عاشورا در فقه ارزیابی و سنجش دیدگاه فقهی امام خمینی و دیگر فقیهان دربارۀ قیام سیدالشهدا (ع)
حجة الاسلام و المسلمین سید ضیاء مرتضوی
فرجام تاریخی و دستاوردهای ماندنی عاشورا و زیر ساخت های آن، در طول دهه ها و سده های پس از خود، به جریانی هویت بخشید که امروز می توان از آن به عنوان «فرهنگ عاشورا» نام برد.
آنچه در این واقعه دردناک حائز اهمیت است انگیزه ای است امام (ع) به واسطۀ آن دست به اقدام زد. نقش آفرینی عاشورا، منوط به انگیزه هایی است که در آن وجود دارد و نوع این انگیزه ها می تواند دستاوردهای آن را شکل دهد.
طرح قیام عاشورا و موضع سیدالشهدا (ع) در فقه ما، به عنوان یک مستند فقهی، در قالب یک بحث مستقل عمومی تاکنون مورد عنایت قرار نگرفته است و پرداختن به تحلیل فقهی دربارۀ موضع قاطع آن حضرت (ع) و دیدگاههای آن دسته از فقیهان که در مباحث اجتماعی خویش به این مهم پرداخته اند می تواند برای بسیاری از علاقه مندان به مباحث اجتماعی فقهی تازگی داشته و راهگشا باشد.
از جمله این مباحث به عنوان زیربخش مبحث جهاد، موضوع آتش بس و قرار داد صلح با دشمن و ترک جنگ می باشد، در تاریخ فقه برای نخستین بار فقیه بزرگ، مرحوم علّامه حلی (ره) به حرکت امام حسین (ع) در این باب استشهاد نموده و آن را دلیل دیدگاه کلی خود قرار داده است. در دیدگاه ایشان، قیام سیدالشهدا از نقطه نظر اجتماعی، هر چند یک حرکت کاملاً انتخابی است، اما از دیدگاه شرعی، هیچ الزامی برای آن وجود نداشته است.
مرحوم علامه با این اعتقاد که امام (ع) کاملاً به سرنوشت خود و یارانش آگاهی دارد و در عین حال جهاد را برمی گزیند، استدلال می کند که صلح در هیچ شرایطی واجب نیست،
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 238
چه توان کافی باشد و چه نباشد.
به طور کلی بیرون بردن برخی حرکات اجتماعی معصومین (ع)، چون عاشورا، از حوزۀ درک بشر عادی و ناممکن شمردن فهم آن، بر اساس متون به جای مانده و نیز اصول و چارچوبهای دیگری که در اسلام و شریعت وجود دارد، ادعایی است که فهم و پذیرش آن برای ما دشوار است.
در مقایسه بین فتاوا و دیدگاههای فقهی امام راحل (س) از جمله در مبحث امر به معروف و نهی از منکر با فتاوا و دیدگاههای مرحوم صاحب جواهر (ره) – با توجه به ملاک گرفتن حادثۀ کربلا – می توان دریافت تفاوت عمده ای میان ملاکهای فقهی این دو فقیه فرزانه است.
در فقه عاشورایی امام خمینی (س)، صبغۀ سیاسی درخشش خلصی دارد. آنچه حضرت امام بر آن تأکید ورزیده اند و در عمل خویش نیز به وضوح نشان داده اند، بسیار فراتر و متفاوت با تحلیلهای انجام شده است، چه در حوزۀ فقه و استنباط و چه در حیطۀ مسائل اجتماعی و کلامی. از جمله اینکه قیام و اقدام امام حسین (ع) کاملاً قابل تأسی است و می تواند به عنوان یک الگو، برای همیشه و برای همۀ مسلمانان و حتی برای تشکیل حکومت اسلامی مطرح باشد.
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 239