تکلیف گرایی در نهضت حسینی (ع) و نهضت خمینی (س)
حجة الاسلام والمسلمین کاظم قاضی زاده
تکلیف گرایی به معنای توجه به عمل و حرکت به سوی آن به انگیزه انجام اوامر خداوند و کسب رضایت اوست. این ویژگی در نهضت حسینی و نهضت خمینی به روشنی هویداست.
قیام خونین عاشورا مهمترین حرکت سیاسی و احتماعی امام حسین(ع) بلکه مهمترین حرکت اصلاحی تاریخ محسوب می شود. بنابراین ابعاد این واقعه علی القاعده باید با تحلیل و بررسی مفصل و گوناگون توضیح یابد، اما به عللی او جمله مقام عصمت امام حسین(ع) و این تقدس این حرکت در دیدگاه شیعیان، کمتر این عمل انجام گرفته و غالب کتبی که در بارۀ این واقعه نگاشته شده ست، محدود به بیان تاریخ و شرح وقایع این روز پر حادثه و وقایع قبل و بعد از آن، شده است.
یکی از این موارد در خور تأمل، انگیزۀ این قیام است. تشکیل حکومت، انجام یک دستور خصوصی غیر قابل تحلیل و تعمیم، حرکت سیاسی مبتنی بر اندیشۀ بشری، تغیر شرایط سیاسی و یا موارد دیگر مانند رسیدن به مقام شامخ شهادت در مورد این انگیزه ذکر شده است.
امام خمینی در بعضی موارد تشکیل حکومت را به عنوان انگیزه معرفی کرده اند و گاهی امر به معروف و نهی از منکر را. به نظر می رسد تمامی انگیزه های فوق، مقدس و مطلوب و تا حد زیادی نیز با هم قابل جمع است، اما انگیزه دیگری که در طول همه این انگیزه هاست و جوهره حرکت حضرت را تشکیل می دهد انگیزۀ«ادای تکلیف الهی» و «انجام وظیفۀ شرعی» و «اطاعت پروردگار» است که حضرت امام خمینی نیز بدان اشاره کرده اند.
این دیدگاه تکلیف گرایانه نه تنها در واقعۀ کربلا بلکه در سراسر زندگی ائمه هدی(ع)
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 234
به چشم می خورد. در ادامۀ نهضت عاشورا، همین دیدگاه در نهضت امام خمینی به روشنی دیده می شود و ایشان در موارد مختلف، پیروزی و شکست، آن را یادآور شده و به آن تأکید کرده اند.
دیدگاه تکلیف گرایی دارای آثار ویژۀ خود است.به عنوان نمونه، تخیص تکلیف الهی با تشخیص وظیفۀ سیاسی یک سیاستمدار منطبق نیست؛ چرا که ملاکهای تکلیف الهی جدای از ملاک سیاستمداران است.
این بیان جاویدان که«ما مأموربه تکلیفیم نه مأمور به نتیجه» نقطه نظر این دیدگاه را نسبت به آثار مترتب به آن به خوبی بیان می کند. بنابراین آثار بسیار مطلوب این دیدگاه احساس پیروزی دائمی است، چرا که نفس انجام تکلیف خود پیروزی است. حال اگر نتیجه متوقع نیز حاصل شود، پیروزی دو چندان گردیده، و اگر نه پیروزی توفیق انجام تکلیف، به حال خود باقی است.
از لوازم این دیدگاه استقبال از خطرات، قاطعیت و طرد مسامحات سیاسی است که با توجه به کلیه ویژگیهای این دیدگاه، حاصل آن موفقیتی اعجازآمیز خواهد بود.
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 235