مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا ناصری

‏‏ ‏

‏‏مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین محمد رضا ناصری‏

‏‏ لطفاً در زمینۀ آشنایی خودتان با حاج آقا مصطفی(ره) توضیح دهید:‏

‏‏ اوّلین ملاقات من با ایشان در قم بود، در اوایل انقلاب که منزل حضرت امام(س) مرکز رفت و آمد انقلابیون بود. من هم به آنجا رفت و آمد داشتم. پس از اینکه ایشان به ترکیه تبعید شد، ملاقات بعدی ما در نجف بود. ایشان در نجف، محل مراجعۀ ما برای انجام کارهایمان بود.‏

‏‏ از دوران تبعید ایشان در ترکیه چه می دانید؟‏

‏‏ حاج آقا مصطفی (ره) در ترکیه یار و همراه امام(س) بود. وقتی امام(س) کتاب ‏‏تحریرالوسیله‏‏ را می نوشتند، مسایل آن را با ایشان بحث می کردند. حاج آقا مصطفی(ره) می گفت: در آن موقع، گاهی سر بحث، قیل و قال ما به حدّی بالا ‏

‏
‏‎

‏‏خود حاج آقا مصطفی(ره) در آنجا مشغول مطالعه هم بوده و چیزهایی را نوشته است. اگر ایشان در آنجا نبود، معلوم نبود که بر امام(س) چه می گذشت. ایشان هم بر وضع غذای امام(س) نظارت داشته و هم مراعات وقت درس و بحث ایشان را می کرده است. گاهی اوقات در آنجا ساواکیها پیشنهاد می کردند برای تفریح به برخی نقاط خوش آب و هوا و تفریحی بروند؛ مثلاً به جایی که آتاتورک بسیاری از علما را در آنجا سر به نیست کرده بود، اما توصیه می کردند که بدون لباس روحانی و به طور عادی. حاج آقا مصطفی(ره) همیشه اصرار می کردند که در این سفرها با امام(س) باشند. ‏

‏‏ در نجف، مسؤولیّت حاج آقا مصطفی چه بود؟‏

‏‏ در نجف، زیاد مواظب امام(س) بود و می گفت: ایشان نسبت به من دو سمت ‏

‏
‏‎

‏‏یک بار قطب زاده به نجف آمده و ساک خود را در خانۀ حاج آقا مصطفی(ره) گذاشته بود. وقتی حاج آقا مصطفی(ره) آمده بود، پرسیده بود این ساک مال چه کسی است؟ گفته بودند: مال قطب زاده است. به مشهدی حسین (خادم بیت امام(س) )گفته بود: «زود این را ببر به بیرونی بیت امام(س) که اینجا نباشد و فکر نکند که باید اینجا بیاید.» قطب زاده هم از این کار ناراحت شده بود. از همان موقع، نسبت به این مسایل حساسیّت به خرج می داد.‏

‏‏قریب یک هفته پیش از شهادتش، ایشان ما را (من و آقای فردوسی یا روحانی) به حضور طلبید. شبی بود، به منزل ایشان رفتیم. دو نکته را به ما گفت. گفت:  «شنیده ام که می خواهند اطرافیان امام(س) را ترور کنند.» دیگر اینکه گفت: به فکر افتاده اند که چون امام(س) کسالت دارد و مریض است و از قم آمدن ایشان مأیوس ‏

‏
‏‎

‏‏ دربارۀ مقام علمی ایشان و آشنایی شان با علوم گوناگون چه می دانید؟‏

‏‏ قریب نه سال من عصرها با ایشان بحث علمی داشتم. یک دوره اصول را با ایشان خواندم. بسیاری از نوشته های ایشان را در این زمینه در اختیار دارم که البته به برخی از آنها حاشیه زده ام. اواخر این دوره بود که ایشان به شهادت رسید. در مسایل اصولی، بسیاری از مسایل خود را از امام(س) گرفته بود. چیزهایی هم از خودش به آنها اضافه نموده بود و شاید اصول جامع و شامل داشت. من در جلسات برخی از آقایان در نجف شرکت کرده بودم، ولی وقتی درس آنها را با درس ایشان مقایسه می کردم. درس ایشان بسیار عالیتر بود. در حل مشکلات درس ‏

‏
‏‎

‏‏ایشان درک و فهم خوبی هم داشت، تا عمق کلام پیش می رفت . به واقع، سرمایۀ عمر امام(س) بود. امام(س) برای ایشان زحمت کشیده بود. از آقایان دیگر، من کمتر ‏

‏
‏‎

‏‏عرفان نظری را در نزد امام(س) آموخته بود. در این زمینه، اهل بحث بود. عرفان عملی هم داشت؛ بیشتر اوقات ذاکر بود، بیشتر شبها که یک ساعت یا سه ربع به اذان صبح به حرم می رفتم، می دیدم ایشان در حال بازگشت به خانه است. آخر شبها که حرم خلوت می شد، در گوشه ای می نشست و تا نزدیک اذان صبح که حرم شلوغ می شد، در آنجا می ماند. در شعر و مسایل آن هم زیاد مهارت داشت. قریب سی، چهل سفر پیاده با ایشان به کربلا رفتیم. در هر سفر هم قریب چهار، پنج روز با هم بودیم. در بین راه، هر جا که می نشستیم و بحثی مطرح می کردیم، ایشان صاحب  نظر بود؛ شعر می خواند، عرفان می گفت، ... در سفر، آدم از وجود ایشان لذت می برد، هم از نظر معاشرت با او و هم از نظر مباحثه های علمی اش که انسان را ‏

‏
‏‎

‏‏ دربارۀ ویژگیهای عرفانی ایشان، اگر نکته ای به خاطر دارید، بفرمایید:‏

‏‏ در سفرهایی که با ایشان به کربلا مشرّف می شدیم، می دیدم که شبها تهجّد دارد، همیشه تسبیح در دستش بود و ذکر می گفت، به خواندن زیارت عاشورا تقیّد داشت، اهل تظاهر و خودنمایی نبود، و معمولاً مخفیانه و محرمانه اعمال عبادی خود را انجام می داد، به زیارت ائمۀ اطهار علیهم السلام مقیّد بود، در روضه ها شرکت می جست و وقتی روضه می خواندند، منقلب می شد. نزدیک خانۀ ایشان، یک شیخ افغانی بود که بعد از ظهرهای جمعه در منزل خود روضه می خواند. موعظه گر خوبی بود. ایشان در آنجا شرکت می کرد. در این وادی، یک مبارز واقعی بود. اخلاقیّات و روحیّات ایشان در سفر کاملاً گویای این واقعیّت بود. ‏

‏‏گاهی در سفر، مرد ژولیده ای بود که حالت روانی کاملاً سالمی نداشت و شلوغ هم می کرد، می آمد، سلام و احوالپرسی می کرد و کنار حاج آقا مصطفی(ره) می نشست. لباس خوبی هم نمی پوشید. اما حاج آقا مصطفی(ره) به او تعارف می کرد و او را کنار خود می نشاند، به او پول هم می داد. گاهی اوقات بعضی از دوستان می خواستند که مانع از آمدن او نزد حاج آقا مصطفی(ره) شوند، اما ایشان می گفت: «نه، بگذارید بیاید، از کجا می دانید که از ما بهتر نباشد؟ شاید از ما مقرّبتر باشد.»‏

‏‏گاهی با ایشان به کوفه می آمدیم. در ایام ماه رمضان، هر سال سه روز در مسجد ‏

‏
‏‎

‏‏ رفتار حاج آقا مصطفی از نظر احترام به استاد و شاگرد چگونه بود؟‏

‏‏ امام(س) یکی از استادان ایشان بود. بیش از همه به ایشان احترام می کرد، بدون اجازۀ ایشان، نزدیک دستشان نمی نشست، اما در مباحثه با ایشان، قیل و قالش بالا می گرفت. شاگرد خوبی برای امام(س) به شمار می آمد. یکی از عادتهای ایشان این بود که پیش از آنکه خودش شروع به تدریس کند، کتاب ‏‏کافی‏‏ را باز می کرد و یک حدیث از روی آن می خواند.‏

‏‏ چه خاطرۀ خاصی از ایشان به یاد دارید؟‏

‏‏ وقتی در زندان بودم، شبی در خواب دیدم که در قایقی بر روی دریا قرار دارم. آب دریا به قدری شفّاف و روشن بود که کف آن دیده می شد. حاج آقا مصطفی(ره) و چند تن از دوستان هم با من در آن قایق بودند و به سمتی می رفتیم. ایشان ما را به جایی رسانید و خودش در آب پنهان شد. وقتی بیدار شدم، فهمیدم مسیری را باید بپیمایم. در آن مسیر توقفی داریم و سپس باید راه را ادامه دهیم. این خواب برایم امیدوار کننده بود. ‏

‏‏معمولاً می گویند: مرحوم بهشتی مظلومانه به شهادت رسید، ولی ایشان مظلوم نماند. واقع آن است که حاج آقا مصطفی(ره) مظلومانه شهید شد و مظلوم هم باقی ماند. علّت آن هم این بود که فرزند امام(س) بود؛ امام(س) در مورد فرزندانش چیزی ‏

‏
‏‎

‏‏ دربارۀ شهادت حاج آقا مصطفی چه چیزی به خاطر دارید؟‏

‏‏ چند ماه پیش از شهادت حاج آقا مصطفی(ره) در سال 1356، حاج احمد آقا به نجف آمد. آن سال به تازگی حاج آقا مصطفی(ره) یک درسی را با دوستان شروع کرده بود، به سایر امور هم رسیدگی می کرد. با آمدن حاج احمد آقا، حاج آقا مصطفی(ره) کم و بیش، ایشان را در برخی امور دخالت می داد و بعضی کارها را به او واگذار می کرد؛ مثلاً یادم هست که یک بار حاج احمد آقا آمد و گفت: «...  (فلان) موضوع چه شد، داداش گفته اند که از شما بپرسم قضیه اش به کجا انجامید.» اما چون آن موقع، مسألۀ ماندن ایشان صد در صد مطرح نبود، همۀ کارها را بر عهده نگرفت. اما وقتی حاج آقا مصطفی(ره) شهید شد، ایشان به ناچار ماندگار شد. در این ‏

‏
‏‎

‏‏عصر روز پیش از شهادت حاج آقا مصطفی(ره)، من با ایشان درس داشتم. شب به منزل رفت. آن شب را در «مسجد ترکها» به اتفاق ایشان در مجلس فاتحه ای شرکت کرده بودیم. دو سه نفر مهمان برایشان می آیند، اما به گونه ای نبود که صد در صد مشکوک باشند. یکی دو نفر از آنها از ایران و یکی از آنها از نجف آمده بودند، بیشترشان روحانی بودند. پس از فوت ایشان، بنا شد که حاج آقا مصطفی(ره) را برای غسل به کربلا ببریم و در آنجا طواف هم بدهیم و برگردانیم. تصور می کردیم که حضرت امام(س) آن روز را به نماز نمی روند. اما دیدیم که ایشان برای اقامۀ جماعت به مسجد رفتند و حتی قرآن خواندشان را هم ترک نکردند. آقای امیدعلی شاهرودی می گفت: وقتی اجازه گرفتم و به اتاق حضرت امام(س) رفتم، دیدم بسیار عادی، مثل بقیۀ روزها، ایشان در حال خواندن قرآن هستند. مرحوم حاج احمد آقا می گفت: کتابی را که امام(س) در آن روزها مطالعه می کرد، علامت گذاشته بودم، دیدم هفتاد صفحه از آن را مطالعه کرده بودند. یعنی ایشان مطالعۀ خود را هم ترک نکرده بودند.‏

‏‏ در مورد کالبدشکافی جسد حاج آقا مصطفی توضیح دهید؟‏

‏
‏‎

‏‏ دربارۀ شاگردان و نوشته های ایشان توضیح دهید:‏

‏‏ ایشان نوشته های پراکنده زیادی داشتند. برخی از مسایل تفسیری و اصولی ایشان چاپ شده است. برخی نوشته های عرفانی هم داشتند که در اوراق پراکنده ای بود. در اتاق ایشان، یک مشت ورق بود که یادداشتهای خود را در آنها نوشته بود و روی هم انباشته کرده بود. حضرت امام(س) هم دربارۀ ‏‏مکاسب‏‏ به ‏

‏
‏‎

‏‏ برخورد حاج آقا مصطفی با دانشجویان خارج از کشور و جریاناتی مانند دکتر شریعتی چگونه بود؟‏

‏‏ حاج آقا مصطفی(ره) شناخت و درک خوبی داشت. هیچ وقت ندیدم چیزی دربارۀ دکتر شریعتی مطرح کند. افق دیدش بالاتر از این حرفها بود. ‏

‏‏ در مورد دیگر ویژگیهای حاج آقا مصطفی، بخصوص برخوردهایشان، چه مطلبی به خاطر دارید؟‏

‏‏ حاج آقا مصطفی(ره) از جمله کسانی بود که شاید کمتر کسی را بتوان مانند او یافت که با وجود آنکه خودش مرجعی علمی بود، اما این قدر از پدر اطاعت می کرد. ایشان حتی بدون اجازۀ امام(س) به کربلا نمی رفت. هر وقت می خواست به کربلا برود، از امام(س) اجازه می گرفت. در مورد رفتن به مکّه هم از ایشان اجازه گرفته بود. از آنجا پول زیادی هم آورده بود. سال بعد که ایشان بانی پیدا کرده و خواسته بود مجدّداً با کمک او به مکّه مشرّف بشود، امام(س) به او اجازه نداده و گفته بودند: «دوباره می خواهی بروی آنجا گدایی کنی و بیایی؟» کاملاً هم مطیع پدر ‏
‏‎

‏‏با همسایه، دوستان و فرزندانش برخوردهای خوبی داشت. مجموعه خانه ای که در آن سکونت داشت شاید حدود چهل متر بیشتر نبود. رنگ و روی خانه شان هیچ خوب نبود تا اینکه خانمش منزلی را که در قم داشت فروخت. پولش را که قریب پانزده هزار تومان بود، به نجف آورد با هم به مکّه رفتند و ظاهر خانه را هم مرتب کردند. ‏

‏‏در مسافرتها، خوش اخلاق و خوش برخورد بود. خسته که می شد، در جایی می نشستیم و مجلس را گرم می کرد. اگر در مجلس دربارۀ امام(س) مطلب نامناسبی مطرح می شد، برافروخته می گردید. بیشتر کسانی که در نجف، شاید باطناً با امام(س) خوب نبوده، در ظاهر، با حاج آقا مصطفی(ره) رفت و آمد داشتند. ‏

‏‏از دوستان مهمان نوازی می کرد، ولی زیاد دستش باز نبود. نظم و ترتیب را از امام(س) آموخته بود. در کارهایش صبر و استقامت و شجاعت زیادی داشت. طاقت دیدن بدیها را نداشت. شخصی در کوفه حرف زشتی زده بود، حاج آقا مصطفی(ره) هم بلند شده و زده بود توی گوشش و او را نواخته بود. او هم شکایت کرده بود، اما حاج آقا مصطفی(ره) نگران این نبود که چه خواهد شد. پیش از تبعیدش به ترکیه هم وقتی رئیس شهربانی یا رئیس ساواک از پشت تلفن، حرف زشتی به او می زند، به درشتی جواب او را می دهد.‏

‏
‏‎

‏‏ در مورد این خاطره که می گویند: «امام(س) فرموده بودند: اگر پلو چلویی می خواهید بروید خانۀ حاج آقا مصطفی» توضیح دهید:‏

‏‏ البته این مزاح بوده است. بعضی ها می خواستند مهمان امام(س) شوند.  امام(س) خودشان مهمان نمی پذیرفتند. اگر هم کسی در دفتر بیت ایشان می ماند، چنان خبری نبود، لذا، بعضیها که می آمدند، آنها را به خانۀ حاج آقا مصطفی(ره) ارجاع می دادند. یک پیرزن یزدی  (به نام صغری) در منزل حاج آقا مصطفی(ره) آشپزی می کرد. دست پخت بسیار خوبی داشت. هر وقت حاج آقا مصطفی(ره) به مناسبتی، ما را دعوت می کرد، صغری غذا می پخت.‏

‏‏ آیا حاج آقا مصطفی از کسی شهریه می گرفت؟‏

‏‏ بله، مثلاً دو دینار از یکی، یک دینار از یکی،...‏

‏‏ ایشان در چه سالی به اجتهاد رسیدند؟‏

‏‏ تصور می کنم در همان سالی که ایشان در قم بود به اجتهاد رسید.‏

‏‎ ‎

‏‎