مصاحبه با آیت الله حاج سید محمد موسوی بجنوردی

‏‏ ‏

‏‏مصاحبه با آیت الله حاج سید محمد موسوی بجنوردی‏

‏‏ ‏

‏‏لطفاً در ابتدا در مورد آشنایی خود با حاج آقا مصطفی(ره) مطالبی را بفرمایید. ‏

‏‏آغاز آشنایی من با شهید بزرگوار حضرت آیت الله آقای حاج آقا مصطفی خمینی(ره) سال 1341 هـ. ش بود که ایشان به نجف مشرف شدند و چون سابقۀ دوستیِ بسیار قدیمی بین حضرت امام(س) و مرحوم پدرم، حضرت آیت الله العظمی آقای بجنوردی(ره) برقرار بود، مرحوم حاج آقا مصطفی(ره) به فرمان ما وارد شد چند روزی در آن جا ماند و اگر جاهای دیگر هم می رفت، من همیشه خدمتِ‏‎ ‎‏ایشان بودم و علاقه و ارادتِ زیادی نسبت به ایشان پیدا کرده بودم. ذهن سرشار و ‏

‏
‏‎

‏‏و لهذا دوستی مان از همان سال شروع شد. در حدود یک ماه که در نجف بود در چند جلسۀ درسی که در منزل مرحوم پدرمان برقرار بود شرکت می کرد. ایشان در آن جلسه که ما هم حضور داشتیم و یا جلسات دیگر، عادتشان این بود که اهل بحث بود. به همین جهت در آن یک ماه که در نجف بود خیلی گل کرد و در تمام مجامع علمی نجف به عنوان یک طلبۀ بسیار فاضل، خوش استعداد، خوش فهم و جامع معقول و منقول مطرح بود. ادبیات و رجالش خوب بود، در شعر هم مسلّط بود، و خلاصه همه این ها در ایشان جمع بود. در حالی که ایشان آن وقت سی و چند سال بیشتر نداشت ولی برخورد ایشان مثل یک آدم شصت – هفتاد ساله بود که تلاشهای زیادی کرده و به یک حد بالایی از مراتب علمی رسیده است. مرحوم پدرم علاقۀ بسیار زیادی به ایشان داشت، البته پدرم قبل از آن سفر در سفری به قم به منزل امام(س) وارد شده بود از آن وقت به مرحوم حاج آقا مصطفی(ره) علاقه مند شد. لکن آن سفری که یک ماه به نجف آمد، کاملاً می دیدم که علاقۀ عجیبی به ایشان پیدا کرده بود. ‏

‏‏ ‏

‏‏حاج آقا مصطفی(ره) تنها به نجف مشرّف شده بودند یا کسی همراه ایشان ‏

‏
‏‎

‏‏والده شان (خدا ان شاء الله حفظشان کند و طول عمرشان دهد) همراه ایشان بود و با هم به نجف آمدند. ‏

‏‏ ‏

‏‏در خصوص ویژگی های عبادی و عرفانی ایشان مطالبی بیان بفرمایید؟ ‏

‏‏عرض کنم در سال 1341 هـ. ش که به نجف مشرّف شد، ما متّفقاً به صورت گروهی و دسته ای با پای پیاده به کربلا رفتیم. چند روزی هم که در کربلا بودیم بسیار مجذوب ایشان و کیفیت عبادتِ ایشان شدم؛ خلاصه شبهای بسیار خوبی داشتیم. نیمۀ شب برای خواندن نماز شب بیدار می شد، و مقید بود در آن وقت تا می تواند سورۀ مبارکۀ توحید را هزار بار بخواند و بعد هم اول وقت نماز صبح و سپس زیارت عاشورا را می خواند و مقید بود که ادعیه و اذکار خاصی را به جا آورد. بعضی از اذکار و ادعیه را که ایشان مستمراً می خواند، من در کتاب های معروف پیدا‏‎ ‎‏نمی کردم. ‏

‏‏حاج آقا مصطفی(ره) بهار سال 1344 هـ. ش با امام از ترکیه به نجف آمدند و در آنجا مقیم شدند. در این سیزده چهارده سالی که ایشان در نجف بودند به طور مکرر در زیارت کربلا به صورت پیاده، شبهای جمعه در کربلا در مناسبت های دیگر مثل زیارت کاظمین و سامرا، زیارت عمره و عمرۀ مفرده و زیارت حضرت زینب(علیهاالسلام) ‏

‏
‏‎

‏
‏‎

‏‏در مسجد سهله شخصی بود که بعضی از خواص می گفتند، احتمالاً تشرّفاتی خدمت حضرت مهدی(عج) دارد. مرحوم حاج آقا مصطفی(ره) با او بسیار گرم بود و در بعضی از شب‏‎ ‎‏های چهار شنبه با او خلوت می کرد. در نجف در گوشه و کنار، اشخاصی پیدا می شدند که هیچ مطرح نبودند، امّا من از این تعجب می کردم که ایشان با این که بچۀ نجف نبودند، چطور این ها را پیدا می کرد، خود من در نجف بزرگ شدم ولی آن طور شناخت نداشتم، اما می دیدم که ایشان در همان اوایل ورود، این افراد را پیدا کرده بود و پیش آنها می رفت. سراغ کمّلین می رفت تا مسایلی را از آنها یاد بگیرد و همچنین در مسایل علمی، سراغ افرادی می رفت که ناشناخته هستند امّا چیزهایی بلدند. خلاصه تأکید می کنم ایشان در هر مرحله یک بُعدی نبود، همیشه کارهایش چند بُعدی بود. یعنی در عین حال که عبادت می کرد و در حال، خودسازی بود ولی، مسایل علمی را هم هیچ وقت کنار نمی گذاشت و همیشه آن را هم مدّ نظر داشت و هم زمان کارها را انجام می داد. ‏

‏‏برخورد ایشان با افراد بسیار خاکی بود. و واقعاً از تمام تعیّنات گذر کرده بود. با افراد فقیر و مستمند، با یک طلبۀ بسیار مبتدی یک ساعت بحث می کرد و روی زمین می نشست، برخورد ایشان طوری بود که هیچ کس با او احساس غریبی‏

‏
‏‎

‏‏بعضی از آقازاده ها برای خود تعیّنات و تشریفات بسیاری قایل بودند، چون متأسفانه در این اواخر سیستم روحانیت این طور شده بود که آقازادگی مساوی بود با این که از سواد و عملیّات تا حدودی بیگانه است و در نجف ضرب المثل بود ومی گفتند: «آقازاده ای که با فضل است، حاج آقا مصطفی(ره) است» یعنی کم بود که آقازاده باشد و فاضل و باسواد هم باشد؛ چون معمولاً در دستگاه پدر می رفتند و در تشکیلات ریاست و تعیّنات و برو و بیا غرق می شدند و این ها با درس خواندن جور در نمی آمد. درس خواندن، افرادی را می خواهد که معاشرت های این چنین نداشته ‏

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏تا این جا گفته شد که ابعاد عبادی و عرفانی را حاج آقا مصطفی(ره) جمع کرده بودند و ظاهراً باید ابعاد سیاسی و مبارزاتی را هم به آن ها اضافه کنیم، لطفاً در این باره توضیحاتی بفرمایید. ‏

‏‏بله، مسئلۀ بعد سیاسی و مبارزاتی و انقلابی ایشان در رأس بود. ایشان در عین حال که اشتغال علمی وسیعی داشت و عبادت را انجام می داد، در تمام ‏

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏در مورد ابعاد علمی، ایشان از چه سنی به اجتهاد رسیدند و احساس کردند که قدرت استنباط در ابواب مختلف را دارند؟ ‏

‏‏به حق می توانم بگویم در حدود سی سالگی مجتهد بود، چون کاملاً در مبانی اصول، در مسایل فقهی او معقول و فلسفه بسیار مسلط بود و حالا فلسفۀ اشراق و مشّاء را تمام کرده بود؛ بعد از آن، من دیدم که کار جدیدی نکرد، یعنی همه ‏

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏در ابتدای ورود ایشان به نجف، در محضر درس کدام یک از اساتید شرکت کردند؟ ‏

‏‏همان اوایل که تشریف آوردند، دو سه ماه به درس مرحوم حضرت آیت الله العظمی آقای حکیم(ره) و حضرت آیت الله العظمی آقای شاهرودی(ره) و حضرت آیت الله العظمی آقای خویی(ره) رفتند. و در آن زمان که به آنجا می رفتند، شبها هم بعد از نماز مغرب و عشاء در درس خصوصی مرحوم پدر ما شرکت می کردند که برادر بزرگ من، آیت الله آقای سید مهدی بجنوردی و خود بنده هم حضور داشتم. در بعضی از شبها، برخی از فضلای نجف هم می آمدند که الان جزء مراجع هستند.  خوب یادم می آید مرحوم حاج آقا مصطفی(ره) و برادر بزرگ من در آنجا حضور خوبی داشتند. این جلسه تقریباً هفت – هشت سال طول کشید. روزی از ایشان پرسیدم که چه عجب درس آن آقایان نمی روی؟ گفت: می خواستم ببینم که چیز تازه ای دارند، دیدم ولی چیزی نیافتم. مؤدّبانه گفتند: خیال می کردم مسایل تازه ای را بیابم ولی دیدم چیز تازه ای پیدا نمی کنم و لذا درس آنها را رها کردم. در درس حضرتِ امام(س) هم فعالانه شرکت می کرد، می رفت و می نوشت و روی درس کار‏

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏شما از سفرهایی که در خارج از عراق با ایشان بودید، سوریه، لبنان، عمره، طبیعتاً خاطراتی دارید. من حالا یکی دو مورد آن را عرض می کنم و بعد خود شما اگر غیر از این یکی دو مورد هست توضیح بفرمایید که استفاده کنیم. در سالهای 1355 یا 1356 هـ. ش که حاج آقا مصطفی(ره) ملاقاتی یا ملاقات هایی را با امام موسی صدر داشتند، و نکتۀ دوم، سال آخرِ حیات ایشان در سوریه ظاهراً فردی که کف بین و پیشگو بوده است پیشگویی راجع به حاج آقا مصطفی(ره) کرده بود که امسال آخر عمر ایشان هست. اگر راجع به این دو موضوع و یا موضوعات دیگر خاطراتی دارید بیان بفرمایید. ‏

‏‏با جناب آقای موسی صدر که اگر زنده است، خداوند ان شاء الله هر چه زودتر وسایل آزادی شان را فراهم کند و اگر به شهادت رسیده است، رحمت الله علیه، آقای موسی صدر بسیار از ایشان استمداد فکری می کرد، به خصوص راجع به حرکت المحرومین که آقای صدر نیروهای مسلحی را در جنوب لبنان تشکیل داد و این را خود شاهد بودم که در این مسئله مرحوم حاج آقا مصطفی(ره) به او کمک کرد اهداف کاملاً مشخص شود که در چارچوب مذهب باشد و رنگ سیاسی به خود نگیرد. و چه صورت نحوۀ نیروی مسلح تشکیل گردد حاج آقا مصطفی(ره) به ‏

‏
‏‎

‏
‏‎

‏‏امّا راجع به کف بینی که فرمودید، این ماجرا در بعلبک بود. ما در آنجا به همراه حاج آقا نشسته بودیم. یک مرتبه شخصی حدودِ 50 سال که آمد و سلام کرد و کنار ما نشست. از حاج آقا مصطفی(ره) پرسید که اسم مادرتان چیست؟ حاج آقا مصطفی(ره) گفت: برای چه می پرسی؟ بعد مدتی کفش آقا مصطفی(ره) و پشت گردن ایشان ایشان را نگاه کرد و گفت: شما امسال فوت می کنید و آن هدفِ اصلی را که دارید، نمی بینید، آن محقق می شود ولی شما نمی بینید. آن هدفِ بزرگ را تعبیر به  «الهدف الاکبر» می کرد. به حاج احمد آقا گفت که شما آن هدف را می بینید، و بسیار هم به اوج می رسی و بالا می روی. خلاصه در حال صحبت بودیم، من یک مرتبه در فکر بودم که مقداری به این فرد کمک کنم، شاید مثلاً هدف داشته از این که آمده این را گفته است؛ اما دیدم نیست. به حاج آقا مصطفی(ره) گفتم که این فرد چه شد؟ دیدیم نیست، بلند شدم و از صاحبِ آن محلی که در آنجا بود سراغ، آن آقا را گرفتم، گفت: من تا به حال او را ندیده بودم و اصلاً نمی دانم کجا رفت. هر چه تلاش کردیم ‏

‏
‏‎

‏‏حاج آقا مصطفی(ره) در مورد هدف الاکبری که گفت توضیحی داد و من متوجه شدم که باید انقلاب اسلامی باشد. همان انقلابی که هدف بزرگ ماست؛ اگر حرف ایشان درست باشد مثل این که ما نمی بینیم. همین طور هم شد. ‏

‏‏ ‏

‏‏حالا برمی گردیم به موضوع مرحوم آقای صدر، همان طور که فرمودید حاج آقا مصطفی(ره) سفارشات و نصایح زیادی را به شخصیت های مبرّز جهان اسلام داشتند که طبیعتاً آقای صدر هم یکی از آنان بوده و ایشان موقعیت اجتماعی متمایزی از بقیۀ علما در کشورهای عربی داشت. شاید تغییر روش و سیاست آقای صدر در سالهای آخر حیاتِ سیاسیشان مثلاً سالهای 1355 و 1356 هـ. ش در اثر همین توصیه ها و نصایح حاج آقا مصطفی(ره) بوده باشد. امّا یک نکته قابل تأمل است که حاج آقا مصطفی(ره) در سالهای 1350 هـ. ش به بعد کدورتی نسبت به آقا موسی صدر داشتند که علت آن هم ارتباط آقا موسی صدر با رژیم ایران و ملاقات با شاه بود و لذا در اوایل دهۀ 1350 آیت الله شهید حاج آقا مصطفی(ره) در مسافرت هایش به سوریه و لبنان ملاقات و ارتباطی با آقای صدر نداشت، آن هم به خاطر این بوده که حاج آقا مصطفی(ره) روحیۀ خاصّی داشتند، ‏

‏
‏‎

‏‏همان طور که عرض کردم، ایشان دنباله رو این خصیصۀ «لاتأخذه فی الله لومة لائم» بود. اگر کسی را در خط انقلاب و اسلام می دید، نسبت به او نهایت خضوع و خشوع را می کرد. اگر کسی را می دید که از خط انقلاب و اسلام منحرف است و مغرض هم هست، حاضر نبود حتی برای یک بار هم با او سلام و علیک و نشست و برخاستی داشته باشد. اگر متوجه می شد که کسی بازی خورده است، تلاش می کرد که او را متوجه نماید و برگرداند؛ یعنی این طور نبود، بین کسی که مغرضانه در خط انحرافی می رود با کسی که بازی خورده است فرق نمی گذاشت. و در این مسافرت هایی که به کشورهایی مثل سوریه، لبنان و عربستان چه مکه، مدینه و جدّه می رفتیم، وقتی چنین شخصیت هایی را می دید، به این روش کاملاً عمل می کرد. بعضی از افرادی را من نمی خواهم نام ببرم و تا حدودی بازی خورده بودند، که از ایران و از جاهای دیگر آمده بودند، کاملاً آنها را روشن و منقلب‏

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏در همین رابطه دربارۀ موضع گیری مرحوم حاج آقا مصطفی(ره) دربارۀ گروه هایی از قبیل سیاسیون و کسانی که بعداً به عنوان لیبرالها شناخته شدند، منافقین، مقدّسین، واپسگراها و افراد و گروه هایی این چنین، اگر خاطرۀ خاصی دارید بیان بفرمایید. ‏

‏‏من کاملاً می دیدم که دربارۀ نیروهای انقلابی که به نجف می آمدند ما احیاناً، در مسافرتِ سوریه، لبنان و عربستان می دیدیم و آن هایی که بعد مشخص می شد که خطوط فکری انحرافی دارند، به من می گفت: «من با این ها هیچ خوش ندارم که نشست و برخاست کنم. شما کاری بکنید که این ها اصلاً طرف ما نیایند. من هم چون شناخت دقیقی نداشتم لذا وقتی می آمدند، با من گرم می گرفتند؛ مثلاً همین افرادی مثل بنی صدر یا قطب زاده و این طور افراد که بعد مشخص شد که خط های انحرافی دارند، این ها را اصلاً راه نمی داد و هیچ خوش نداشت با این ها نشست و برخاست کند و یا همین گروهک منافقین که احیاناً به نجف می آمدند، ولی ایشان حاضر نبود با این ها اصلاً تماس داشته باشد و ملاقات کند، می گفت: «این ها ‏

‏
‏‎

‏‏حاج آقا مصطفی(ره) گفت که شما به دفتر مراجعه کنید، من در این مسایل مداخله نمی کنم. آن مرد کمی نشست و بعد رفت، البته یک نفر هم همراهش بود. بعد از سه چهار روز که از این جریان گذشت، یک شب که حرم آمده بود گفت: «آن شب گفتم به شما آن افسر ساواک است، همین طور درآمد.» می خواهم این را عرض کنم که از سه چهار متری که تماشایش کرد، به من آهسته گفت که این باید از افسرهای ساواک باشد که بعد هم همین طور درآمد. خوب این ها در اثر عبادت است که روشنایی به انسان می دهد که افراد را دقیقاً بشناسد. ‏

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏در نجف شاهد بودیم که بخشی از آقایان نجف اعم از شخصیت های علمی و یا غیر علمی سعی در شایعه افکنی بر علیه حضرت امام(س) و به خصوص حاج آقا مصطفی(ره) داشتند. شما این محافل را چگونه ارزیابی می کنید. آیا اطلاعات دقیقتری نسبت به این افراد و اغراضشان و حرکت هایی که در نجف انجام می دادند دارید؟ ‏

‏‏اساساً بعد از آن که حضرت امام(س) به نجف تشریف آوردند، تشکیلات ساواک و دربار بسیار منظم شده بود و این محسوس بود، در بعضی بیوتات رخنه کردند، تشکیلاتی عمل می کردند؛ وقتی می خواستند شایعه پراکنی کنند، هم زمان از جاهای مختلف صدا بر علیه حضرت امام(س) و یا بر علیه حاج آقا مصطفی(ره) ‏

‏
‏‎

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏در سال 1347 هـ. ش، تقریباً یک سال قبل از فوت مرحوم آیت الله العظمی حکیم(ره) حرکتی بر علیه ایشان به وجود آمد. بعد از این که حزب بعث روی کارآمد، مرحوم آقای حکیم به کاظمین مشرف شدند و در آنجا عشایر دسته دسته به دیدن ایشان می آمدند. حرکتی بر علیه حزب بعث عراق به وجود آمد و حسن البکر که رئیس حمهور وقت عراق بود، سران عشایر را گرفت و رُعب و وحشت عجیبی در عراق و نجف اشرف بین علما و طلاب نجف به وجود آمد که کسی جرأت نزدیک شدن به خانۀ آقای حکیم را نداشت، در این شرایط حاج آقا مصطفی(ره) با پیشنهاد حضرت امام(س) به منزل آقای حکیم رفتند و جوّ رعب و وحشت را شکستند و شاید همین مسئله موجب شد که حاج آقا مصطفی(ره) دستگیر شود. در آن وقت از امام(س) خواستند که از حکومت عراق جداً بخواهید که حاج آقا مصطفی را آزاد کند و امام چنین کاری را نکردند. اگر شما در این زمینه مطلبی دارید بیان بفرمایید. ‏

‏‏حضرت آیت الله العظمی حکیم(ره) را تحتالحفظ به نجف آوردند و ایشان در خانۀ در کوفه مستقر شدند. دو سه روزی گذشت، کسی جرأت نداشت نزدیک آن خانه بشود. اختناق شدید و دستگیری فراوان بود، هیچ یک از بیوتات ‏

‏
‏‎

‏‏همان طور که اشاره فرمودید دو روز بعد از این ماجرا، حاج آقا مصطفی(ره) را دستگیر کردند و به بغداد بردند. من یادم می آید مرحوم پدرم عادتشان این بود که بعد از درس صبح می آمد، کتاب قواعد الفقهیه را می نوشت، وقتی از دستگیری آقا مصطفی(ره) خبردار شد، آن روز نتوانست بنویسد، به قدری ناراحت بود که من ظهر به منزل خودم نرفتم و همان جا پیش ایشان بودم و ایشان بسیار برای آقا مصطفی نگران بودند و می گفتند «این خسارت بسیار بزرگی است. اطمینان به این بعثی ها نیست. این ها ممکن است جنایتی بکنند» یادم می آید بعد از نماز که به منزل آمدیم، از بیت امام خبر دادند که آقا مصطفی(ره) الان آمد. من این را هم یادم نمی رود که در ‏

‏
‏‎

‏‏در هر حال آن حصار با رفتن شهید بزرگوار شکست و در این مسئله کمک شایانی بود. ‏

‏‏ ‏

‏‏بحث دیگراین که حاج آقا مصطفی(ره) آداب و سلوک خاصی نسبت به اساتیدشان داشتند. من می دیدم که به اساتید خود بسیار احترام می گذاشتند. در این زمینه اگر مطلبی هست بیان بفرمایید. ‏

‏‏حاج آقا مصطفی(ره) در هر عیدی و یا این که وقتی از سفر بر می گشت، برای احترام به منزل پدرم می آمد و اساساً در هر شبی که می آمد، بسیار مؤدّبانه برخورد می کرد، با این که رابطه پدرم با او معاملۀ استاد و شاگردی نبود. همان طور که من عرض کردم بسیار به او علاقه داشت؛ یعنی مثل پدر و فرزند؛ برخورد دو دوست بود. ‏

‏‏یادم می آید در طبقه بالا اتاقی بود که در آن جلسه تشکیل می شد. وقتی همگی با هم به طرف پایین می آمدیم، ایشان جلو می دوید که کفش پدرم را جفت کند، با این که این کار ما بود، ولی ایشان مقیّد بود که خود این کار را بکند و درباره بعضی اساتید دیگر هم دیدم که دست آنها را می بوسید و احترام می کرد. ‏

‏‏امّا نسبت به امام(س) من نمی دانم چه واژه ای به کار ببرم. نمی توانم بگویم عاشق ‏

‏
‏‎

‏‏ ‏

‏‏حاج آقا مصطفی سعی می کردند در زندگی روزمرّه خود در نجف اشرف همانند یکی از طلبه های معمولی نجف زندگی کنند، یعنی تمایزی بین زندگی ایشان با بقیه طلّاب و فضلا وجود نداشت که از یک زندگی برتری برخوردار باشند، همان مقداری را که به هر حال مراجع شهریه می دادند، ایشان هم شهریه می گرفتند و مصرف می کردند. در این باره اگر خاطرۀ خاصی دارید بیان بفرمایید. ‏

‏‏شما فرمودید زندگی اش مثل سایر طلبه ها بود و بنده می خواهم عرض کنم که بعضی از طلبه ها زندگیشان بسیار بهتر از ایشان بود. ما تمام منزل حاج آقا مصطفی(ره) را دیده بودیم و آن طور نبود که بین اتاق بیرونی اش با اتاق اندرونی اش ‏

‏
‏‎

‏‏حال غیر از این که خود امام(س) مرجع وجوهات بود و اگر هر مقداری می خواست در اختیارش بود، همان طور که فرمودید افراد خاصی بودند که به خود ایشان وجوهات می دادند. یکی از طلبه های نجف تصمیم داشت برای پسرش زن بگیرد. در عراق رسم است که مهریه را قبلاً بدهند؛ یعنی جهیزیه ای که پدر دخترمی خواهد درست کند از مهریه گرفته شده از داماد است. اصلاً ازدواج در آن جا سنگین است. من شاهد بودم تمام مهریه و خرجش را حاج آقا مصطفی(ره) یک جا به او داد. اصلاً متحیّر ماند چه کار بکند. آن کمک به گونه ای نبود که همه بفهمند؛ من در ارتباطی که داشتم، متوجه شدم. طوری کمک می کرد که هیچ کس هم متوجه نمی شد، بدون سرو صدا، و کمک های این طوری به گوشه و کنار، افرادی که زمین گیرند، خانه نشین هستند، یار و یاوری ندارند، و به سراغ چنین افرادی معمولاً می رفت و کمک می کرد. ‏

‏‏من یادم نمی آید که خود در وجوهاتی که به ایشان می دادند تصرّف کند. بسیار مقیّد بود با وجوهاتی که می دادند مخارج زندگی خود را از آن صرف نکند. ایشان خادمه ای به نام «صغری» خانم داشت؛ و او اصلاً از حاج آقا مصطفی(ره) پول‏

‏
‏‎

‏‏در زندگی داخلی، هم امام(س) و هم حاج آقا مصطفی(ره) بسیار ساده بودند و اگر چیزی می خواستند بخرند از آن نوعی می خریدند که عامّۀ مردم می خریدند. ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎