رویکرد به دین و دنیا در تمدن اسلامی

‏‏رویکرد به دین و دنیا در تمدن اسلامی‏^‎[1]‎‏  ‏

‏‏در موضوع و مطلبی که این جمع و همایش حول محور آن برگزار شده، یعنی تمدن‏‎ ‎‏اسلامی در اندیشۀ حضرت امام(ره)، باید عرض کنم تمدن اسلامی آمیخته ای از دنیا و‏‎ ‎‏آخرت و عالم ماده و معناست. در اسلام و فرهنگ قرآن و اهل بیت سلام الله علیهم‏‎ ‎‏اجمعین دنیا و آخرت هر یک به تنهایی، مذموم و مردود شمرده شده است. حضرت‏‎ ‎‏علی(ع) در جمله ای می فرماید: «‏‏لَیْسَ مِنّا مَنْ تَرَکَ الدُّنْیٰاه لاخِرَتِهِ وَ لاآخِرَتِهِ لِدُنْٰیٰاه‏‏» از ما و‏‎ ‎‏پیرو ما نیست کسی که دنیا را برای آخرت و یا آخرت را برای دنیا ترک کند. یعنی نه‏‎ ‎‏«دنیانگری» محض درست است و نه «آخرتنگری» محض. نه این روش و منش درست‏‎ ‎‏است که بگویید ما را به دنیا چه کار، ما باید برویم سراغ عبادت خودمان و حال و هوای‏‎ ‎‏معنوی خودمان و نه آنکه برای دین هم تفسیر دنیوی داشته باشیم و اینگونه نظر بدهیم که‏‎ ‎‏اگر ما بتوانیم مشکلات دنیایی مردم را حل کنیم و به وضع ملی و اقتصادی مردم برسیم،‏‎ ‎‏مردم طبعاً مشکل اخلاقی و معنوی نخواهند داشت. ‏

‏‏اسلام دنیا و آخرت را با هم مورد توجه قرار داده است؛ البته، بر سر دو راهیها، آنجایی‏‎ ‎‏که راه دنیا و آخرت از هم جدا می شود و وضعیتی به وجود می آید که شما یکی از آن دو را‏‎ ‎‏باید انتخاب کنید، در این جا اسلام می فرماید: دنیا را رها کن و به سراغ آخرت و معنویت‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏دلتان را به ارزشها بدهید و به اصالتهای معنوی. اخلاق و معنویت را اصل قرار بدهید‏‎ ‎‏که اگر این اصل شود دیگر اقبال و عدم اقبال دنیا به انسان، وی را از راه منحرف نمی کند.‏‎ ‎‏بنابراین شما در روایات ملاحظه می فرمایید که آنچه از دنیا مذموم شده «دنیادارایی»‏‎ ‎‏نیست؛ بلکه «دنیادوستی» است. در هیچ روایت یا متنی از متون اسلامی، دنیا به ماهو دنیا،‏‎ ‎‏مذمت نشده است؛ بلکه آنچه مذمت شده، دنیادوستی است. در روایت معروف هم‏‎ ‎‏می فرماید: ‏‏«حُبُّ الدُّنْیٰا رَاْسُ کُلِّ خَطیئَةٍ»؛‏‏ دوستی دنیا سرمنشأ هر انحراف و فسادی است. ‏

‏‏ ‏

‏‏سابقه تمدن در تاریخ اسلام‏

‏‏تاریخ اسلام در زمینۀ تمدن، سابقۀ بسیار پرافتخاری دارد. آن روزی که مسیحیت به‏‎ ‎‏بهانۀ دین و معنویت انزواگرایی را تبلیغ می کرد و محاکم تفتیش عقاید را تشکیل می داد و‏‎ ‎‏هر کس، نظری غیر از پاپ داشت را به محکمه می کشاند، می کشت، اعدام می کرد،‏‎ ‎‏می سوزاند و به دار می آویخت؛ ما می بینیم آنجا اسلام منادی تمدن است. اسلام منادی‏‎ ‎‏ادارۀ یک جامعه، بر اساس روابط صحیح و عادلانه، اخلاق و ارزشهای انسانی است.‏‎ ‎‏سابقۀ جزیرةالعرب در قبل از بعثت نبی اکرم(ص) هم سابقۀ خوبی نیست. محیط‏‎ ‎‏جزیرةالعرب را در قبل از بعثت ببینید که در چه وضعیتی قرار داشت. آن قدر دچار وحشت‏‎ ‎‏و انحطاط اخلاقی و فساد و تباهی شده بودند که قدرتهای بزرگ استعماری روز، حتی به‏‎ ‎‏فکر استثمار و استعمار این سرزمین نبودند. قتل و غارت، آدم کشی، ناامنی و زنده به گور‏‎ ‎‏کردن دختران، کارهای عادی و روزمرۀ مردم جزیرةالعرب بود. ‏

‏
‏‎

‏‏پیغمبر عظیم الشأن در چه جامعه ای تمدن را ایجاد کرد؟ جامعه ای که دارای آن سابقه‏‎ ‎‏بود؛ و از چه کسانی ابوذر غفاری ساخت؟ در دیدگاه عمومی آنچنان مدینۀ فاضله ای‏‎ ‎‏ساخت که می بینیم برای همیشه با عزت و افتخار در تاریخ ثبت و ضبط است. پیامبر‏‎ ‎‏این گونه دگرگونی ایجاد کرد. امّا اساس این تمدن چه بود؟ اساس، اصول اخلاق اسلامی،‏‎ ‎‏معنویت، ارزشها و اصالتها بود. اساس، کلمۀ توحید بود. ‏

‏‏اگر تمدنی بر اساس اصالتها و ارزشهای اسلامی نباشد؛ اگر اساس، پیشرفت‏‎ ‎‏معنویات و ارزشهای اسلامی نباشد، هر چند از نظر علمی و صنعتی پیشرفت کند؛ مانند‏‎ ‎‏دزدی می ماند که با چراغ وارد خانه ای می شود. ‏

‏‏اینجاست که فرق بین تمدن غرب و تمدن اسلامی روشن می شود و تقابل دو جریان‏‎ ‎‏معلوم می گردد. غرب برای رسیدن به تمدن، چه حد و مرزی قائل است؟ حد و مرزی‏‎ ‎‏برایشان وجود ندارد؛ آزادی و بی بند و باری مطلق. امّا امیرالمؤمنین را در نظر بگیرید.‏‎ ‎‏پیامبر گرامی و عظیم الشأن اسلام را در نظر بگیرید؛ ایشان کاری که کرد این بود که جامعه‏‎ ‎‏را از نظر اخلاقی متحول کرد و روابط اسلامی را بین مردم و آحاد جامعه برقرار کرد و میان‏‎ ‎‏آنها عدالت اجتماعی را بسط و گسترش داد. آن حضرت، فریاد ‏‏«لٰاتَظلِمُونَ وَلٰا‏‎ ‎‏تُظْلَمُونَ»‏‎[3]‎‏؛ نه ظالم باشید و نه مظلوم، را سر داد.‏

‏‏ ‏

‏‏کنار گذاشتن ارزشها علت افول تمدن اسلامی‏

‏‏چه شد که تمدن اسلامی افول کرد؟ تمام مصائبی که در طول تاریخ، نصیب ما‏‎ ‎‏مسلمانها شده از این ناحیه بوده که متأسفانه، به یک مرتبه، ارزشهای اسلامی و اصالتهای‏‎ ‎‏اسلامی فراموشمان شد. مگر مسلمانها یک روزی پیشرو تمدن بشر نبودند. مگر مسلمانان‏‎ ‎‏یک روزی آن گونه نبودند که دانشجویان و دانش پژوهان اروپایی از طریق مدیترانه می آمدند‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏در کتاب تاریخ تمدن اسلام، نوشته گوستاولوبون آمده است که در زمان هارون رشید‏‎ ‎‏یکی از علمای مسلمان، ساعتی را می سازد که زنگ هم می زده؛ مسلمانها آن ساعت را به‏‎ ‎‏عنوان سوغات برای پادشاه فرانسه می برند، پادشاه فرانسه آن را در کاخش نصب می کند؛‏‎ ‎‏وقتی صدای زنگ ساعت بلند می شده، مردم فرانسه از خانه بیرون می ریختند و با بیل و‏‎ ‎‏کلنگ کاخ سلطنتی را محاصره می کردند و می گفتند که از رهبران مذهبیمان شنیده بودیم‏‎ ‎‏که شیطان یک موجود مرموزی است که دشمن بشر است و می خواهد آن را منحرف کند؛‏‎ ‎‏اما تا حالا آن را نشناخته بودیم؛ با این صدا آن را شناختیم. آمده ایم که به حسابش برسیم و‏‎ ‎‏بشر را از شرش راحت کنیم. ‏

‏‏این است تاریخ تمدن اروپا؛ این است تاریخ تمدن غرب. اروپایی که دانشمندان را‏‎ ‎‏می کشت و کسب علم را مخالف دین می دانست. غرب و اروپا تمدنی نداشت. آنها هرچه‏‎ ‎‏آموختند و یاد گرفتند از اسلام و مسلمانان بود. ‏

‏‏اما چه شد که این تمدن اسلامی یک مرتبه از کف مسلمانان رفت؟ علت این بود که‏‎ ‎‏این تمدن اسلامی از جریانات ضداخلاقی، متأثر شد. مسلمانان اندلس به یک مرتبه در‏‎ ‎‏منجلاب فساد غوطه ور شدند. دشمنان کاری کردند که مسلمانان یک مرتبه تمام ارزشهای‏‎ ‎‏اسلامی  و اصالتها را فراموش کردند و تمدن از کفشان رفت.‏

‏‏ ‏

‏‏وظیفۀ ما در احیای ارزشها‏

‏‏امروز همانطوری که امام عزیزمان و مقام معظم رهبری فرمودند؛ باید تلاش کنیم تا‏‎ ‎‏اولاً ارزشهای اسلامی را زنده کنیم. ثانیاً خود را باور کنیم و بدانیم و بفهمیم که ما‏‎ ‎‏می خواهیم کار کنیم و در نتیجه انشاءالله ایرانی عزیز، سربلند و اسلامی داشته باشیم.‏‎ ‎‏همانطور که امام عزیز فرمودند چه دشمن بخواهد و چه نخواهد این انقلاب صادر شده‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏پی نوشتها:‏

‏‏ ‏

‏‎