏دو عرصۀ انقلاب با تعابیری رسا چهرۀ اسلام حکومتی را فاش نمودند. ‏

‏‏الف) در مرحله اول با تعابیری رسا و گویا چهره مزدور آخوندهای درباری و اسلام‏‎ ‎‏جمود را روشن کردند. ‏

‏
‏‎

‎‏«اگر ملت اسلام به مبانی قرآن واقف گردد و به وظایف سنگین علما و پیشوایان اسلام‏‎ ‎‏آگاه گردد روحانی نماها و آخوندهای درباری در میان اجتماع ساقط خواهند شد و اگر‏‎ ‎‏معممین ساختگی و روحانی نماهای بی حیثیت در جامعه ساقط شوند و نتوانند مردم را‏‎ ‎‏بفریبند دستگاه جبار هیچگاه موفق به اجرای نقشه های شوم استعمارگران نخواهند شد.» ‏‎[27]‎‏ ‏

‏‏امام خطر این طیف و قدمت این خطر را برای ملت گوشزد می فرماید که:‏

‏‏«فقیهی که وارد دستگاه ظلمه می گردد و از حاشیه نشینان دربار می شود و از اوامرش‏‎ ‎‏اطاعت می کند امین نیست و نمی تواند امانتدار الهی باشد. خدا می داند که از صدر اسلام تا‏‎ ‎‏کنون از این علمای سوء چه مصیبتهایی بر اسلام وارد شده است.» ‏‎[28]‎

‏‏امام از موانع و سنگ اندازیهای جناح جمود و تحجر هم بسیار سخن گفتند که منشور‏‎ ‎‏حوزویان پر از این شکوه هاست. ‏

‏‏«خطر تحجرگرایان و مقدس‏‏ ‏‏ نمایان احمق در حوزه های علمیه کم نیست. طلاب عزیز‏‎ ‎‏لحظه ای از تفکر این مارهای خوش خط و خال کوتاهی نکنند. اینها مروج اسلام‏‎ ‎‏آمریکایی اند و دشمن رسول الله.» ‏‎[29]‎‏ و در جای دیگر تصریح می فرمایند که:‏

‏‏«استکبار وقتی که از نابودی مطلق روحانیت و حوزه ها مأیوس شد دو راه برای‏‎ ‎‏ضربه زدن انتخاب نمود: یکی راه ارعاب و زور و دیگر راه خدعه و نفوذ. در قرن معاصر‏‎ ‎‏وقتی حربه ارعاب و تهدید چندان کارگر نشد راههای نفوذ تقویت گردید. اولین و مهمترین‏‎ ‎‏حرکت القای شعار جدایی دین از سیاست است که متأسفانه این حربه در حوزه و روحانیت‏‎ ‎‏تا اندازه ای کارگر شده است.» ‏‎[30]‎

‏‏امام جناح مقابل را به دو قسم آگاه و ناآگاه تقسیم می کند که هر دو کمکار استبداد و‏‎ ‎‏استعمارند:‏

‏‏«ضربات روحانیت ناآگاه و آگاه وابسته به مراتب کاریتر از اغیار بوده و هست. در شروع‏‎ ‎‏مبارزات اسلامی اگر می خواستی بگویی شاه خائن است بلافاصله جواب می شنیدی که‏‎ ‎‏شاه شیعه است. عده ای مقدس نمای واپسگرا همه چیز را حرام می دانستند و هیچ کس‏‎ ‎‏قدرت این را نداشت که در مقابل آنها قد علم کند. خون دلیکه پدر پیرتان از این دستۀ‏‎ ‎‏متحجر خورده است هرگز از فشارها و سختیهای دیگران نخورده است.» ‏‎[31]‎

‏‏«ترویج تفکر شاه سایه خداست و یا با گوشت و پوست نمی توان در مقابل توپ و تانک‏‎ ‎‏ایستاد و اینکه ما مکلف به جهاد و مبارزه نیستیم و یا جواب خون مقتولین را چه کسی‏‎ ‎‏می دهد و از همه شکننده تر شعار گمراه کننده حکومت قبل از ظهور امام زمان(عج) باطل‏‎ ‎‏است و هزاران آن قلت دیگر مشکلات بزرگ و جانفرسایی بود که نمی شد با نصیحت و‏‎ ‎
‏‎

‎‏مبارزه منفی و تبلیغات جلو آنها را گرفت.» ‏‎[32]‎

‏‏اما راست قامتی امام و هم موضع مرجعیت و زمامت امر و بزرگی مرتبه اش در نزد مردم‏‎ ‎‏و همگانی شدن نهضت در بین کثیری از روحانیت اصیل موجب شد که معظم له از این راه پر‏‎ ‎‏صعوبت گذر کند و انقلاب اسلامی به پیروزی برسد. اما طبق سنت تاریخی انقلابها در‏‎ ‎‏عرصه پیروزی به زودی خطر روشنفکری رخ نمود و جریانهای لیبرال و تجددطلب در‏‎ ‎‏جامعه رخ نمودند که باز با فراست امام و بصیرت امت خطر به  اندازه زیادی منتفی شد.‏‎ ‎‏گرچه در دوران پس از قطعنامه و پایان شور و شوق جنگ و عرصه دفاع مقدس باز جریانات‏‎ ‎‏روشنفکری و تجددطلبی با حرفهای ظاهراً منطقی و چهره های ظاهر الصلاح حضور پیدا‏‎ ‎‏کردند. انواع مجلات روشنفکری در داخل و خارج و سمینارها و سخنرانیهای مختلف‏‎ ‎‏خارجی و داخلی درصدد است تا باز آن روح اصولگرایی را از نهضت حذف و این نهضت‏‎ ‎‏را هم بسان سایر نهضتهای الهی منزوی کند که بحق امت اسلامی الان در امتحانی سخت‏‎ ‎‏قرار دارد و رهبر معظم انقلاب هم از خطر تهاجم فرهنگی به خصوص در ابعاد فکری با‏‎ ‎‏زمینه های روشنفکری و هم وجود جریانهای لیبرالی خزنده بارها سخن گفته اند. ‏‎[33]‎

‏‏ب) در فاز دوم و با صدور انقلاب اسلامی به سایر ملل مسلمان باز جناح جمود و جهود‏‎ ‎‏صف آرایی می کند. ‏

‏‏گفته شد که حکومت اسلامی با احیاء تفکر دینی عجین است. از این رو وقتی امام‏‎ ‎‏امت(س) مثلاً حقیقت مرده شدۀ حج را بیان می کند و پویایی آن را بر مسلمین بیان می دارد‏‎ ‎‏باز اسلام حکومتی سعودی به کمک مفتیهای درباری اش به مصاف این تفکر می آید. ‏

‏‏«بزرگترین درد جوامع اسلامی این است که فلسفۀ واقعی بسیاری از احکام الهی را درک‏‎ ‎‏نکرده اند و حج با آنهمه راز و عظمتی که دارد هنوز به صورت یک عبادت خشک و یک‏‎ ‎‏حرکت بی حاصل و بی ثمر باقی مانده است.» ‏‎[34]‎

‏‏ایشان در وصف جناح مقابل می فرماید:‏

‏‏«چه بسا جاهلان متنسک بگویند که قداست خانۀ حق و کعبه معظمه را به شعار و‏‎ ‎‏تظاهرات و راهپیمایی و اعلان برائت نباید شکست و حج جای عبادت و ذکر است نه میدان‏‎ ‎‏صف آرایی و رزم. و نیز چه بسا عالمان متهتک القا کنند که مبارزه و برائت و جنگ و ستیزکار‏‎ ‎‏دنیاداران و دنیاطلبان بوده است و ورود در مسائل سیاسی آنهم در ایام حج دون شأن‏‎ ‎‏روحانیون و علما می باشد که خود این القائات نیز از سیاست مخفی و تحریکات‏‎ ‎‏جهانخواران به شمار می رود.» ‏‎[35]‎

‏‏همچنین در جای دیگر بیان می دارد:‏

‏
‏‎

‎‏«آری در منطق استکبار جهانی هر که بخواهد برائت از کفر و شرک را پیاده کند متهم به‏‎ ‎‏شرک خواهد شد و مفتیها و مفتی زادگان این نوادگان «بلعم باعوراها» به قتل و کفر او حکم‏‎ ‎‏خواهند داد.» ‏‎[36]‎

‏‏سپس اسلام ناب محمدی(ص) را در مقابل این اسلام حکومتی علم می نماید:‏

‏‏«مگر مسلمانان نمی بینند که امروز مراکز وهابیت در جهان به کانونهای فتنه و جاسوسی‏‎ ‎‏مبدل شده اند که از یک طرف اسلام اشرافیت، اسلام ابوسفیان، اسلام ملاهای کثیف‏‎ ‎‏ درباری، اسلام مقدس نماهای بی شعور حوزه های علمی و دانشگاهی، اسلام ذلت و‏‎ ‎‏نکبت، اسلام پول و زور، اسلام فریب و سازش و اسارت، اسلام حاکمیت سرمایه و‏‎ ‎‏سرمایه داران بر مظلومین و پابرهنه ها و در یک کلمه اسلام آمریکایی را ترویج می کنند و از‏‎ ‎‏طرف دیگر سر بر آستان سرور خویش آمریکای جهانخوار می گذارند.» ‏‎[37]‎

‏‏تبیین روشن حکومت اسلامی و برطرف کردن ذهنیات‏

‏‏الف) اصولگرایی و اسلامگرایی ‏‎–‎‏ امام امت(س) اولین خصیصۀ اسلام حکومتی را در‏‎ ‎‏رفتار و گفتار زیر پا نهاد. ایشان هرگز حکومت را اصل ندانست و ارزشها و اصول مسلم‏‎ ‎‏اسلامی را اصل و حکومت را مقدمۀ برگزاری این اصول قرار داد. اصولاً در اندیشۀ  امام‏‎ ‎‏گرچه حاکم اسلامی حاکم بر احکام اولیه شریعت است و با موقعیتهای خاصی می تواند‏‎ ‎‏موقتاً حکم اولیه ای را تعطیل نماید، ولی هرگز اجازۀ تعطیلی ارزشها و اصول اسلامی را‏‎ ‎‏ندارد. حکومت ابزار اقامه قسط و عدل اجتماعی است، آن مقدمه و این ذی المقدمه است.‏‎ ‎‏هرگز جایز نیست برای ماندن حکومت لحظه ای عدل را تعطیل کرد، چون فلسفۀ وجودی آن‏‎ ‎‏اقامه عدل بوده است. ایشان می فرماید:‏

‏‏«عهده دار شدن حکومت فی حد ذاته شأن و مقامی نیست بلکه وسیله انجام وظیفه،‏‎ ‎‏اجرای احکام و برقراری نظام عادلانۀ اسلام است.» ‏‎[38]‎

‏‏امام امت(س) هرگز مصالح سیاسی و دیپلماتیک مرسوم بین سیاسیون و حکومتداران را‏‎ ‎‏در تعارض با اصول اسلامی ترجیح نمی داد. فتوای قتل سلمان رشدی و نامه به گورباچف‏‎ ‎‏رهبر شوروی سابق دو نمونه از این الگوی رفتاری است که کاملاً برخلاف مصالح سیاسی‏‎ ‎‏مرسوم است، ولی امام چون از اصول اسلامی لحظه ای عدول نکرده است نمی خواهد در‏‎ ‎‏اینجا هم عدول نماید. ‏

‏‏ب) حکومت اسلامی حکومت مشروطه است نه مطلقه. ‏

‏‏امام راحل(س) در این باره می فرماید: «حکومت اسلامی نه استبدادی است نه مطلقه،‏‎ ‎

‏
‏‎

‎‏بلکه مشروطه است. البته نه مشروطه به معنای متعارف فعلی آنکه تصویب قوانین تابع آرای‏‎ ‎‏ اشخاص و اکثریت باشد. مشروطه از این جهت که حکومت کنندگان در اجرا و اداره مقید‏‎ ‎‏به یک مجموعه شرط هستند که در قرآن کریم و سنت رسول اکرم(ص) معین گشته است.‏‎ ‎‏مجموعۀ شروط همان احکام و قوانین اسلام است که باید رعایت و اجرا شود، از اینجهت‏‎ ‎‏حکومت اسلامی حکومت قانون الهی بر مردم است.» ‏‎[39]‎‏ ‏

‏‏ج) حکومت اسلامی حکومت قانون است. ‏

‏‏«حکومت اسلامی حکومت قانون است. در این طرز حکومت حاکمیت منحصر به‏‎ ‎‏خداست. قانون اسلام یا فرمان خدا بر همه افراد و بر دولت اسلامی حکومت تام دارد. همه‏‎ ‎‏افراد از رسول اکرم گرفته تا خلفای آن حضرت و سایر افراد تا ابد تابع قانون هستند.» ‏‎[40]‎

‏‏برخلاف حکومتهای استبدادی که اراده یک فرد حاکم است و حرف او قانون است و‏‎ ‎‏قانون برای همه جز خود او لازم الاتباع است. از این روست که برخی متفکران اسلامی‏‎ ‎‏حکومت اسلامی را «ولایت فقه» معرفی می کنند. یعنی فقه و قانون اسلام است که حکومت‏

‏‏می کند نه شخص فقیه و رهبر. در واقع صدور یک حکم و فتوا اولین فرد که باید اطاعت کند‏‎ ‎‏خود والی و فقیه است بعد سایر مردم. ‏‎[41]‎

‏‏امام برای برطرف سازی ذهنیات آلوده به اسلام حکومتی می فرماید: «شما از ولایت‏‎ ‎‏فقیه نترسید. فقیه نمی خواهد به مردم زورگویی کند. اگر یک فقیهی بخواهد زورگویی کند‏‎ ‎‏این فقیه دیگر ولایت ندارد. اسلام است، در اسلام قانون حکومت می کند. پیغمبر اکرم(ص)‏‎ ‎‏هم تابع قانون بود.» ‏‎[42]‎

‏‏و) احیاء اصل النصیحة الائمة المسلمین و امر به معروف و نهی از منکر. ‏

‏‏در اسلام حکومتی مردم هیچگونه حق تعارض با حاکمان را ندارند. انواع و اقسام ابزار‏‎ ‎‏توجیه و فلسفه بافیها مثل قضا و قدر و جبر و اختیار و ‏‎…‎‏ در کار بوده است. تا اینکه هر گونه‏‎ ‎‏روحیۀ تعارض و نصیحت را، حتی از ذهن مردم ببرند و شاه را سایه خدا و پایدار و معصوم‏‎ ‎‏جلوه دهند و حتی اگر غیر معصوم باشد قضا و قدر الهی بر این بوده است که تحت سلطنت‏‎ ‎‏او باشیم و‏‎…‎‏ .‏

‏‏حکومت اسلامی به اقتضای ذاتی اش احیا کننده تفکر دینی است. امر به معروف و نهی‏‎ ‎‏از منکر منزوی شده در سالها سلطنت شاهان دوباره احیا می شود و حرف از نصیحت ائمه‏‎ ‎‏مسلمین به عنوان یک حق والی بر مردم به میان می آید. سایه خدا بودن کجا و فرمایش امام‏‎ ‎‏کجا که فرمود: «خدا می داند که شخصاً برای خود ذره ای مصونیت و حق و امتیاز قائل نیستم‏‎ ‎‏و اگر تخلفی از من سر زند مهیای مؤاخذه ام.» ‏‎[43]‎

‏
‏‎

‎‏مردم در حکومت اسلامی هم نقش نظارت عمومی پیدا می کنند  و هم نقش نظارت‏‎ ‎‏خصوصی. اولی به وسیلۀ ابزار عمومی زبان و قلم و همه افراد، و دومی با انتخاب نماینده در‏‎ ‎‏خبرگان و مجلس شواری اسلامی برای نظارت بر کار حاکمان حکومت اسلامی، از ولی فقیه‏‎ ‎‏تا دولت و سایر اعضای حکومت. قانون نمایندگان را چنین حقی می دهد که در تمام مسائل‏‎ ‎‏داخلی و خارجی کشور اظهار نظر کنند. ‏‎[44]‎

‏‏هـ) دادن حق رأی به مردم. ‏

‏‏باز از خصیصه های حکومتهای دیکتاتوری و اسلام حکومتی گرفتن هر گونه حق رأی و‏‎ ‎‏تعیین سرنوشت از مردم است، در صورتیکه در حکومت اسلامی در عین اینکه مشروعیت‏‎ ‎‏نظام از خداوند است نه رأی مردم، اما نقشهای بسیاری به مردم واگذار شده است، مثل‏‎ ‎‏تعیین رهبر با بیعت خود، انتخاب شکل حکومت، انتخاب رئیس جمهوری و نمایندگان‏‎ ‎‏مجلس و ‏‎…‎‏ امام در این باره می فرماید:‏

‏‏«حکومت جمهوری اسلامی مورد نظر، از رویۀ پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) الهام‏‎ ‎‏خواهد گرفت و متکی به آرای عمومی ملت می باشد و نیز شکل حکومت با مراجعه به آرای‏‎ ‎‏ملت تعیین خواهد گردید.» ‏‎[45]‎

‏‏«ماهیت حکومت جمهوری اسلامی این است که با شرایطی که اسلام برای حکومت‏‎ ‎‏قرار داده است با اتکا به آرای عمومی ملت حکومت تشکیل شده و مجری احکام اسلام‏‎ ‎‏باشد.» ‏‎[46]‎

‏‏برحذر داشتن روحانیون از انحصارطلبی فکری و سیاسی. ‏

‏‏امام امت(س) در عین نظر به خطر التقاط زدگی و انحراف فکری جوانان توسط‏‎ ‎‏روشنفکران و تحصیلکردگان غرب و توصیه های مکرر به جوانان مبنی بر همراهی با‏‎ ‎‏روحانیت اصیل و دوری از اسلام منهای روحانیت به روحانیت تذکر می دهد که فکرها و‏‎ ‎‏نظرهای مخالف خود را با سعه صدر تحمل کنند و پاسخ بگویند و از انحصار طلبی و انگ زدن‏‎ ‎‏بپرهیزند. ایشان می فرماید:‏

‏‏«از باب تذکر و تأکید عرض می کنم، امروز که بسیاری از جوانان و اندیشمندان در فضای‏‎ ‎‏آزاد کشور اسلامیمان احساس می کنند  که می توانند اندیشه های خود را در موضوعات و‏‎ ‎‏مسائل مختلف اسلامی بیان دارند با روی گشاده و آغوش باز حرفهای آنها را بشنوید و اگر‏‎ ‎‏بیراهه می روند با بیانی آکنده از محبت و دوستی راه راست اسلامی را نشان آنها دهید. و باید‏‎ ‎‏به این نکته توجه کنید که نمی شود عواطف و احساسات معنوی و عرفانی آنان را نادیده‏‎ ‎‏گرفت و فوراً انگ التقاط و انحراف بر نوشته هاشان زد و همه را یکباره به وادی تردید و شک‏‎ ‎
‏‎

‎‏انداخت.» ‏‎[47]‎

‏‏پس در حکومت اسلامی بر خلاف اسلام حکومتی آزادی تفکر و بیان در آن‏‎ ‎‏چارچوبه ای که شریعت اسلامی بیان کرده مجاز است و هیچ کس حق جلوگیری از آن را‏‎ ‎‏ندارد. قانون اساسی جمهوری اسلامی در این باره نکات بسیار ارزنده ای دارد. مثلاً «در‏‎ ‎‏اصل 24 آمده است نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی‏‎ ‎‏اسلام یا حقوق عمومی باشد. تعطیل آن را قانون معین می کند.» ‏‎[48]‎

‏‏یا در اصل 26 آمده است:‏

‏‏«احزاب و جمعیتها، انجمنهای سیاسی و صنفی و انجمنهای اسلامی یا اقلیتهای دینی‏‎ ‎‏شناخته شده آزادند مشروط به اینکه اصول استقلال، آزادی و وحدت ملی و موازین‏‎ ‎‏اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند. هیچکس را نمی توان از شرکت در آنها‏‎ ‎‏منع کرد یا به شرکت در یکی از آنها مجبور ساخت.» ‏‎[49]‎

‏‏امام امت(س) همچنین با رهنمودهای حکیمانۀ خود ضمن تأیید روحانیون در صحنه و‏‎ ‎‏تأیید هر دو جناح سیاسی آنروز کشور بارها آنها را از انحصارطلبی و انگ زدن به یکدیگر و‏‎ ‎‏کارهای حذفی بر حذر می داشتند. از باب نمونه فرمودند:‏

‏‏«امروز هیچ دلیل شرعی و عقلی وجود ندارد که اختلاف سلیقه ها و برداشتها و حتی‏‎ ‎‏ضعف مدیریتها دلیل بهم خوردن الفت و وحدت طلاب و علمای متعهد گردد.» ‏‎[50]‎‏ ماحصل‏‎ ‎‏افکار و آرمانها و زحمتهای آن پیر بزرگ امروز حکومت جمهوری اسلامی است با مردمی‏‎ ‎‏آزاده و با بصیرت و پشت سر رهبری خردمند و فرزانه و تکیه بر قانون اساسی محکم و‏‎ ‎‏استوار که ان شاء الله نمونه خوب و ارزشمندی برای همه جهان اسلام خواهد بود. ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏‏‎

‎‏

پی نوشتها‏

‏‏ ‏

‏‎

‎