گفتار ششم: پیامدها
مرگ شهادت گونۀ آیت الله سید مصطفی خمینی علیرغم تصور رژیم پهلوی، نه تنها بر روند رشد نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی تأثیر منفی بر جای نگذاشت، بلکه خود، عامل مؤثر و شتاب دهنده برای رسیدن به پیروزی نهایی بود.
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 164
یکی از مهمترین آثار درگذشت حاج آقامصطفی در فضای باز نسبی سیاسی، ترویج نام و یاد امام خمینی(س) و تحکیم موقعیت رهبری ایشان بود. در مراسمی که در عراق، ایران، کشورهای اروپایی و سایر نقاط برگزار شد، وعاظ و سخنرانان، ابعاد مختلف شخصیت امام و سید مصطفی و مبارزات آنها را تفسیر و تحلیل و بازگو کردند و در بسیاری از مجالس ترحیم و بزرگداشت شعارهایی در اعلام حمایت از امام خمینی(س) و رهبری ایشان سر داده شد. آنچه در این میان مهم می باشد، این است که نام ممنوع الذکر امام، با صداهای رسا و بلند در مجالس و تریبونها آورده شد. شایان ذکر است که قبل از این، بردن نام امام خمینی(س) در سخنرانیها حداقل شش ماه زندان در پی داشت. بدین ترتیب مجالس ترحیم سید مصطفی به مجالس تجلیل از امام خمینی(س) تبدیل شد. امام خمینی(س) نیز در ماهها و سال آینده با قاطعیت بیشتری به حجم انتقادهای خود از رژیم افزود و خواستار سرنگونی حکومت خاندان پهلوی و ایجاد حکومت اسلامی شد.
از آثار دیگر درگذشت آقا مصطفی، می توان به سیاسی شدن حوزه علمیه نجف اشرف اشاره کرد. چنانکه می دانیم و قبلاً نیز در مواردی ذکر آن رفت، این حوزه در قرون گذشته تحت نفوذ استعمار بریتانیا بوده و سعی شده بود که از فلسفه و سیاست دور نگهداشته شود و امام خمینی(س)، سید مصطفی و برخی از یاران آنها در طول دوازده سال اقامت در آنجا و تلاشهای بی وقفه در قالب تدریس، وعظ و غیره توانسته بودند، این جو را تا حدودی تعدیل کنند. در گذشت حاج آقا مصطفی مجال دیگری بود که گویندگان و وعّاظ ایرانی و عرب با تجلیل از مقام علمی و مبارزاتی امام و هدایت مردم به سوی نهضت امام و رهبری آن، در حوزه علمیه نجف و سایر حوزه های علمیه عراق، موجب سیاسی تر شدن آنها شوند.
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 165
تأثیر دیگر آن، ایجاد وحدت و یکپارچگی در میان نیروهای مبارز و مخالف رژیم بود. تاریخ گذشته ایران، از جمله در رخدادهای منجر به ملی شدن صنعت نفت و قیام 30 تیر 1331 نشان داده بود که هر زمان نیروهای سیاسی داخلی با هم متحد شوند و دارای انسجام درونی باشند، به طور مسلم در مقابله و مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی پیروز می شوند. در این موقع نیز با توجه به گسترش فعالیتهای سیاسی مخالفان حکومت و وحدت آنها، موجب عقب نشینی روزافزون حکومت پهلوی شدند. نمونۀ واضح و روشن این اتحاد در جریان مجلس بزرگداشت سید مصطفی در هفتمین روز درگذشت ایشان در مسجد ارگ تهران به نمایش گذاشته شد که در آن تمام نیروهای اسلامی، ملی ـ مذهبی، اعلامیه ای به ترتیب حروف الفبا دادند و مجلس عظیمی نیز برگزار کردند. چنانکه از گزارشهای ساواک بر می آید، علاوه بر اتحاد نیروهای سیاسی با گرایشهای متفاوت و گوناگون، اقشار مختلف مردم جامعه نیز از قبیل روشنفکران، روحانیون، بازاریان، دانشگاهیان و مردم عادی نیز در مراسم و مجالس حضور پیدا کردند. این اتحاد در کاهش اقتدار حکومت پهلوی نقش مؤثری داشت.
بدون شک، درگذشت رازناک سید مصطفی، روحیه مبارزه را در میان نیروهای سیاسی و انقلابی به شدت افزایش داد و تقریباً در سراسر کشور، مجالس به سبک مشابهی برگزار شد و در پایان مجالس، راهپیماییها، تظاهرات اعتراض آمیز که بعضی مواقع به درگیری با مأموران انتظامی و امنیتی نیز انجامید، صورت گرفت. این موضوع نشان می دهد که خشم مردم از اعمال و اقدامات رژیم و عقده های دل آنها به نقطه انفجارآمیزی رسیده بود و درگذشت شخصیت بارزی چون حاج آقا مصطفی، شعله آتشی بر انبار باروت زد. محمد شانه چی در مصاحبه با رادیو بی. بی. سی در مجموعه برنامه داستان انقلاب در این مورد می گوید:
یک جریان سیاسی بود، نه این که درگذشت پسر آقای خمینی این قدر جنجال به
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 166
ظاهر به پا کند؛ چون مردم به دنبال یک مستمسکی، یک علتی می گشتند که یک تظاهراتی کنند، یک جریانی راه بیندازند، فوت پسر آقای خمینی یک موضوعی بود که بسیار عالی بود برای جنجال به پا کردن و کار راه انداختن، حرکت ایجاد کردن...
در گزارشهای ساواک نیز اشاره شده است که پس از درگذشت حاج آقا مصطفی تا چهلم ایشان، فعالیتهای وسیعی از طرف نیروهای مذهبی و روحانی به صورت تظاهرات خیابانی صورت گرفت که به مراکز فساد و مشروب فروشیها و ادارات دولتی حمله کردند و این اقدامات نشان از کینۀ آنها به رژیم و سازش ناپذیری شان در ارتباط با حکومت پهلوی داشت. این اقدامات حتی پس از چهلم حاج آقا مصطفی نیز ادامه پیدا کرد.
بعد از مراسم چهلمین روز درگذشت مصطفی خمینی، افراطیّون مذهبی در دنباله فعالیتهای اخلالگرانه خود در ماه محرّم، باردیگر فرصتی پیدا کردند که تلاشهای مضر را در مقیاسی وسیعتر تعقیب نمایند و در چند مورد گروههای پانزده تا بیست نفری در شهرهای مشهد و اهواز به تظاهرات خیابانی و شکستن چند جام از شیشه های دو شعبه بانک صادرات، مبادرت نموده اند.
در مجموع ابهام آمیز بودن چگونگی درگذشت حاج آقا مصطفی از یک طرف و نقش بسیار مؤثر وی در طول مبارزه و سازش ناپذیری اش در طول حیات سیاسی، پای ساواک را در مرگ ایشان به میان کشید. با توجه به سابقه و کارنامۀ سیاه ساواک در جامعه که خود به خود مربوط به ساختار رژیم پهلوی می شد، یک جوّ انتقادی و اعتراض آمیز گسترده ای شکل گرفت و با در نظر گرفتن مساعدت زمان و فضای سیاسی، به بحران غیرقابل کنترلی برای رژیم تبدیل شد و تا پیروزی انقلاب هیچ کدام از سیاستها و روشهای پیشگیرانه رژیم، نتوانست امواج توفنده آن را مهار کند.
از این پس امام خمینی(س) و نهضت اسلامی، در سطح گسترده ای وارد تیترهای رسانه های گروهی در سطح بین المللی گردیدند و بسیاری از خبرنگاران معتبر و بزرگ جهان، سعی کردند که در ارتباط با دیدگاهها و نظریات امام خمینی(س) با ایشان
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 167
مصاحبه هایی انجام دهند که این خود به خود به نهضت، بُعد جهانی بخشید و موجب معرفی بیشتر رهبری و ماهیت نهضت شد. اینجاست که می توان فرمودۀ امام خمینی(س) را که به مناسبت چهلمین روز درگذشت حاج آقا مصطفی در این ارتباط به الطاف خفیه الهی اشاره کردند، درک کرد.
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 168