مصاحبه با آیت الله حاج شیخ محمدحسن قدیری
لطفاً دربارۀ سابقۀ آشنایی خودتان با حاج آقا مصطفی توضیح دهید.
از زمانی که ایشان در قم بود، او را می شناختم، اما از زمانی که با حضرت امام(ره)، پس از دوران تبعید ترکیه، به کاظمین وارد شدند، با ایشان آشنایی نزدیک پیدا کردم.
در مورد ویژگیهای سیاسی ایشان توضیح دهید.
او یار و یاور مورد اعتماد حضرت امام(س) و در خدمت ایشان بود. در مدتی که ایشان در نجف بود، قریب هشت سال در خدمت حضرت امام(س) و ایشان بودم و
کتابیادها و یادمانها از شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س) (ج. 2) : مجموعه مصاحبه ها در حاشیۀ کنگره شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س): (مهر و آبان 1376)صفحه 147
می دیدم که در تمام موضع گیریهای خود دربارۀ گروه های گوناگون از حضرت امام(س) اطاعت داشت. مرحوم حاج آقا مصطفی(ره) از جمله رهروان پیشتاز، بلکه رهبران امت اسلام و مصداق بارز این آیۀ مبارکه بود: «إنَّ الَّذینَ قٰالُوا ربُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقٰامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلٰئِکَةُ اَلّٰا تَخٰافُوا وَ لٰاتَحْزَنُوا وَ اَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ(فصلت / 30) » آنان که گفتند پروردگار ما الله است، سپس استقامت ورزیدند، فرشتگان برآنها فرود آیند که نترسید و نگران مباشید و بشارت باد شما را به بهشتی که وعده داده می شدید. او «رَبُّنا الله» را با آغوش باز پذیرفت و تا آخر عمر شریف خود از آن دفاع کرد و در راه آن استقامت ورزید. او از طاغوت خوفی نداشت و با ایمان به خدا، با تمام ناملایمات زندگی ساخت و به حق، «عاش سعیداً و مات سعیداً» خداوند او را با اجداد طاهرینش محشور فرماید. اعتماد من این است که ایشان از ارکان مهم نهضت اسلامی بود و نقش او در اصل نهضت و ادامۀ آن بسیار مؤثر بود.
نقش ایشان در نهضت و حضورشان در کنار امام(س) تا چه اندازه مؤثربود:
چه نقشی بالاتر از این که در مدت تبعید حضرت امام(س) به ترکیه و سپس عزیمتشان به عراق تا آخر عمر شریفش یار و یاور امام(س) بود؟ او در این مدت
کتابیادها و یادمانها از شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س) (ج. 2) : مجموعه مصاحبه ها در حاشیۀ کنگره شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س): (مهر و آبان 1376)صفحه 148
طولانی، منحصراً در خدمت آن حضرت بود. نقش ایشان در نهضت بسیار مؤثر بود، بلکه به عقیدۀ من، ایشان مأمن مبارزان و انقلابیان و دوستان حضرت امام(س) بود. او کمک امام(س) در دوران غربت و تنهایی اش به حساب می آمد.
خوب به خاطر دارم بعد از ظهری، در مدرسۀ مرحوم آیت الله بروجردی در نجف اشرف بودم که شنیدم حضرت امام(س) از ترکیه به عراق آمده اند و در کاظمین به سر می برند. مرحوم حاج آقا مصطفی(ره) هم به منزل مرحوم آیت الله خویی(ره) تلفن کرده بودند که منزلی برای امام(س) تهیه کنند. همان روز، به سمت بغداد و کاظمین حرکت کردیم. شب رسیدیم به مسافرخانه ای که حضرت امام(س) در آنجا بودند. امام(س) در اتاقی مشغول استراحت بودند و حاج آقا مصطفی(ره) در اتاق دیگری بیدار نشسته بود. آن شب موفق به زیارت امام(س) نشدیم. صبح روز بعد، حاج آقا مصطفی(ره) به اتفاق حضرت امام(س) به حرم حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) مشرّف شدند و عده ای از روحانیان در آنجا موفق به دیدار ایشان گردیدند.
من خودم از حضرت امام(س) شنیدم که می فرمودند: «بودن مصطفی در ترکیه برای من خوب بود.» پس از عزیمت آنان به نجف هم محرم اسرار امام(س) در مسایل نهضت و مورد اعتماد و اطمینان ایشان بود. گرچه حاج آقا مصطفی(ره) به ظاهر، در امور دخالت مباشر و مستقیم نمی کرد، ولی در باطن، امور اجتماعی و
کتابیادها و یادمانها از شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س) (ج. 2) : مجموعه مصاحبه ها در حاشیۀ کنگره شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س): (مهر و آبان 1376)صفحه 149
سیاسی حضرت امام(س) را مدیریت می نمود. اگر حاج آقا مصطفی(ره) در آن وقت در خدمت حضرت امام(س) نبود، مشکلات بسیاری برای آن حضرت پیش می آمد. لذا، حاج آقا مصطفی(ره) حق بسیاری بر نهضت و انقلاب دارد. اگر حضرت امام(س) می فرمایند: «مصطفی امید آیندۀ اسلام بود»، تنها از یک عالم یا عابد یا عارف تعریف نمی کنند، بلکه با در نظر گرفتن نقش مؤثر او در نهضت اسلامی چنین سخنی می فرمایند.
به نظر شما مهمترین حرکت سیاسی حاج آقا مصطفی(ره) چه بود؟
حرکات سیاسی ایشان زیاد است. از جمله پس از دستگیری حضرت امام(س) و زندان رفتن ایشان که در غیابشان، حاج آقا مصطفی(ره) محور اصلی کارهای سیاسی در قم بود. ولی به نظر من، مؤثرترین نقش سیاسی ایشان مربوط به همان دوران غربت امام(س) و تبعید ایشان به ترکیه و سپس به نجف است.
در خصوص ویژگیهای عبادی و عرفانی ایشان چه می دانید؟
با قرآن انس داشت و اهل دعا بود. در عبادات و زیارات جدّی بود. در حمایت از افراد ضعیف و بی بضاعت کوشش داشت و ملجأی بود برای رفقای حضرت امام(س) که در آن روز، پناهشان فقط حضرت علی(علیه السلام) و خانۀ امام(س)
کتابیادها و یادمانها از شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س) (ج. 2) : مجموعه مصاحبه ها در حاشیۀ کنگره شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س): (مهر و آبان 1376)صفحه 150
بود.
آداب معاشرت ایشان با استادان و همدرسان خود به چه صورتی بود؟
متواضع بود با استاد یا غیر او، ولی در اشکال کردن بسیار قوی بود. وضع اشکال و جواب ایشان با امام(س) در درسشان گاهی به حدّی بالا می گرفت که دیدنی می شد. با همدرس های خود هم بسیار خوب و متواضعانه رفتار می کرد و در کمتر بحثی بود که ثابت نمی کرد حق با اوست. بسیاری از همدرسان و دوستان دوران تحصیل او، اکنون دست اندرکار کارهای مملکتند.
در مورد ویژگیهای علمی ایشان چه خاطره ای دارید؟
در بحث، فرزندِ پدری بود که چون شیر می غرّید و در عین این که بحّاث بود، انصاف می داد؛ اگر از طرف از طرف مقابل سخنی صمیمی می شنید، قبول می کرد. در علوم گوناگونی، وارد و استاد بود.
خاطرۀ بسیار جالبی از ایشان دارم. در سفری که در خدمتش پیاده به کربلامی رفتیم. به باغهای نزدیک کربلا رسیدیم. قرار شد آن شب را آنجا بمانیم. رفقا دور حاج آقا مصطفی(ره) را گرفتند و با ایشان مشغول صحبت شدند. هرکدام از دوستان در یکی از علوم از ایشان سؤالی می کرد. از یادم نمی رود که سؤالات بسیاری در
کتابیادها و یادمانها از شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س) (ج. 2) : مجموعه مصاحبه ها در حاشیۀ کنگره شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س): (مهر و آبان 1376)صفحه 151
علوم گوناگون از ایشان پرسیده شد و حدود چهار ساعت طول کشید. ایشان در طی این مدت مشغول جواب دادن به این سؤالات بود. من هنوز هم از تصور آن جلسه تعجب می کنم که چطور شخصی با این همه استعداد، ممکن است بدون مطالعه، در این مدت این همه سؤال گوناگون را پاسخ دهد؟!
به نظر شما علت پنهان ماندن نام حاج آقا مصطفی(ره) چیست؟
البته پنهان ماندن شخصیّت ایشان چیزی طبیعی است؛ زیرا اولاً، دوران نقش مؤثر ایشان، دوران اختناق بود. ثانیاً، نور خورشید درخشان پدر بزرگوارش در آن وقت، کافی از درخشندگی های دیگر بود، وگرنه خدمتی که مرحوم حاج آقا مصطفی(ره) به نهضت کرده (پس از امام راحل(س)) در زمان خودش کمتر از دیگران نیست.
* * *
کتابیادها و یادمانها از شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س) (ج. 2) : مجموعه مصاحبه ها در حاشیۀ کنگره شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (س): (مهر و آبان 1376)صفحه 152