زمینه های اعتقادی، سیاسی و اجتماعی در نهضت عاشورا
حجة الاسلام و المسلمین محمد صادق نجمی
زمینه های اعتقادی، سیاسی و اجتماعی در نهضت عاشورا را از دیدگاه حسین بن علی (ع)، می توان در سه بخش کلی دسته بندی کرد. انحراف از ولایت، ترک شدن مهمترین عامل سیاسی- اجرایی قوانین اسلامی و خودباختگی سران جامعۀ اسلامی.حسین بن علی (ع) دو سال قبل از مرگ معاویه در مراسم حج در سرزمین منی با حضور بیش از هزار نفر از شخصیتهای اسلامی در یک خطبه و سخنرانی مهیج و تاریخی، به مبانی و زمینه های فوق اشاره نموده است.
این خطبه دارای اهمیت ویژه ای است، چرا که امام (ع) از حضار خواسته اند به این مطالب گوش فرا دهند و به خاطر بسپارند و افراد با سواد آن را بنگارند و به عنوان بزرگترین پیام از فرزند رسول خدا (ص) در شهر و دیارشان و برای اقوام و آشنایانشان بازگو نمایند.
در اولین بخش از خطبه، امام (ع) پس از آنکه فضایل حضرت علی (ع) را بر می شمارند اشاره ای به بحث ولایت به عنوان مقام اولی به نفس بودن بر افراد و مدیریت همۀ شئون جامعۀ اسلامی بر اساس قانون الهی دارند.
دومین موضوع و زمینه سیاسی در نهضت عاشورا، ترک شدن امر به معروف و نهی از منکر به عنوان مهمترین عامل سیاسی- اجرایی قوانین اسلام است. آنچه در این قسمت از سخن امام (ع) قابل توجه و حائز اهمیت است، بیان ابعاد وسیع و مفهوم گستردۀ امر به معروف و نهی از منکر و اشاره به مهمترین بعد و جنبۀ عملی در این مسأله اساسی و حیاتی است. یعنی، مبارزه با ستمگران و گرفتن حقوق ستمدیدگان و ریشه کن کردن جور و فساد و اقامۀ عدل و داد در جامعه. و سومین عامل در نهضت عاشورا که بخش مهمی از خطبه را تشکیل می دهد و از نظر اجتماعی انگیزۀ مؤثر و زمینۀ اساسی در نهضت عاشورا به حساب می آید، خودباختگی
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 177
سران قوم و شخصیتهای مذهبی و عدم احساس مسئولیت در میان این قشر از جامعۀ اسلامی است.
مضمون این خطبه، اراده نهضت و تصمیم بر قیام آن حضرت را، از همان تاریخ ترسیم می کند و در آخر خطبه بدین حقیقت تصریح شده و بر راهبری این نهضت در برابر نظام حاکم اموی تأکید می شود.
امام (ع) می فرمایند:
«خدایا بی شک تو می دانی آنچه از ما سر زده(مبارزۀ ما بر ضد بنی امیه) نه رقابت در به دست آوردن قدرت سیاسی است و نه جستجوی ثروت و نعمت دنیوی، بلکه برای این است تا اصول و ارزشهای درخشان آیین تو را ارائه دهیم و جامعۀ اسلامی را اصلاح کنیم...»
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 178