مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین اسدالله بیات

‏‏مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین اسدالله بیات‏

‏‏ لطفاً دربارۀ سابقۀ آشنایی خودتان با حاج آقا مصطفی و نوع ارتباطی که با ایشان داشته اید، توضیح دهید:‏

‏‏ از ابتدایی که من به قم وارد شدم، با ایشان آشنا گردیدم و تا زمانی که ایشان به ترکیه تبعید شدند با همدیگر رابطه داشتیم. ارتباط ما بیشتر جنبۀ سیاسی داشت، به دلیل ارادتی که نسبت به امام بزرگوار(س) و بیت ایشان داشتم. حاج آقا مصطفی(ره) به تعبیر حضرت امام(س)، امید آیندۀ اسلام بود و این مسأله برای ارادتمندان به بیت ایشان روشن بود. به همین دلیل، ارادتی که افراد نسبت به امام(س) داشتند، همان را در مرتبه ای دیگر، نسبت به حاج آقا مصطفی(ره) داشتند. برخی خصوصیّات حاج آقا مصطفی(ره) موجب علاقۀ بیشتر افراد نسبت به ایشان می شد؛ از جملۀ آنها هوشیاری و آینده نگری او بود و از این نظر، شباهت بسیاری به ‏

‏
‏‎

‏‏گذشته از این مطالب، بیوت علما معمولاً دارای برخی ارزشهاست و آقازاده های علما از برخی ارزشها برخوردارند. اما ما بر اساس تجربه هایی که داشتیم، می دیدیم که معمولاً آنها نمی توانند در ابعاد علمی و رفتاری خود، ارزشهایی را که از پدران بزرگوارشان گرفته اند، منعکس کنند یا حتی بعضی فاقد این ابعاد بودند و از خصوصیّات اخلاقی، علمی و رفتاری پدرانشان بهره ای نداشتند. ولی هر کس در بیت امام(س)، شخصیّت علمی، انقلابی، بی ریا و کریمانۀ حاج آقا مصطفی(ره) را می دید، در می یافت که حضرت امام(س) در این جهت، از بقیۀ علماء موفقتر بوده و توانسته است چنین انسانی پرورش دهد. به این بیان، شاید بتوانم بگویم که ارادت ما به حاج آقا مصطفی(ره) جدای از ارادتمان به حضرت امام(س) نبود. ما مجموعۀ ظواهر وجودی امام(س) را در ایشان می دیدیم و حس می کردیم.‏

‏‏من گاهی برخی از نامه هایی را که حضرت امام(س) از ترکیه به حاج آقا ‏

‏
‏‎

‏‏ دربارۀ ابعاد و ویژگیهای سیاسی حاج آقا مصطفی چه می دانید:‏

‏‏ رژیم طاغوت نمی توانست حساسیت خود را نسبت به امام(س) پنهان کند؛ چون ایشان را مانع غارتگریهای خانوادگی خود و منافع آمریکا در ایران می دانست. همین حساسیت را رژیم نسبت به حاج آقا مصطفی(ره) هم داشت. و شاید دلیل اینکه رژیم حاضر نشد حاج آقا مصطفی(ره) پس از تبعید امام(س) در کشور بماند، همین مسأله باشد. درست هم فکر کرده بود؛ چون در صورت حضور حاج آقا مصطفی(ره) در ایران، نهضت ادامه پیدا می کرد و او به مقاصد شوم خود نمی رسید. این مسأله ای است که شواهد تاریخی، از جمله دستورالعملی که شاه دربارۀ حاج آقا مصطفی(ره) به ساواک داده بود، بر آن دلالت دارد. در آن نامه، ایشان را «آیت الله مصطفی» خوانده بود. این نوشته ها حاکی از آن است که او فکر می کرد اگر امام(س) هم در ایران نباشد. حاج آقا مصطفی(ره) می تواند حرکت او را با همان درایت و تواناییهایی که از پدرش به ارث برده است، ادامه دهد؛ همان جوهرۀ ذاتی که خداوند در وجود او نهاده بود.‏

‏‏حاج آقا مصطفی(ره) از نظر علمی، فرد بسیار ملّایی بود و کسی در این مسأله ‏

‏
‏‎

‏‏در قضیۀ پانزدهم خرداد که حضرت امام(س) در مدرسۀ فیضیه آن سخنرانی را ایراد کردند، اولین کسی که همراه امام(س) بود و نقطه نظراتی هم داشت، حاج آقا مصطفی(ره) بود. ایشان در این جریانات، در کنار امام(س) بود و مجموع این قضایا را زیر نظر داشت. در شبی که می خواستند امام(س) را تبعید کنند، ایشان در خانۀ حاج آقا مصطفی(ره) استراحت می کردند. امّا ایشان به قدری رازدار بود که نیروهای رژیم نفهمیدند امام(س) در خانۀ اوست. البته ایشان فقط رهبری نظام را مهمترین مصلحت تشخیص داده بود. آن شب امام(س) برای نماز شب بیدار می شوند، احساس می  کنند که سر و صدایی شنیده می شود. این طور استنباط کرده بودند که مأموران رژیم به خانۀ ایشان ریخته اند و صدای شکنجه به گوش می رسد. طاقت نمی آورند، به خانۀ خودشان می آیند و می گویند: «شما دنبال چه کسی هستید؟ خمینی منم».‏

‏‏با وجود آن همه نیروی نظامی و اینکه هیچ کدام نمی دانسته اند امام(س) کجاست، خود ایشان می آید و خود را به مأموران معرفی می کند. امام(س) را سوار ماشین می کنند و می برند. حاج آقا مصطفی(ره) را هم تهدید می کنند که نباید به کسی ‏

‏‏ ‏

‏
‏‎

‏‏اگر حاج آقا مصطفی(ره) هم مانند برخی دیگر احتیاط یا مصلحت اندیشی کرده بود و برخی مسایل را نمی گفت، قضیۀ پانزده خرداد مطرح نمی شد؛ قضیه ای که برای امام(س) بسیار مؤثر بود و تأثیر فوق العاده ای بر ایشان گذارد؛ در عین حال، حرکت انقلابی عظیمی را هم ایجاد کرد که مبدأ پیروزی واقع شد. من معتقدم که برخورد خوب حاج آقا مصطفی(ره) و شهامت ایشان و برخورد سیاسی او این جریان را دقیقاً به گونه ای هدایت کرد که چنان حرکت عظیمی رخ داد که تاریخ نمی تواند عمق و عظمت آن را بپوشاند. ‏

‏‏پس از دستگیری امام(س)، تنها جایی که به آن دسترسی داشتیم، بیت امام(س) بود و در بیت ایشان، به واسطۀ حاج آقا مصطفی(ره) آرامش و تسلّای خاطر پیدا می کردیم. من بارها در مدتی که ایشان در قم بود، به بیت امام(س) می رفتم. بین اتاق اوّل و دوم در سایه می نشست و با چهره ای امیدوار و باصلابت، با مراجعه کنندگان برخورد می کرد و مانند پدر بزرگوارش مردم را هدایت می نمود. ‏

‏‏خاطرۀ دیگری که برایم بسیار ارزشمند است این بود که وقتی نیروهای مبارزی مانند بخارایی و فاریابی از سوی رژیم به اعدام محکوم شده بودند، برخی از دوستان با هدایت آقای ربّانی شیرازی و در واقع با خطّ کلی حاج آقا مصطفی(ره) ‏

‏
‏‎

‏‏ به نظر شما، حاج آقا مصطفی به عنوان یک شخصیّت مستقل، چه نقشی در انقلاب داشتند؟‏

‏‏ از آنجا که حضرت امام(س) عظمت بسیاری دارد، در انقلاب اسلامی به هر کس که نگاه کنیم، می بینیم به نوعی در راستای اهداف و حرکات ایشان است. بنابر ‏

‏
‏‎

‏‏از جمله ویژگیهای ایشان، صلابت او بود و راهنمایی و جهت دهی به نهضت، بدون اینکه کوچکترین تردید یا تأمّلی داشته باشد. در طی این مدت که امام(س) در تبعید و ایشان در قم بود، ما به طور مستقیم با ایشان مشورت می کردیم. مرحوم آقای ربّانی و بزرگان دیگری که در انقلاب نقشهای مهمی ایفا کردند، با ایشان بودند. ایشان در عین اینکه فرد مستقلی بود. ولی نقش پدر را ایفا می کرد. در یکی از نامه هایی که امام(س) از ترکیه به ایشان نوشته بودند، تأکید داشتند که حاج آقا مصطفی(ره) مراجعات مالی و اداری بیت امام(س) را انجام دهد و شهریۀ طلاب را بپردازد. اما متأسفانه دست روزگار اجازه نداد که ایشان جوهرۀ خود را نشان دهد.‏

‏‏حاج آقا مصطفی(ره) به قدری در مقابل پدرش مطیع و فانی بود که بسیاری از موارد، اصلاً خود را نشان نمی داد، در حالی که اگر غیر از رابطۀ مراد و مریدی بود، بیش از این می توانست خود را نشان دهد. او در آن مقطع خاص، تنها پناهگاه نیروهای انقلاب از داخل و خارج بود؛ نیروهای روحانی، بازاری، دانشجو و سایر ‏

‏
‏‎

‏‏ شخصیّت حضرت امام(س) چه تأثیرهایی از لحاظ علمی، اخلاقی و سیاسی بر حاج آقا مصطفی داشت:‏

‏‏ یکی از دوستان به نام آقای رضوی، از قول پدرش می گفت در ایام طفولیت که حضرت امام(س) در خمین به مکتب تشریف می بردند، در مسیر راهشان درختان میوه ای بود. افراد در مسیر راه، گاهی از این درختها میوه ای می چیدند و می خوردند، اما تنها کسی که حتی به آن درختها نگاه هم نمی کرد، حضرت امام(س) بود. یا کسانی که آن دوران امام(س) را به خاطر دارند، اعتراف می کنند که امام(س) در مجلسی که غیبتی بوده، شرکت نمی کرده اند و یا اگر در حضورشان چنین کاری انجام می شده با آن برخورد می کرده اند یا مجلس غیبت را ترک می نموده اند. به یاد دارم در نامه هایی که حضرت امام(س) پس از دستگیریشان به حاج آقا مصطفی(ره) نوشته بودند تأکید کرده بودند که «پسرم، رضایت خدا و رضای من در جلب رضایت مادرتان است. شما باید رضایت او را جلب کنید». اصلاً نوع ارتباط امام (س) با استادانش، چه در عرفان، چه ادبیات، چه اصول و چه غیر آن، با بقیۀ ارتباطهایشان تفاوت داشته است. زندگی امام(س) از ابتدا منظم، منسجم و در چارچوب خاصی بوده است؛ مثلاً، حتی ورود و خروجش مشخص بوده است. به همین دلیل، بر دیگران اثر فوق العاده  داشته اند. و اگر امام(س) توانستند در نسل انقلاب روحیه ای ایجاد کنند، پیش از آن، این روحیه را در محیط خانواده ایجاد کرده ‏

‏
‏‎

‏‏روزی خدمت حضرت امام(س) رسیدم. حاج احمد آقا هم نشسته بودند. من خدمت حضرت امام(س) عرض کردم: «آقا، من غیر از اینکه نسبت به حاج احمد آقا ارادت دارم، بیشتر از این جهت دوستش دارم که برای شما پسر خوبی است؛ چون هیچ بنا ندارد در مقابل شما اظهار نظری داشته باشد و مطیع امر شماست». این مسأله را من به خود حاج احمد آقا هم گفته بودم که «شما برای امام(س) پسر خوبی هستید». و به واقع هم چنین بود. حاج آقا مصطفی(ره) هم چنین حالتی نسبت به حضرت امام(س) داشت. بارها من خدمت امام(س) رسیده بودم؛ می دیدم که وقتی امام(س) حرف می زنند، حاج آقا مصطفی(ره) با اینکه خودش رجل علمی بود، ملّای حسابی بود و سطوح عالی حوزه را تدریس می کرد، اما طوری حرمت پدر را رعایت می کرد که تصور نمی کنم اگر شخص دیگری بود، چنین می کرد. ظرفیّت وجودی، صفات موروثی، استعداد فوق العاده، نظم و روحیۀ خاصی که در حاج آقا مصطفی(ره) وجود داشت، دست به دست هم داده و چنان جوهره ای ساخته بود که با وجود آن روحیۀ انقلابی اش، ظواهر شرع را به طور جدّی رعایت می کرد. تمام این ویژگیها در حضرت امام(س) هم بود. ‏

‏‏حضرت امام(س) یکی از انسانهایی بود که در طول تاریخ، مَثَل اعلای وفاست؛ از ‏

‏
‏‎

‏‏یکی از استادان حاج آقا مصطفی(ره)، مرحوم آیت الله بروجردی بود. ایشان اندیشه ها و افکار مرحوم آقای بروجردی را هم به خوبی در خود پرورش داده و متجلّی ساخته بود. با این اوصاف، اگر حاج آقا مصطفی(ره) باقی می ماند، قطعاً بسیاری از مسایل و مشکلاتی که ما الآن داریم، به راحتی حل شده بود، اما خواست خداوند چیزی دیگری بود، ما به خواست او راضی هستیم.‏

‏‎ ‎

‏‎