گفتار سوم: حج، کانون تبادل اخبار و اطلاعات نهضت اسلامی
پس از انتقال امام خمینی(س) و حاج آقا مصطفی به عراق و استقرارشان در نجف اشرف، آنها برخلاف ترکیه به طرق مختلف با طرفداران نهضت اسلامی در ایران و سایر نقاط جهان ارتباط برقرار کردند. یکی از کانالهای ارتباط، زائرینی بودند که از ایران و کشورهای اسلامی همجوار ایران برای زیارت به عتبات عالیات، مکه، مدینه و سوریه می رفتند. همه ساله امکان آن وجود نداشت که حاج آقا مصطفی به حج بروند و در آنجا با مبارزین و مخالفین رژیم پهلوی که در لباس حج می آمدند، دیدار و اخبار و اطلاعات را مبادله کنند؛ اما این امکان در چند نوبت فراهم شد و حاج آقا مصطفی ضمن بهره مندی از فیض الهی و معنوی حج، به پیشبرد نهضت نیز از آن طریق، کمکهای شایانی کرد.
گزارشی از نمایندگی ساواک در بغداد به مرکز، در تاریخ دوازدهم اسفند 1344 موجود می باشد که در آن آمده است: سید مصطفی مصطفوی در سال جاری، عازم مکه می باشد. در زیر آن گزارش پی نوشتی بدین شرح اضافه شده است: «به کلیه منابع اطلاع دهید که مراقبت نمایند. به سرکار سرهنگ شیخان اطلاع داده شود، عکس نامبرده تکثیر و به منابع و همکاران داده شود. به منابعی که با ساواک تهران نیز همکاری می کنند، اطلاع داده شود.» در تاریخ هفده اسفند 1344 مدیرکل اداره سوم ساواک (مقدم) طی مکاتبه ای با اداره کل دوم ساواک، خواستار شده است که به نمایندگی ساواک در عربستان سعودی دستور داده شود که اعمال و رفتار سید مصطفی و همراهانش را تحت
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 105
کنترل و مراقبت قرار دهند. گزارش اداره کل دوم ساواک به تاریخ 25 اسفند 1344 حاکی است که سید مصطفی در روز 23 اسفند 1344 وارد عربستان سعودی شده است.
مدیریت کل اداره سوم
بازگشت به شماره 64243 / 613 ـ 18 / 12 / 44
طبق اطلاع واصله، نامبرده 00:20 روز 23 / 12 / 44 با هواپیمای سعودی وارد جدّه گردیده و به وسیله یکی از اعضای سرپرستی حج که از دوستان کاملاً مورد اعتماد او می باشد، استقبال گردید و از تنها وسیله که همراه داشته بازدید سطحی به عمل آمد؛ ولی چیز قابل ملاحظه ای در آن رؤیت نگردید. مشارالیه پس از انجام مراسم گمرکی به دفتر آقای ابوزید وکیل مطاوفین رفته و پس از قدری استراحت درحدود یک ساعت در اطراف مدینة الحاج به گردش پرداخته و سپس در حدود ساعت 00:23 به منزل ابوزید رفته، شب را در آنجا به سر برده است و قرار است که با اتومبیل به شهر مدینه، مسافرت و در منزل آقای سیدمحمد لواسانی سکونت نماید.
نامبرده ضمن صحبت اظهار داشته که منتظر شخصی به نام سیدمحمدصادق لواسانی است که از تهران با پرواز 145 به جدّه خواهد رفت و از این که دولت شاهنشاهی ایران به او ویزای خروجی داده، اظهار تعجب نموده است.
خواهشمند است دستور فرمایید که در مورد سوابق آقای سیدمحمدصادق لواسانی و این که آیا به این شخص اجازه خروج داده شده است یا خیر؟، این اداره کل را مطلع گردانید.
مدیرکل اداره دوم [ساواک]ـ نگهبانی.
پس از این گزارش، اداره کل سوم ساواک از خروج سیدمحمدصادق لواسانی برای عزیمت به حج جلوگیری به عمل آورد. سفارت ایران در عربستان سعودی نیز مراقب اعمال سید مصطفی بوده است. در دیداری که سفیر ایران با امیر مکه و مدینه به عمل آورد، از وی خواست که به سید مصطفی اجازه هیچ گونه فعالیت سیاسی علیه دولت
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 106
ایران داده نشود.
علیرغم آنهمه کنترل و مراقبت از سید مصطفی، ایشان موفق شد با چندین نفر از مبارزین ایرانی تماس بگیرد و پیام امام خمینی(س) را به آنها و از طریق آنها به ایران برساند. در گزارشها آمده است، که در دیدار با برخی مخالفین رژیم، با آنها در مورد نحوۀ سخنرانی و فعالیت در ماههای محرّم و صفر صحبت و تبادل نظر کرده است. در یکی از گزارشهای ساواک تهران به اداره کل دوم ساواک در تاریخ 24 فروردین 1345 در مورد تبادل نظر و طرح ریزی وی با مبارزین ایرانی برای ماههای محرّم و صفر آمده است:
موضوع: اظهارات سیدعبدالرضا حجازی
طبق اظهارات سیدعبدالرضا حجازی، آقای شیخ مجدالدین محلاتی و آقای مصطفی خمینی پسر آیت الله خمینی در مدینه و مکه صحبتهایی کرده و تصمیماتی برای ایام محرّم گرفته اند. ضمناً سیدعبدالرضا حجازی اضافه نمود، عده ای روحانی مخفیانه عازم عراق می باشند که با آیت الله خمینی ملاقات نموده و دستوراتی بگیرند.
به دنبال گزارشهایی دیگر در این زمینه، اداره کل سوم ساواک به ساواکهای قم، شیراز و مشهد دستور زیر را صادر کرد:
به: ساواکهای قم، مشهد، شیراز
از، 316 [اداره کل سوم ساواک]
اطلاع واصله حاکی است، مصطفی خمینی فرزند آیت الله خمینی که در سال جاری به مکه عزیمت نموده، با پاره ای از عناصر افراطی منجمله؛ مجدالدین محلاتی از روحانیون مخالف شیراز تماس و تصمیماتی برای ماههای محرّم و صفر گرفته اند؛ چون امکان دارد این قبیل افراد در مراجعت به ایران تحریکاتی بنمایند، دستور فرمایید با مراقبت کامل از عوامل شناخته شده، در این مورد پیش بینیهای لازم به عمل
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 107
آورده، نتیجه را اعلام نمایند. مقدم.
طی گزارش دیگری که بخش 216 اداره کل دوم ساواک تهیه کرده است، به ملاقات سید مصطفی با شخصی به نام نودودی از ایرانیان مقیم هندوستان، در جریان حج اشاره شده است، که شخص نامبرده آمادگی خود را برای اجرای منویات امام خمینی(س) و تهیه نشریاتی در هند و توزیع آن در مناطق مورد نظر از جمله سفارتخانه های خارجی به نفع امام خمینی(س)، اعلام کرده است. اسناد دیگری نیز در دست هست که نشان می دهد سید مصطفی در جریان حج برخی وجوه شرعی فرستاده شده از ایران را برای تحویل به امام خمینی(س) دریافت کرده است.
در این سفر، سید مصطفی با حجت الاسلام فضل الله مهدیزاده محلاتی که از روحانیون مبارز بود، در مکه دیدار کرد و پس از پایان حج برای دیدن امام خمینی(س) با هم به نجف رفتند. محلاتی در خاطراتش می گوید که در جریان حج، اعلامیه هایی که تهیه کرده بودیم، پخش کردیم و فعالیتهای خود را در مکه به امام خمینی(س) گزارش دادیم. وی در مدت توقف در نجف، در منزل حاج آقا مصطفی اقامت داشته است. همچنین یادآور می شود که در سالهای آینده چند سفر دیگر که مکه رفتم، کیفیت به همین منوال گذشت؛ یعنی در آنجا علیه رژیم پهلوی فعالیت کرده است و از آنجا پیش امام خمینی(س) در نجف رفته و پس از ملاقات و تبادل اطلاعات، به ایران برگشته است.
در مکاتبات ساواک که در اسفند ماه 1346 صورت گرفته، اشاره شده است که امسال سید مصطفی خمینی به همراه مادرش در مراسم حج شرکت خواهد کرد؛ ولی از انجام یا عدم انجام این سفر اطلاعی در دست نیست.
سید مصطفی در سال 1353 نیز در موسم حج به مکه و مدینه رفت و ضمن به جا
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 108
آوردن حج، با ایرانیان طرفدار امام خمینی(س) دیدار و گفتگو کرد. ساواک که به شرکت وی در حج حساس بود، از ماهها قبل در این زمینه تحقیق کرده، اطلاع داشت که وی در مراسم حج شرکت خواهد کرد. در یکی از گزارشهای ساواک که از نمایندگی ساواک در لبنان است به بخش 334 اداره کل سوم ساواک در تاریخ 27 / 8 / 1353 چنین آمده است:
قرار است مصطفی خمینی برای مراسم حج به مکه برود و به همین علت نیز شایع است که بعضی از ایرانیانی که طرفدار خمینی هستند در صددند در مراسم حج از فرصت استفاده کرده، با وی ملاقات نمایند.
در ماههای قبل از موسم حج، ساواک افرادی را که احتمال می داد با سید مصطفی ارتباطی در جریان حج برقرار کند، بویژه آنهایی که وجوه شرعی را از ایران به وی تحویل می دادند، تحت کنترل و مراقبت قرار می داد. در گزارشی که نمایندگی ساواک در لبنان به تاریخ 16 / 10 / 1353 به بخش 334 اداره کل سوم ساواک ارسال کرده، چنین آمده است.
آخوندی به نام موسی ده سرخی که در رستم آباد شمیران مسجدی به نام امام مهدی[عج] دارد، در زمان حج مسئول ترتیب دادن ملاقات ایرانیان با مصطفی خمینی بوده و گویا مبالغی پول نیز برای خمینی جمع آوری کرده است. ترتیب ملاقات ایرانیان با مصطفی خمینی با وساطت این شخص، خارج از محل کاروان نامبردگان انجام می گرفت.
در زیر این گزارش مدیرکل اداره سوم ساواک پی نوشت کرده است:
وسیله ساواک تهران، شناسایی و در اطراف وی تحقیق و سپس دستگیر و منزل وی بازرسی و از او تحقیق شود. 18 / 10 / 53
در حج این سال، فضل الله محلاتی نیز که جزو حجاج بوده با سید مصطفی چندین بار دیدار و گفتگو کرده است.
در یکی از گزارشهای ساواک به نقل از خود محلاتی آمده است:
یواشکی چند بار در مساجد و معابر با وی صحبت و در مورد سلامتی آقای خمینی سؤال کردم و در مورد بدبختیها و ستمگریهای اخیر ساواک نیز با وی صحبت
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 109
نمودم.
محلاتی به دلیل ارتباطهایش با سید مصطفی در جریان حج، پس از بازگشت به ایران، به دستور ساواک تهران در ماههای محرّم و صفر، ممنوع المنبر شد و ساواک پیشنهاد دستگیری وی را توسط کمیته مشترک ضد خرابکاری، مطرح کرد.
ساواک تهران در گزارشی که در مورد نحوه دیدارهای سید مصطفی با ایرانیان تهیه کرده، چنین آورده است.
شب 30 / 9 / 53 و 1 / 10 / 53 و 2 / 10 / 53، سید مصطفی خمینی از ساعت 00:24، بالاتر از مقام ابراهیم می نشست. در این موقع افرادی که با او ملاقات کرده اند، عبارتند از: شیخ فضل الله محلاتی؛ سیدزنجانی که مشهور است به شبستری، کتابدار کتابخانه چهلستون مسجد جامع تهران، شیخ ابوالقاسم نجات، شیخ غلامحسین مراغه ای و چند نفر دیگر که شناخته نشدند... محلاتی مکرر به نزد مصطفی می رفت و افرادی را با خودش می برد که دست او را ببوسند و چند نفر هم مبالغی به او پول دادند.
در جریان حج همین سال یکی از مأموران ساواک نیز توانسته بود ملاقات و گفتگویی با سید مصطفی داشته باشد. هدف سید مصطفی این بود که از کانالهای مختلف از اوضاع ایران و موقعیت روحانیون در ایران اطلاعاتی جمع آوری بکند. این مأمور گزارش داد که در دیدارش با وی از او در مورد اوضاع ایران و روحانیون، و بویژه احوال آیت الله محمدهادی میلانی را پرس و جو کرده است. مأمور ساواک می افزاید که سید مصطفی گفت: «چنانچه پدرم از میلانی حمایت کند خوبست؟ گفتم: منظورت چیست؟ اظهار داشت: آقای میلانی بایستی در مقابل شریعتمداری تقویت شود؛ زیرا او دیگر صلاحیت ندارد». سید مصطفی در مورد آیت الله مطهری، دکتر بهشتی و محمدجواد باهنر نیز از وی سؤال کرده است. در گزارش دیگری نیز آمده است که:
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 110
ساعت 30: 21 شب 29 / 9 / 53 در خانه کعبه، سیدمهدی لواسانی چند نفر از حجاج را به شرح زیر طواف می داد: اسماعیل محمد اسماعیلی؛ ماشاءالله چنگیزپور، یعقوب حاجیان، ابراهیم مراغه چی، ولی الله رهنما، سیدمهدی ابراهیمی،... ناگهان پس از خاتمۀ طواف، سید مهدی لواسانی فریاد زد، حجاج، سید مصطفی خمینی اینجا تشریف دارند، بیایید دست آقا را ببوسید و بلافاصله جملگی به سر و روی پسر خمینی ریخته و او را بوسیدند به طوری که مصطفی منقلب شد و لواسانی گفت: آقا را اذیت نکنید و سپس با گریه و زاری از او جدا شدند.
نظریه شنبه: نامبردگان فوق همه از مقلّدین امام خمینی(س) هستند.
گزارشهایی نیز وجود دارد که در مورد دیدار سید مصطفی با برخی روحانیون که جزو معاودین عراقی ساکن شهرهای خرمشهر و قم و کشور کویت می باشند، پرداخته است.
در سال 1355 در گزارشهای ساواک آمده است که امسال امام خمینی(س) به حج خواهد رفت و یا این که پسرش سید مصطفی را به مکه اعزام خواهد کرد که چنین اتفاقی صورت عملی به خود نگرفته است. در یکی از گزارشها نیز به سفر سید مصطفی همراه برادرش سید احمد به حج عمره در مرداد 1356 اشاره شده است. در این سفر به دیدارهای آن دو، با ایرانیان، اشاره نگردیده است.
در مجموع، رهاورد سفرهای سید مصطفی به مکه برای پیشبرد نهضت اسلامی ارزنده و قابل توجه بوده است؛ زیرا وی علیرغم کنترلها و مراقبتهای کامل مأموران ساواک، توانست با مبارزین ایرانی و مقلّدین امام خمینی(س) دیدار گفتگو و تبادل نظر کند و احیاناً اعلامیه ها، نامه ها و سایر اسناد و مدارک و دستورهای امام خمینی(س) را ازطریق آنان به سایر کشورها، ارسال کند.
کتابزندگینامه و مبارزات آیت الله سید مصطفی خمینیصفحه 111