شخصیت پنهان
اشاره:
حضرت آیت الله بجنوردی دبیر کنگرۀ بزرگداشت شهید آیت الله حاج سید مصطفی خمینی هستند. این کنگره در روز های سی ام مهر ماه و اوّل آبان ماه سال جاری در شهرستان قم برگزار می شود. به همین مناسبت مصاحبه ای با ایشان انجام داده ایم که به نظر خوانندگان گرامی می رسد.
ضمناً مسئولیت کمیتۀ علمی کنگره را جناب حجت الاسلام والمسلمین سید علی اکبر محتشمی به عهده دارند.
حضور: ضمن تشکر از جنابعالی به خاطر وقتی که به ما دادید، لطفاً بفرمایید علت و انگیزۀ برگزاری کنگرۀ سالگرد شهادت مرحوم آیت الله حاج سیدمصطفی خمینی چیست؟
آیت الله بجنوردی: اعوذبالله مِن الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم. به مناسبت بیستمین سالگرد شهادت حضرت آیت الله فقیه بزرگوار و جامع المعقول و المنقول حاج آقا مصطفی خمینی رضوان الله تعالی علیه٬ مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی٬
حضورج. 21صفحه 33
این مؤسسۀ گرانبها که فلسفۀ وجودی اش این است که افکار امام رضوان الله تعالی علیه را در ابعاد مختلف ـ چه افکار انقلابی، سیاسی و چه علمی، فرهنگی ـ انتشار دهد؛ در همین راستا تصمیم گرفت در شهر قم کنگره ای برگزار کند تا این شخصیت پنهان را که من معتقدم هنوز شناخته نشده تا حدودی به مردم معرفی کند.
حضور: فکر می کنید علت اصلی ناشناخته ماندن آن شهید گرانقدر چه بوده است؟
آیت الله بجنوردی: ایشان در حجاب معاصرت پدر بزرگوارشان آن طوری که باید معرفی بشوند٬ معرفی نشدند. چون می دانید اگر نوری درکنار خورشید باشد، آن نور نمی تواند اظهار وجود کند. شخصیت و حیثیت ایشان در جهان اسلام ناشناخته مانده است. همان طور که عرض کردم اگر کنار حضرت امام قرار نمی گرفت امروز یکی از بزرگترین شخصیت های علمی در جهان اسلام محسوب می شد.
حضورج. 21صفحه 34
حضور: به نظر جنابعالی چه ویژگیهایی آیت الله شهید داشتند که چنین درجه ای که می فرمایید در خور شأن ایشان بود؟
آیت الله بجنوردی: ایشان شخصیت بزرگ انقلابی بود. تمام کسانی که در راه اسلام بودند و با خط امام نزدیک بودند٬ با ایشان ارتباط داشتند. امیدوارم بتوانیم تا حدودی ایشان را در این کنگره معرفی کنیم؛ بتوانیم شخصیت علمی، انقلابی٬ سیاسی و تقوای ایشان را به جهان اسلام معرفی کنیم. چقدر انسان باتقوا و پرهیزگاری بودند ایشان. چه در صحبتهایشان٬ چه در معاشرت٬ در زندگی خصوصی و در عباداتی که داشتند. کسانی که با ایشان همسفر می شدند٬ می دیدند که شبها چه عبادتهایی داشت. خلاصه یک شخصیت جامع الاطراف بودند٬ از هر حیث.
حضور: نقش ایشان را در انقلاب اسلامی ایران چگونه ارزیابی می کنید؟
آیت الله بجنوردی: ایشان از همان سال 42 نقش بسیار مهمی در شکل گیری نهضت اسلامی و نهضت روحانیت داشتند، چه قبل از 15خرداد 42، چه بعد از آن و چه در تبعید حضرت امام به ترکیه و عمدتاً در آن 13سالی که در حوزۀ نجف تشریف داشتند. ایشان از مغزهای بزرگ و متفکر انقلاب اسلامی بودند و آن مقدار که خودم شاهد بودم ـ در سالهایی که در نجف در خدمتشان بودم ـ انقلاب را چه در ایران و چه در خارج از کشور به نیابت از طرف امام و وکالت از طرف امام رهبری می کردند. ایشان کاملاً در ارتباط مستقیم با همۀ نیروهای انقلابی بودند و ارتباط بین همۀ شخصیت های اسلامی را در جهان اسلام ـ چه در کشورهای عربی و چه غیر عربی ـ فراهم می کردند و بین امام راحل رضوان الله تعالی علیه و آن شخصیت های بزرگ اسلامی چه از طریق نامه و چه از طریق ملاقاتهای حضوری٬ چه از طریق تلفن رابط بودند و حضرت امام را کاملاً در جریانات اسلام قرار می دادند.
حضور: از نظر علمی آیت الله شهید چه موقعیتی داشتند؟
آیت الله بجنوردی: ایشان یک شخصیت علمی بزرگ بود. همان طور که عرض کردم، جامع المعقول و المنقول بودند. ایشان در فقه٬ فقیه بزرگی بود٬ صاحب نظر بود. آراء بسیار روشن و مترقی داشت. در علم اصول مبنای جدید داشت و صاحب نظر بود. در فلسفه و حکمت ـ چه در حکمت اشراق و چه در حکمت مشّاء بوعلی ـ در هر دوی اینها صاحب نظر بود. در اکثر مسائل فلسفی ایشان حرف و نظریات جدید داشت.
حضورج. 21صفحه 35
انشاء الله در این کتاب «حاشیۀ اسفار» که در مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی دارند چاپ می کنند٬ مشخص خواهد شد.
حضور: دربارۀ تفسیر قرآن ایشان صحبت های زیادی می شود. نظر جنابعالی در این باره چیست؟
آیت الله بجنوردی: ایشان در تفسیر یک روش نوینی را در پیش گرفت. ایشان به طور جامع تفسیر می کرد٬ از ابعاد مختلف. من یادم می آید حضرت امام رضوان الله تعالی علیه فرمودند متأسفانه تفسیر جامعی در اسلام نوشته نشده است؛ تفسیری که بیاید تمام جهاتی را که از قرآن می توان استفاده کرد٬ بیان کند. این نقص را متأسفانه در جهان اسلام داریم. یک تفسیر را می بینید جنبۀ ادبی آن خوب است، یک تفسیری جنبۀ فلسفی خوبی دارد؛ اما تفسیری که جامع باشد و همۀ مسائل مهم را یکجا جمع کند متأسفانه در جهان اسلام تدوین نشده. من شاهد بودم که مرحوم حاج آقا مصطفی به من می گفت که می خواهم انشاء الله اگر عمری باشد یک چنین تفسیری را شروع کنم. این تفسیر الآن پنج یا شش جلدش چاپ شده و انشاء الله مجدداً تجدید می شود. این تجربه را می توانم بگویم مدخلی بود برای آن فکری که ایشان داشت٬ لاکن متأسفانه اجل مهلت نداد و ایشان شهید شد.
حضور: آن طور که فرمودید آیت الله شهید عمدتاً در نجف درخشیدند. از نظر تدریس با توجه به قدرت حوزه نجف در آن زمان٬ موقعیت ایشان چگونه بود؟
آیت الله بجنوردی: این شخصیت بزرگ انقلابی و سیاسی از نظر علمی و فرهنگی نیز بی نظیر بود. یعنی تمام حوزه های علمیه ایشان را قبول داشتند. حوزۀ علمیۀ نجف خوب یک حوزه ای است که هزار و خرده ای سال پیش تأسیس شده٬ مرکز بزرگان و دانشمندان است. ایشان در آن 13 سالی که در نجف بود کاملاً گُل کرده بود و در تمام مجامع حوزه علمی نجف مطرح بود. درس را که شروع کرده بود٬ اصول می گفت، فقه هم می گفت. طلبه های مستعد و محصل های حسابی به درسش می رفتند. درس خارج ایشان هم از درسهای خوب حوزه نجف بود.
حضور: از شرکت جنابعالی در این مصاحبه سپاسگزاریم.
حضورج. 21صفحه 36