مصاحبه با آیت الله محمد عبایی خراسانی

‏‏ ‏

‏‏ ‏‏آیة الله محمد عبایی خراسانی‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏*در صدمین سال تولد حضرت امام (ره) که سال امام خمینی(ره) هم نامیده شده،‏‎ ‎‏یکی از مسائل مطرح شده، نظر حضرت امام (ره) در رابطه با روحانیت و نقش آن در‏‎ ‎‏زنده کردن و معرفی اسلام و سیرۀ پیامبر(ص) و اهل بیت - علیهم السلام ـ است،‏‎ ‎‏حضرت عالی اگر در این مورد نظری دارید بیان بفرمایید.‏

‏‏ امام(ره) در مسئله نظام به دو نکتۀ اساسی تأکید داشتند: اسلامیت و‏‎ ‎‏جمهوریت.امام در سخنانشان  به جنبۀ جمهوریت نظام که مردم در انتخاب رأی آزاد‏‎ ‎‏باشند عنایت داشتند. اگر رهنمودهای امام(ره) که در رابطه با مردمی بودن انقلاب و‏‎ ‎‏توجه به نقش مردم بود مورد عنایت مسئولین قرار می گرفت و از افراط و تفریط در این‏‎ ‎‏زمینه جلوگیری می شد، خط امام به طور کامل و صحیح ادامه پیدا کرده و مشکلات یکی‏‎ ‎‏پس از دیگری حل می گردید، ولی متأسفانه در دو جهت اسلامی و جمهوری بودن‏‎ ‎‏انقلاب، افراط و تفریط پیش آمد. گاهی اوقات برخورد قیم مآبانه عده ای با مردم سبب‏‎ ‎‏وارد آمدن ضرباتی بر انقلاب شد، در صورتی که حضرت امام(ره) در سخنان خود‏‎ ‎‏سفارش می کردند که مردم در امور انتخابات و برنامه های مردمی رشد پیدا کرده اند و‏‎ ‎‏می فرمودند: مردم در انتخابات آزادند و احتیاجی به قیم ندارند و هیچ فرد و گروه خاصی‏‎ ‎‏حق تحمیل فرد یا افرادی را به مردم ندارند. یا در جایی دیگر می فرمایند: مردم ایران‏‎ ‎‏همان طور که اصل نظام را تشخیص دادند با درایتی که دارند می توانند نمایندگان خود را‏‎ ‎
‏‎

‏‏این آقا در جای دیگر اظهار می دارد که پیامبر(ص) هر چه راجع به حقوق اجتماعی،‏‎ ‎‏خانواده، مسائل وضو و دیات و قصاص و امثال این ها انتخاب کرده، این ها مفاهیمی بوده‏‎ ‎‏که در زمان قبل از پیامبر(ص) در عرب جاهلیت وجود داشته و پیامبر برنامه اش تأسیسی‏‎ ‎‏نیست، بلکه امضایی است. این سخن، بزرگ ترین ضربه ای است که به اسلام وارد‏‎ ‎‏می کند. البته مواردی هست که پیامبر(ص) برنامه شان امضایی بوده است. اسلام در‏‎ ‎‏مسائل گوناگون اظهار نظر می کند، مثلاً دربارۀ بیع و ربا حکم دارد و احکام آن ها را‏‎ ‎‏مشخص می کند. در زمان جاهلیت، بیع و ربا بوده است، منتها اسلام، بیع را قبول کرده و‏‎ ‎‏ربا را رد کرده است. بعد این آقا می گوید، چون ما اصلاً عرب نیستیم، مطالبی که در آن‏‎ ‎‏زمان بوده، پیامبر برای همان زمان آورده و امضا کرده است، حتی عرف اعراب بعد از‏‎ ‎‏بیست قرن تغییر کرده است و چون اعراب این زمان، غیر از اعراب جاهلی است، پس آن‏‎ ‎‏قوانین نیز باید تغییر کند؛ یعنی شرع پیامبر اولاً تأسیس ندارد و همه اش امضائی است و‏‎ ‎‏ثانیاً تا روز قیامت استمرار ندارد. این قوانین امضائی ابدی نیست، بلکه عصری است.‏‎ ‎‏این به اصطلاح کارشناسان اسلام و کسانی که درس نخوانده در مسائل اسلامی اظهار‏‎ ‎‏نظر می کنند، چهرۀ نامطلوبی از اسلام ترسیم می نمایند. امام(ره) در مورد مسائل‏‎ ‎‏اسلامی به روحانیت توصیه می کردند که فقه شما فقه جواهری باید باشد فقهی که بر‏‎ ‎‏اساس قرآن و کتاب و سنت باشد. ما برای بیان مسائل و معارف اسلامی نیاز به متخصص‏‎ ‎‏و آشنا به علوم اسلامی داریم. چطور ما در مسائل طب، بدون تشخیص پزشک‏‎ ‎‏نمی توانیم نظر دهیم. اگر کسی که به علم طب آشنا نباشد و بخواهد در مسائل پزشکی‏‎ ‎‏اظهار نظر کند از طرف کارشناسان طب مورد تحقیق قرار می گیرد. افرادی که فهمیده‏‎ ‎
‏‎

‏‏*اشاره فرمودید به این که اگر فقه ما، قیّومیت روحانیت را نمی پذیرد و از آن طرف،‏‎ ‎‏روحانیت موظف به راهنمایی مردم می باشد. در این جا این سؤال پیش می آید که مرز‏‎ ‎‏مشخص بین راهنمایی مردم و قیوّمیت برآن ها چیست و چگونه می توان این دو را از‏‎ ‎‏هم تمیز داد؟‏

‏‏ درست است که مردم بدون برنامۀ هدایتِ روحانیت نمی توانند در مسائل اسلامی‏‎ ‎‏راه به جایی ببرند و خودشان مسائل را درک کنند. اما در مسائل مربوط به امور مردمی‏‎ ‎‏روحانی نباید قیم مآبانه اظهار نظر کند. معنای روحانی شدن این نیست که در مسائل‏‎ ‎‏مردمی انسان خودش را جلو بیندازد و هیچ چیز را نفهمد. امام خود یک روحانی بودند،‏‎ ‎‏اما به خاطر هوش سرشار و نبوغی که داشتند در مسائل مردمی گاهی اظهار نظر‏‎ ‎‏می کردند و مسائل را بیان می نمودند نه به عنوان قیومیت، بلکه به عنوان این که راهنمایی‏‎ ‎‏کنند و در عمل هم مردم امام را نه تنها به عنوان رهبر، بلکه در مسئله نظام و حکومت هم‏‎ ‎‏که امری مردمی بود، مردم امام را قبول داشتند. نفی قیومیت به معنای نفی مشورت‏‎ ‎‏نیست. مشورت در کارها، امری است واجب که باید انجام شود و نظر بهتر و صحیح تر‏‎ ‎‏انتخاب گردد. معنای قیومیت این است که ما در انجام گرفتن کاری اصرار ورزیده تحکّم‏‎ ‎‏داشته باشیم. شهید مطهری که از شاگردهای ویژۀ امام است در این باره می فرمایند:‏‎ ‎‏مردم بایستی خودشان راه بروند، مانند بچه ای که راه می افتد. زمین بخورند، خودشان‏‎ ‎‏بلند شوند. اگر بچه را یکسره بغل گرفتید و نگذاشتید راه برود، این بچه نمی تواند راه‏‎ ‎‏بیفتد اما بچه ای که زمین می خورد و بلند می شود، پایش می شکند، تجربه پیدا می کند که‏‎ ‎‏این راه غلط است و این راه درست است. مردم هم همین طورند، باید راه بروند. البته‏‎ ‎‏امام امت مثل دیگران هدایت و راهنمایی می کردند و امام قابل مقایسه با روحانیون دیگر‏‎ ‎
‏‎

‏‏*شما فرمودید که یک بخشی داریم به نامِ اسلامیت و یک بخش هم جمهوریت.آیا‏‎ ‎‏این به مفهوم آن است که روحانیت نباید وارد مدیریت شود؟‏

‏‏ این مطلبی بود که قبلاً هم عرض کردم، همان طور که خود امام با این که روحانی‏‎ ‎‏بود به مسئله مدیریت جامعه عنایت داشتند و مادر مسائل انقلاب دیدیم که امام(ره)‏‎ ‎‏چگونه در رأس مدیریت کشور قرار داشتند، خودشان نخست وزیر معین کردند و در‏‎ ‎‏ارتباط با رئیس جمهور و رأی مردم اظهار نظر می کردند، نظریه می دادند. یک سلسله از‏‎ ‎‏سخنان امام در این است که روحانیین مسئولیت هایی که به عهده شان است، چه در حوزۀ‏‎ ‎‏قضائیه، چه در قوۀ مقننه وچه در قوۀ مجریه حفاظت بدهند و این همان است که در‏‎ ‎‏تخصص ما در مسائل اسلامی است آن ها مثلِ همۀ مردم دیگر باهوش هستند و‏‎ ‎‏می توانند باتجربه و تحصیلات یک سری از مسائلی که مربوط به نظام و قوۀ مجریه است‏‎ ‎‏انجام بدهند و چه قدر خوب هم می توانند از عهدۀ آن برآیند.‏

‏‏*آیا نهاد روحانیت به عنوان یک نهاد، نباید مدیریت را در دست بگیرد؟‏

‏‏بله می توانند انجام دهند کما این که عملاً در زمان امام هم انجام دادند و امام هم در‏‎ ‎‏عمل آن ها را تأیید کردند.‏

‏‏*بعد از حضرت امام اختلاف زیادی در تحلیل اندیشه های امام در رابطه با عنوان‏‎ ‎‏دولت به وجود آمدو این اختلاف هم هر روز در ابعاد خودش گسترش پیدا می کند. آیا‏‎ ‎‏به نظر شما این اختلاف در تفاسیر که در تفسیر اندیشه امام وجود دارد علت خاصی‏‎ ‎‏دارد؟ یا تحولات اجتماعی سبب این اختلافات در تفسیر شده است. مثلاً بعضی از‏‎ ‎‏علما قسمت جمهوریت را خیلی توضیح می دهند و برخی دیگر هم جنبۀ اسلامیت را.‏

‏‏ البته اختلاف، همان طوری که در رابطه با فرمایش امام است در جاهای دیگر هم‏‎ ‎‏هست مثلاً دیوان حافظ اشعاری دارد که هر کسی غزل های آن را می تواند طوری تفسیر‏‎ ‎‏کند. خود ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ در تفسیر احادیث، نظریات مختلفی داشتند که‏‎ ‎
‏‎

‏‏*قسمت اخیر فرمایش شما را تبدیل به سئوال می کنم، چون به ذهنم همین مسئله‏‎ ‎‏می آید. ظاهراً قضیه این است که حضرت امام(ره) اندیشه های خودش را در مورد‏‎ ‎‏نقش روحانیت و دولت یک جا بیان نفرموده که آدم بتواند یک مطلب واحدی را داشته‏‎ ‎‏باشد، بلکه به موارد خاصی اشاره شده است. آیا می توان از یک مجموعۀ اندیشه ای که‏‎ ‎‏یک جا بیان نشده، اندیشۀ واحدی را ارائه کرد و گفت که این نظر امام است و جز این‏‎ ‎‏نیست، مثلاً امام نظرش راجع به دولت و حکومت فقط همین است و یا این که ناچاریم‏‎ ‎‏به همین تفسیرها مراجعه کنیم؟‏

‏‏در مجموع که فرمایش امام را کنار هم می گذاریم، امام منهای یک عده روحانیون‏‎ ‎‏قشری که آن ها را رد کرده یا لااقل جاهل می داند، روحانیونی هستند که واقعاً دلسوز و‏‎ ‎‏انقلابی بوده و به فکر اسلام و مستضعفین می باشند به آن ها توصیه می کنند که دولتی‏‎ ‎‏باید انتخاب بشود که مورد تأیید باشد. و دولت انتخاب شده، جنبۀ هدایت و راهنمایی‏‎ ‎‏داشته باشد و ارشاد بکند و جنبۀ تخریب نداشته باشد. ‏

‏‏*تلقی ما این است که حضرت امام یک اندیشه سیاسی منسجمی دربارۀ حکومت‏‎ ‎‏اسلامی داشتند و در نهایت، همین اندیشه را در کارشان قرار داده و پیش می رفتند آیا‏‎ ‎‏می توانیم چنین تصوری داشته باشیم، یا این که باید طور دیگر فکر کنیم؛ یعنی بگوییم‏‎ ‎
‏‎

‏‏در این جا باید به دو جهت اشاره کرد. اول این که امام در اصول منسجم بود. برنامۀ‏‎ ‎‏اندیشۀ امام، اصول تفکر امام دربارۀ حکومت منسجم بود تفکر داشت،برنامه داشت.‏‎ ‎‏اصول برنامۀ امام قابل تغییر نبود و سال ها قبل از تشکیل حکومت اسلامی در مورد ادارۀ‏‎ ‎‏جامعه برنامه ریزی داشتند، ولی گاهی اوقات جزئیاتی پیش می آید که با توجه به زمان و‏‎ ‎‏مکان قابل تغییر است و در شرایط مختلف باید برخوردهای متناسب انجام گیرد. به‏‎ ‎‏عنوان مثال در امور حکومت، ریاست جمهور به عهدۀ چه کسی باشد، جنگ توسط چه‏‎ ‎‏کسی اداره شود یا دربرخورد با کشورهای بیگانه چگونه باید رفتار کنیم. این ها مسائلی‏‎ ‎‏است که در شرایط زمانی و مکانی مختلف فرق می کند. ‏

‏‏*حضرت امام مخالف بودند از این که روحانیون مناصب خاص سیاسی را داشته‏‎ ‎‏باشند، ولی بعد از مدتی تأکید داشتند به این که روحانیون حتماً باید مناصب سیاسی،‏‎ ‎‏مثل ریاست جمهوری و غیر این ها را داشته باشند. به نظر شما این دیدگاه امام را‏‎ ‎‏می شود دیدگاه زمانی تلقی کرد؟‏

‏‏بله، نظر امام این بود که روحانیون در مسائل مردمی کم تر دخالت بکنند و اگر هم‏‎ ‎‏می خواهند دخالت بکنند جنبۀ عادی هدایت و ارشاد داشته باشد، ولی بعد از مدتی‏‎ ‎‏دیدند، ملّی گرایان و افرادی که هم درک داشته باشند و هم عمل، نمی توانند ادارۀ جامعه‏‎ ‎‏را به دست بگیرند ناچار امام آن چه را که اول فکر نمی کردند و شاید برای ضرورت‏‎ ‎‏ناچار شدند انتخاب بکنند، ضرورتاً انتخاب کردند و الا از همان روز اول در جلسه های‏‎ ‎‏خصوصی صحبت مرحوم آیة الله بهشتی بود که به جای آقای بازرگان نخست وزیر شوند‏‎ ‎
‏‎

‏‏*نخست وزیری دولت موقت؟ ‏

‏‏بله در دولت موقت، امام (ره) زمانی که آقای بازرگان را به عنوان نخست وزیر‏‎ ‎‏انتخاب می کردند، همان موقع بحث دکتر بهشتی بود، ولی با این حال آقای بازرگان را‏‎ ‎‏تأیید کردند. اولویت از نظر حضرت امام (ره) این بود همان طور که خودشان در عمل‏‎ ‎‏مسئولیت اجرایی را قبول نکردند و نظرشان این بود که در پست های اجرایی، افراد غیر‏‎ ‎‏روحانی باشند و روحانیان در عین نظارت و مواظبت به ارشاد بپردازند. آری ایشان‏‎ ‎‏دوست داشتند که برنامه های اسلامی تقویت بشود، ولی بعد احساس کردند که نیاز‏‎ ‎‏دارند از وجود روحانیت استفاده بکنند ولو این که از مسائل اسلامی کمی دور شوند و‏‎ ‎‏وقتشان در مسائل سیاسی صرف گردد. ‏

‏‏*پس وجود روحانیت به عنوان یک مجموعۀ مدیریتی به خاطر یک ضرورت بود؟ ‏

‏‏در مرحلۀ اول امام(ره) مایل بودند که روحانیت در مسائل اصولی و اسلامی همان‏‎ ‎‏راهی که خودشان رفتند بروند و پرداختن به اصول اسلام و جنبه های سیاسی آن هم‏‎ ‎‏جنبۀ ارشادی داشته باشد. بعد احساس کردند که در مرحلۀ دوم باید روحانیت به عنوان‏‎ ‎‏عده ای از مردم از آن جا که مورد اعتماد هستند به امور نظام و ادارۀ آن بپردازند، زیرا‏‎ ‎‏کمبود نیروی ادارۀ کنندۀ مورد اعتماد در نظام کشور کاملاً حس می شد. ‏

‏‏*من می خواستم عرض کنم این مجموعه ای که روی کار آمدند آیا به عنوان‏‎ ‎‏ضرورت آمدند؟ فرمودید که این ها نه به عنوان قشر برتر کشور، بلکه به عنوان آحادی‏‎ ‎‏از مردم مسئولیت ادارۀ جامعه را به دست گرفتند. منتها چون این ها بودند، از آن‏‎ ‎‏طرف، وقتی مقایسه می کنیم می بینیم که درصد روحانیت نسبت به مردم یک درصد‏‎ ‎‏پایینی هست. طبیعی است که مسئله نبوغ هم نمی تواند دلیل این باشد که این گروه‏‎ ‎‏روی کار آمده باشند اگر نسبت نبوغ را هم بسنجیم درصد نبوغ هم در روحانیت و غیر‏‎ ‎‏روحانیت تقریباً نزدیک به هم می شود. با توجه به این بحث آیا در شرایط کنونی به‏‎ ‎‏این که تقریباً آن ضرورت قبلی ازبین رفته است و دیگران هم با توجه به این رشد فکری‏‎ ‎‏که حاصل شده می توانند در مدیریت ها دخالت کنند، آیا هنوز هم ما باید معتقد باشیم‏‎ ‎‏که روحانیت حضور بیش تری در مدیریت داشته باشند یا این که بگوییم چون شرایط‏‎ ‎
‏‎

‏‏این مربوط به این است که مسئولان و ولیّ فقیه چه تشخیص بدهند. به عنوان مثال،‏‎ ‎‏در حال حاضراین ها باید تشخیص بدهند که در این شرایط خاص، مسئله اسلامیت در‏‎ ‎‏مسئله مردمی بودن و دین باید ادغام بشود، البته اصل قدرت نیست، تعهد هم باید باشد،‏‎ ‎‏هم قدرتمند و هم متعهد باشند که این تعهد و قدرتمندی برای نظام اسلامی در خود‏‎ ‎‏روحانیین وجوددارد.‏

‏‏*شما فکر نمی کنید تعلّقات مانع تشخیص درست باشد؟ ‏

‏‏این تعلقات در افراد وجود دارد، غیر از ائمه اطهار و غیر از مُخلصین و کسانی که‏‎ ‎‏تالی تلو معصوم اند و هیچ عُلقۀ نفسانی ندارندو اما به طور معمول، حتی در افراد خیلی‏‎ ‎‏خوب هم چه بسا علقۀ نفسانی وجود دارد. ما چه بسا ممکن است بگوییم حضرت امام‏‎ ‎‏تا شصت سال دیگر نظیرش وجود نداشته باشد. ما نمی توانیم، در نظام مانند حضرت‏‎ ‎‏امام تصویب کنیم اگر ما به گذشته علما نظر اندازیم، خواهیم دید که کسی مانند امام با‏‎ ‎‏این جامعیت و شرایط وجود نداشته است. ما نمی توانیم حرفی بزنیم که فقط در قالب‏‎ ‎‏حضرت امام باشد. باید در سیستم ها و عملکرد، هر زمانی که مسئولین این مسئله را‏‎ ‎‏تشخیص دادند که کارها و مسئولیت ها از روحانیون به غیر روحانیون منتقل شود. ما‏‎ ‎‏نمی توانیم در چهارچوب و برنامۀ خاصی آیندۀ یک نظام را تشخیص داده برای آن‏‎ ‎‏برنامه ریزی داشته باشیم.‏

‏‏*همان طور که شما فرمودید، حضرت امام تا یک مقطعی از انقلاب به مجموعه‏‎ ‎‏روحانیون به عنوان یک مجموعۀ ناظر که مهم ترین کارشان نظارت بر زندگی مردم‏‎ ‎‏است نگاه می کردند، اما بعد از مدتی آن هم بنا به ضرورت در مدیریت سیاسی ـ‏‎ ‎‏اجتماعی از آن ها استفاده کردند. طبعاً اختلاف نظرهایی در ورود به مسائل سیاسی ـ‏‎ ‎‏اجتماعی پیدا می شود و همان طور که وارد سیاست شدند اختلاف نظرها در زمان‏‎ ‎‏حضرت امام هم به وجود آمد. حضرت امام برخوردشان با این اختلاف نظرها چطور‏‎ ‎‏بود؟ به این مسائل چگونه نگاه می کردند؟ آیا یک قسمتی را بیش تر تقویت می کردند‏‎ ‎‏یا مجموعه را به عنوان یک نظر می دیدند که در اصول با هم برابرند؟ در این زمینه نظر‏‎ ‎‏شما چیست؟‏

‏
‏‎

‏‏*مشورتی که امام داشتند به چه معناست آیا به این معنا که نظر اکثریت را‏‎ ‎‏می گرفتند یا این که نه صرفاً یک نظر خواهی بود؟‏

‏‏نظر خواهی بود، چه بسا خودشان هم استفاده می کردند. ژرفانگری امام در حد‏‎ ‎‏فوق العاده ای بود به طوری که زود به عمق مسائل می رسیدند. ‏

‏‏*آیا دیدگاه امام این طوری بود که اسلامیت جمهوری اسلامی را بر عهدۀ‏‎ ‎‏روحانیت می دانستند و جمهوریت را از آن مردم. به جز در موارد ضرورت که بحث آن‏‎ ‎‏گذشت؟ در حال حاضر می بینیم که روحانیت متصدی دو جنبه اسلامیت و جمهوریت‏‎ ‎‏شده است. سئوال این جا است که چرا روحانیت مانند گذشته خود را شریک مردم‏‎ ‎‏نمی داند که خود حوزۀ اسلامیت را در دست گرفته و به دیگران که اهل مطالعه، تحقیق‏‎ ‎‏هستند اجازه دهند که این گروه هم وارد این مسائل شده تلاش و فعالیت کنند، البته نه‏‎ ‎‏به عنوان اسلام شناس.‏

‏‏مطلبی که گفته شد به عنوان ایجاد شک و شبهه در سطح عموم، در رادیو و‏‎ ‎‏تلویزیون یا روزنامه هاصحیح نیست. ما برای انتقال مطالب تخصصی، مجلاتی داریم که‏‎ ‎‏اهل آن فن، آن مجلات را مطالعه می کنند و مخاطب خاص دارد، که دانشجو یا طلبه‏‎ ‎‏متخصص در آن فن به دقت و کنکاش در آن مطالب پرداخته، شک و شبهه را از خود دور‏‎ ‎‏می سازند. این اتفاقاً خیلی خوب است. جامعۀ ما یک جامعه ای نیست که هر شک و‏‎ ‎
‏‎

‏‏*تا چه موقعی می توان جامعه را به دور از این اندیشه، به بهانۀ این که ما می ترسیم‏‎ ‎‏جامعه مسموم شود نگه بدرایم، در حالی که الان ابزار پیشرفته اطلاع رسانی مثبت و‏‎ ‎‏منفی منحصراً در اختیار ما نیست؟ آیا فکر نمی کنید که روحانیت به جای این که بیاید‏‎ ‎‏و بگوید که این بحث ها مختص روحانیت باشد و در حوزۀ روحانیت بحث بشود مردم‏‎ ‎‏را هم محرم تلقی کند و آن مسائل را بین آن ها طرح کنند تا آن ها هم واکسینه بشوند؟‏‎ ‎‏چرا همیشه ما می خواهیم مردم دور از جریان باشند؟‏

‏‏تا زمانی که روحانیت از نظر قلم و اندیشه و دفاع از مسائل اسلامی قوی نشود،‏‎ ‎‏نباید شبهات را بین مردم مطرح کند. ما باید خود را از جهت جواب گویی منطقی آماده‏‎ ‎‏کنیم که بتوانیم شبهۀ مطرح شده از جانب دیگران را با قوت و قدرت پاسخ دهیم. ‏

‏‏*ولی حوزه ها هزار سال عمر دارند هنوز به همان نحوه هستند؟ ‏

‏
‏‎

‏‏*ما می توانیم از حرف های شما استنباط کنیم که حوزه در این مدت عمر‏‎ ‎‏طولانی اش و به ویژه بعد از انقلاب اسلامی که بیشتر با جامعه در ارتباط بوده است،‏‎ ‎‏هدف عمده اش واکسینه کردن مردم، آگاه کردن مردم در مقابل تهاجمات فرهنگی و‏‎ ‎‏غیر فرهنگی و اعتقادی بوده است، امّا ما این وظیفه را به نحواحسن نتوانسته ایم انجام‏‎ ‎‏دهیم.‏

‏‏انجام داده، ولی به مرحلۀ نهایی نرسیده است. البته حوزه علمیه ممکن است‏‎ ‎‏ضعف هم داشته باشد؛ تا زمانی که این ضعف ادامه پیدا بکند و قوی نشود و تمام مردم‏‎ ‎‏را از نظر مسائل اسلامی و توجه به مبادی وحی، قوی و نیرومند نکند که در مقابل اعلان‏‎ ‎‏شبهات به خطر نیفتند خیلی خوب است که اول در محیط های خاص مطرح شود و بعد‏‎ ‎‏از پیدا کردن جواب منطقی در سطح عموم بیان گردد.‏

‏‏*حوزه با این روند کنونی که الان دارد، فکر می کنید که به این هدف نزدیک می شود‏‎ ‎‏یا دور؟‏

‏‏باید بگویم از بعضی نظرها دارد دور می شود، چون در سالی که به نام امام خمینی‏‎ ‎‏مطرح است، مسائلی گفته می شود که غیر سخنان امام در آن وجود دارد. در این جا‏‎ ‎
‏‎

‏‏*با توجه به سابقۀ زندگی علمی و فرهنگی که شما دارید عمل کردِ سیاسی بعد از‏‎ ‎‏انقلاب روحانیت را چگونه ارزیابی می کنید و پیش بینی شما نسبت به آینده چیست؟‏

‏‏من دربارۀ وضعیت موجود گفتم، و امّا این که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد این‏‎ ‎‏مربوط به علم غیب است، اگر روحانیت عمل و فرمایش امام را دربارۀ خود پیاده کند و‏‎ ‎‏پیش از آن که فکر وارد شدن در مرحلۀ کار و اجرا باشد، بیش تر در اسلام شناسی به‏‎ ‎‏تحقیقات گسترده ای بپردازد و هم چنین اسلام را در عملِ خود متجلّی سازد موفق تر است.‏

‏‏*احساس می کنید مشکلاتی که امروز پیدا شده و طرز تلقیِ مردم نسبت به‏‎ ‎‏روحانیت هر روز عوض می شود این از عمل کردِ روحانیت است یا وضع طبیعی یک‏‎ ‎‏نظام است؟‏

‏‏یک مقدار مربوط به عمل کرد است و مقداری هم بستگی به تبلیغات دارد. بهترین‏‎ ‎‏راه همین است که راه امام(ره) را عمل کنیم. ببینید مردم چگونه نسبت به امام عشق‏‎ ‎‏می ورزیدند و تا آخر هم عشقشان باقی است. اگر این روش در بین روحانیت انجام بگیرد‏‎ ‎‏روحانیت خود به خود در قلب مردم جا می گیرد؛ مثل انتخاب جناب آقای خاتمی، که‏‎ ‎‏حتی دوستان و دست اندرکاران نزدیک هم باور نمی کردند، اما مردم علاقه خود را نشان‏‎ ‎‏دادند. اگر روحانیت بخواهد در دل مردم جا باز بکند باید راه امام را انتخاب کند، چون او‏‎ ‎‏این راه خدا را رفت آن چیزی که وظیفۀ روحانیت است و باید انجام بدهد این است که‏‎ ‎‏راه خدا را برود و به فکر مردم باشد و درصدد کسب جاه و مقام و ثروت نباشند. در این‏‎ ‎
‏‎

‏‏*بالاخره موضعگیری ها و فرمایشات حضرت امام(ره)، همان طوری که فرمودید‏‎ ‎‏دو بخش بود، یک بخش آن، اصولی بود و بخش دیگر هم راجع به رهبری و بر اساس‏‎ ‎‏شرایط زمان و مکان. ما در سال امام خمینی می خواهیم آن مواضع اصولی امام را به‏‎ ‎‏عنوان اصول مشترک مطرح کنیم که همه به آن مواضع اصولی امام رجوع کنند. به نظر‏‎ ‎‏شما چه ضوابطی را ما می توانیم داشته باشیم که بتوانیم موضع گیری های اصولی امام‏‎ ‎‏را از آن موضع گیری های مقطعی و زمانی تشخیص بدهیم؟‏

‏‏برخی ویژگی های عمومی امام را می توان این گونه برشمرد: 1ـ توجه به‏‎ ‎‏مستضعفان، 2ـ قانون مندی و تکیه بر مردم اگر ما در مسائل اجتماعی و سیاسی داخلی‏‎ ‎‏خود این ویژگی ها را از امام بگیریم، بسیاری از اختلافات حل خواهد شد.‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎

‏‎