گفتار سوم: حج، کانون تبادل اخبار و اطلاعات نهضت اسلامی

‏‏ ‏

‏‏گفتار سوم: حج، کانون تبادل اخبار و اطلاعات نهضت اسلامی‏‏ ‏

‏‏پس از انتقال امام خمینی(س) و حاج آقا مصطفی به عراق و استقرارشان در نجف‏‎ ‎‏اشرف، آنها برخلاف ترکیه به طرق مختلف با طرفداران نهضت اسلامی در ایران و سایر‏‎ ‎‏نقاط جهان ارتباط برقرار کردند. یکی از کانالهای ارتباط، زائرینی بودند که از ایران و‏‎ ‎‏کشورهای اسلامی همجوار ایران برای زیارت به عتبات عالیات، مکه، مدینه و سوریه‏‎ ‎‏می رفتند. همه ساله امکان آن وجود نداشت که حاج آقا مصطفی به حج بروند و در آنجا‏‎ ‎‏با مبارزین و مخالفین رژیم پهلوی که در لباس حج می آمدند، دیدار و اخبار و اطلاعات را‏‎ ‎‏مبادله کنند؛ اما این امکان در چند نوبت فراهم شد و حاج آقا مصطفی ضمن بهره مندی‏‎ ‎‏از فیض الهی و معنوی حج، به پیشبرد نهضت نیز از آن طریق، کمکهای شایانی کرد. ‏

‏‏     گزارشی از نمایندگی ساواک در بغداد به مرکز، در تاریخ دوازدهم اسفند 1344‏‎ ‎‏موجود می باشد که در آن آمده است: سید مصطفی مصطفوی در سال جاری، عازم مکه‏‎ ‎‏می باشد. در زیر آن گزارش پی نوشتی بدین شرح اضافه شده است: «به کلیه منابع اطلاع‏‎ ‎‏دهید که مراقبت نمایند. به سرکار سرهنگ شیخان اطلاع داده شود، عکس نامبرده تکثیر‏‎ ‎‏و به منابع و همکاران داده شود. به منابعی که با ساواک تهران نیز همکاری می کنند،‏‎ ‎‏اطلاع داده شود.‏‎[1]‎‏» در تاریخ هفده اسفند 1344 مدیرکل اداره سوم ساواک (مقدم) طی‏‎ ‎‏مکاتبه ای با اداره کل دوم ساواک، خواستار شده است که به نمایندگی ساواک در‏‎ ‎‏عربستان سعودی دستور داده شود که اعمال و رفتار سید مصطفی و همراهانش را تحت‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏مدیریت کل اداره سوم ‏

‏‏بازگشت به شماره 64243  / 613 ـ 18 / 12 / 44 ‏

‏‏طبق اطلاع واصله، نامبرده 00:20 روز 23 / 12 / 44 با هواپیمای سعودی وارد‏‎ ‎‏جدّه گردیده و به وسیله یکی از اعضای سرپرستی حج که از دوستان کاملاً مورد‏‎ ‎‏اعتماد او می باشد، استقبال گردید و از تنها وسیله که همراه داشته بازدید سطحی به‏‎ ‎‏عمل آمد؛ ولی چیز قابل ملاحظه ای در آن رؤیت نگردید. مشارالیه پس از انجام‏‎ ‎‏مراسم گمرکی به دفتر آقای ابوزید وکیل مطاوفین رفته و پس از قدری استراحت‏‎ ‎‏درحدود یک ساعت در اطراف مدینة الحاج به گردش پرداخته و سپس در حدود‏‎ ‎‏ساعت 00:23 به منزل ابوزید رفته، شب را در آنجا به سر برده است و قرار است که‏‎ ‎‏با اتومبیل به شهر مدینه، مسافرت و در منزل آقای سیدمحمد لواسانی سکونت نماید. ‏

‏‏نامبرده ضمن صحبت اظهار داشته که منتظر شخصی به نام سیدمحمدصادق لواسانی‏‎ ‎‏است که از تهران با پرواز 145 به جدّه خواهد رفت و از این که دولت شاهنشاهی‏‎ ‎‏ایران به او ویزای خروجی داده، اظهار تعجب نموده است. ‏

‏‏     خواهشمند است دستور فرمایید که در مورد سوابق آقای سیدمحمدصادق‏‎ ‎‏لواسانی و این که آیا به این شخص اجازه خروج داده شده است یا خیر؟، این اداره‏‎ ‎‏کل را مطلع گردانید.‏

‏‏مدیرکل اداره دوم [ساواک]ـ نگهبانی.‏‎[3]‎

‏‏    پس از این گزارش، اداره کل سوم ساواک از خروج سیدمحمدصادق لواسانی برای‏‎ ‎‏عزیمت به حج جلوگیری به عمل آورد.‏‎[4]‎‏ سفارت ایران در عربستان سعودی نیز مراقب‏‎ ‎‏اعمال سید مصطفی بوده است. در دیداری که سفیر ایران با امیر مکه و مدینه به عمل‏‎ ‎‏آورد، از وی خواست که به سید مصطفی اجازه هیچ گونه فعالیت سیاسی علیه دولت‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏    علیرغم آنهمه کنترل و مراقبت از سید مصطفی، ایشان موفق شد با چندین نفر از‏‎ ‎‏مبارزین ایرانی تماس بگیرد و پیام امام خمینی(س) را به آنها و از طریق آنها به ایران‏‎ ‎‏برساند. در گزارشها آمده است، که در دیدار با برخی مخالفین رژیم، با آنها در مورد‏‎ ‎‏نحوۀ سخنرانی و فعالیت در ماههای محرّم و صفر صحبت و تبادل نظر کرده است.‏‎[6]‎‏ در‏‎ ‎‏یکی از گزارشهای ساواک تهران به اداره کل دوم ساواک در تاریخ 24 فروردین 1345 در‏‎ ‎‏مورد تبادل نظر و طرح ریزی وی با مبارزین ایرانی برای ماههای محرّم و صفر آمده‏‎ ‎‏است: ‏

‏‏موضوع: اظهارات سیدعبدالرضا حجازی ‏

‏‏طبق اظهارات سیدعبدالرضا حجازی، آقای شیخ مجدالدین محلاتی و آقای مصطفی‏‎ ‎‏خمینی پسر آیت الله خمینی در مدینه و مکه صحبتهایی کرده و تصمیماتی برای ایام‏‎ ‎‏محرّم گرفته اند. ضمناً سیدعبدالرضا حجازی اضافه نمود، عده ای روحانی مخفیانه‏‎ ‎‏عازم عراق می باشند که با آیت الله خمینی ملاقات نموده و دستوراتی بگیرند.‏‎[7]‎

‏‏    به دنبال گزارشهایی دیگر در این زمینه، اداره کل سوم ساواک به ساواکهای قم، شیراز‏‎ ‎‏و مشهد دستور زیر را صادر کرد: ‏

‏‏به: ساواکهای قم، مشهد، شیراز ‏

‏‏از، 316 [اداره کل سوم ساواک]‏

‏‏اطلاع واصله حاکی است، مصطفی خمینی فرزند آیت الله خمینی که در سال جاری به‏‎ ‎‏مکه عزیمت نموده، با پاره ای از عناصر افراطی منجمله؛ مجدالدین محلاتی از‏‎ ‎‏روحانیون مخالف شیراز تماس و تصمیماتی برای ماههای محرّم و صفر گرفته اند؛‏‎ ‎‏چون امکان دارد این قبیل افراد در مراجعت به ایران تحریکاتی بنمایند، دستور‏‎ ‎‏فرمایید با مراقبت کامل از عوامل شناخته شده، در این مورد پیش بینیهای لازم به عمل‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏    طی گزارش دیگری که بخش 216 اداره کل دوم ساواک تهیه کرده است، به ملاقات‏‎ ‎‏سید مصطفی با شخصی به نام نودودی از ایرانیان مقیم هندوستان، در جریان حج اشاره‏‎ ‎‏شده است، که شخص نامبرده آمادگی خود را برای اجرای منویات امام خمینی(س) و‏‎ ‎‏تهیه نشریاتی در هند و توزیع آن در مناطق مورد نظر از جمله سفارتخانه های خارجی به‏‎ ‎‏نفع امام خمینی(س)، اعلام کرده است.‏‎[9]‎‏ اسناد دیگری نیز در دست هست که نشان‏‎ ‎‏می دهد سید مصطفی در جریان حج برخی وجوه شرعی فرستاده شده از ایران را برای‏‎ ‎‏تحویل به امام خمینی(س) دریافت کرده است.‏‎[10]‎‏ ‏

‏‏    ‏‏در این سفر، سید مصطفی با حجت الاسلام فضل الله مهدیزاده محلاتی که از روحانیون‏‎ ‎‏مبارز بود، در مکه دیدار کرد و پس از پایان حج برای دیدن امام خمینی(س) با هم به‏‎ ‎‏نجف رفتند. محلاتی در خاطراتش می گوید که در جریان حج، اعلامیه هایی که تهیه کرده‏‎ ‎‏بودیم، پخش کردیم و فعالیتهای خود را در مکه به امام خمینی(س) گزارش دادیم. وی در‏‎ ‎‏مدت توقف در نجف، در منزل حاج آقا مصطفی اقامت داشته است. همچنین یادآور‏‎ ‎‏می شود که در سالهای آینده چند سفر دیگر که مکه رفتم، کیفیت به همین منوال گذشت؛‏‎ ‎‏یعنی در آنجا علیه رژیم پهلوی فعالیت کرده است و از آنجا پیش امام خمینی(س) در‏‎ ‎‏نجف رفته و پس از ملاقات و تبادل اطلاعات، به ایران برگشته است.‏‎[11]‎

‏‏    در مکاتبات ساواک که در اسفند ماه 1346 صورت گرفته، اشاره شده است که‏‎ ‎‏امسال سید مصطفی خمینی به همراه مادرش در مراسم حج شرکت خواهد کرد؛ ولی از‏‎ ‎‏انجام یا عدم انجام این سفر اطلاعی در دست نیست.‏‎[12]‎

‏‏    سید مصطفی در سال 1353 نیز در موسم حج به مکه و مدینه رفت و ضمن به جا‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏قرار است مصطفی خمینی برای مراسم حج به مکه برود و به همین علت نیز شایع‏‎ ‎‏است که بعضی از ایرانیانی که طرفدار خمینی هستند در صددند در مراسم حج از‏‎ ‎‏فرصت استفاده کرده، با وی ملاقات نمایند.‏‎[13]‎

‏‏    در ماههای قبل از موسم حج، ساواک افرادی را که احتمال می داد با سید مصطفی‏‎ ‎‏ارتباطی در جریان حج برقرار کند، بویژه آنهایی که وجوه شرعی را از ایران به وی تحویل‏‎ ‎‏می دادند، تحت کنترل و مراقبت قرار می داد. در گزارشی که نمایندگی ساواک در لبنان به‏‎ ‎‏تاریخ 16 / 10 / 1353 به بخش 334 اداره کل سوم ساواک ارسال کرده، چنین آمده است.‏

‏‏آخوندی به نام موسی ده سرخی که در رستم آباد شمیران مسجدی به نام امام‏‎ ‎‏مهدی[عج] دارد، در زمان حج مسئول ترتیب دادن ملاقات ایرانیان با مصطفی خمینی‏‎ ‎‏بوده و گویا مبالغی پول نیز برای خمینی جمع آوری کرده است. ترتیب ملاقات‏‎ ‎‏ایرانیان با مصطفی خمینی با وساطت این شخص، خارج از محل کاروان نامبردگان‏‎ ‎‏انجام می گرفت. ‏

‏‏     در زیر این گزارش مدیرکل اداره سوم ساواک پی نوشت کرده است: ‏

‏‏وسیله ساواک تهران، شناسایی و در اطراف وی تحقیق و سپس دستگیر و منزل وی‏‎ ‎‏بازرسی و از او تحقیق شود. 18 / 10 / 53‏‎[14]‎‏ ‏

‏‏    در حج این سال، فضل الله محلاتی نیز که جزو حجاج بوده با سید مصطفی چندین بار‏‎ ‎‏دیدار و گفتگو کرده است. ‏

‏‏     در یکی از گزارشهای ساواک به نقل از خود محلاتی آمده است: ‏

‏‏یواشکی چند بار در مساجد و معابر با وی صحبت و در مورد سلامتی آقای خمینی‏‎ ‎‏سؤال کردم و در مورد بدبختیها و ستمگریهای اخیر ساواک نیز با وی صحبت‏‎ ‎

‏
‏‎

‏‏    محلاتی به دلیل ارتباطهایش با سید مصطفی در جریان حج، پس از بازگشت به ایران،‏‎ ‎‏به دستور ساواک تهران در ماههای محرّم و صفر، ممنوع المنبر شد و ساواک پیشنهاد‏‎ ‎‏دستگیری وی را توسط کمیته مشترک ضد خرابکاری، مطرح کرد.‏‎[16]‎‏ ‏

‏‏    ساواک تهران در گزارشی که در مورد نحوه دیدارهای سید مصطفی با ایرانیان تهیه‏‎ ‎‏کرده، چنین آورده است. ‏

‏‏شب 30 / 9 / 53 و 1 / 10 / 53 و 2 / 10 / 53، سید مصطفی خمینی از ساعت‏‎ ‎‏00:24، بالاتر از مقام ابراهیم می نشست. در این موقع افرادی که با او ملاقات‏‎ ‎‏کرده اند، عبارتند از: شیخ فضل الله محلاتی؛ سیدزنجانی که مشهور است به شبستری،‏‎ ‎‏کتابدار کتابخانه چهلستون مسجد جامع تهران، شیخ ابوالقاسم نجات، شیخ غلامحسین‏‎ ‎‏مراغه ای و چند نفر دیگر که شناخته نشدند... محلاتی مکرر به نزد مصطفی می رفت‏‎ ‎‏و افرادی را با خودش می برد که دست او را ببوسند و چند نفر هم مبالغی به او پول‏‎ ‎‏دادند.‏‎[17]‎

‏‏    در جریان حج همین سال یکی از مأموران ساواک نیز توانسته بود ملاقات و گفتگویی‏‎ ‎‏با سید مصطفی داشته باشد. هدف سید مصطفی این بود که از کانالهای مختلف از‏‎ ‎‏اوضاع ایران و موقعیت روحانیون در ایران اطلاعاتی جمع آوری بکند. این مأمور گزارش‏‎ ‎‏داد که در دیدارش با وی از او در مورد اوضاع ایران و روحانیون، و بویژه احوال آیت الله ‏‎ ‎‏محمدهادی میلانی را پرس و جو کرده است. مأمور ساواک می افزاید که سید مصطفی‏‎ ‎‏گفت: «چنانچه پدرم از میلانی حمایت کند خوبست؟ گفتم: منظورت چیست؟ اظهار‏‎ ‎‏داشت: آقای میلانی بایستی در مقابل شریعتمداری تقویت شود؛ زیرا او دیگر صلاحیت‏‎ ‎‏ندارد». سید مصطفی در مورد آیت الله مطهری، دکتر بهشتی و محمدجواد باهنر نیز از‏‎ ‎‏وی سؤال کرده است.‏‎[18]‎‏ در گزارش دیگری نیز آمده است که: ‏

‏
‏‎

‏‏     نظریه شنبه: نامبردگان فوق همه از مقلّدین امام خمینی(س) هستند.‏‎[19]‎

‏‏    گزارشهایی نیز وجود دارد که در مورد دیدار سید مصطفی با برخی روحانیون که‏‎ ‎‏جزو معاودین عراقی ساکن شهرهای خرمشهر و قم و کشور کویت می باشند، پرداخته‏‎ ‎‏است.‏‎[20]‎

‏‏    در سال 1355 در گزارشهای ساواک آمده است که امسال امام خمینی(س) به حج‏‎ ‎‏خواهد رفت و یا این که پسرش سید مصطفی را به مکه اعزام خواهد کرد که چنین اتفاقی‏‎ ‎‏صورت عملی به خود نگرفته است. در یکی از گزارشها نیز به سفر سید مصطفی همراه‏‎ ‎‏برادرش سید احمد به حج عمره در مرداد 1356 اشاره شده است. در این سفر به‏‎ ‎‏دیدارهای آن دو، با ایرانیان، اشاره نگردیده است.‏‎[21]‎

‏‏    در مجموع، رهاورد سفرهای سید مصطفی به مکه برای پیشبرد نهضت اسلامی‏‎ ‎‏ارزنده و قابل توجه بوده است؛ زیرا وی علیرغم کنترلها و مراقبتهای کامل مأموران‏‎ ‎‏ساواک، توانست با مبارزین ایرانی و مقلّدین امام خمینی(س) دیدار گفتگو و تبادل نظر‏‎ ‎‏کند و احیاناً اعلامیه ها، نامه ها و سایر اسناد و مدارک و دستورهای امام خمینی(س) را‏‎ ‎‏ازطریق آنان به سایر کشورها، ارسال کند. ‏

‏‎ ‎

‏‎

• )) همان؛ آرشیو، پرونده آیت الله سید مصطفی خمینی؛ شماره بازیابی 391، ص 134.
• )) همان؛ ص 138.
• )) همان؛ ص 139 ؛ «راز توفان (یادنامه آیت الله سید مصطفی خمینی)»، ویژه نامه فصلنامه یاد؛ مهر 1376، ص 131 ؛ اسناد ضمیمه؛ سند شماره 50.
• )) مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آرشیو، پرونده آیت الله سید مصطفی خمینی؛ شماره بازیابی 391، ص 140.
• )) همان؛ ص 142.
• )) همان؛ ص 148ـ149.
• )) «راز توفان (یادنامه آیت الله سید مصطفی خمینی)»، ویژه نامه فصلنامه یاد؛ مهر 1376، ص 136 ؛ اسناد ضمیمه؛ سند شماره 1 / 52.
• )) همان؛ ص 138 ؛ اسناد ضمیمه؛ سند شماره 2 / 52.
• )) همان؛ ص 142.
• )) همان؛ ص 143 و 145.
• )) مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خاطرات و مبارزات شهید محلاتی؛ ص 78ـ80 ؛ کمیته علمی کنگره شهید آیت الله مصطفی خمینی؛ یادها و یادمانها از آیت الله سید مصطفی خمینی؛ ج 1، ص 388ـ391.
• )) مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آرشیو، پرونده آیت الله سید مصطفی خمینی؛ شماره بازیابی 392، ص 12، 15ـ19.
• )) همان؛ ص 146 ؛ اسناد ضمیمه؛ سند شماره 86.
• )) همان؛ ص 153 ؛ اسناد ضمیمه؛ سند شماره 1 / 87.
• )) همو؛ پرونده امام خمینی؛ شماره بازیابی 1107، ص 68 ؛ اسناد ضمیمه؛ سندهای شماره 2 / 87 و 3 / 87.
• )) همان؛ ص 64.
• )) همان؛ ص 66 ؛ اسناد ضمیمه؛ سند شماره 4 / 87.
• )) همان؛ شماره بازیابی 1049، ص 92.
• )) همو؛ پرونده آیت الله سید مصطفی خمینی؛ شماره بازیابی 392، ص 156 ؛ اسناد ضمیمه؛ سند شماره 3 / 87.
• )) همان؛ ص 159.
• )) «راز توفان (یادنامه آیت الله سید مصطفی خمینی)»، ویژه نامه فصلنامه یاد؛ مهر 1376، ص 179، 181.