نقش نهضت عاشورا در شکل گیری و تداوم انقلاب اسلامی ایران
دکتر جمیله کدیور
انقلاب اسلامی ایران همانند نهضت امام حسین(ع) یک نهضت عظیم و همه جانبه بود و در تداوم نهضت عاشورا کارکرد «احیاء اسلام» را پس از 14 قرن به بهترین صورت ممکن ساخت. همانگونه که نهضت امام حسین(ع) به عنوان یک حرکت بزرگ فرهنگی نخست انسانها را از درون متحول ساخت و پس از آن منجر به تحولات بیرونی گردید، انقلاب اسلامی ایران نیز به اعتبار موقعیت امام و مواضع و سخنان شورانگیز او نخست حرکتی فرهنگی بود که در ابتدا جانها را متحول ساخت و پس از آن ساختار نظام سیاسی کشور را دگرگونه کرد.با تأسی به نهضت عاشورا که حرکتی اصلاح گرایانه در برابر تحریف حقیقت اسلام و انحطاط ارزشهای اسلامی و استقرار ارزشهای قومی و جاهلی بود، انقلاب اسلامی نیز تکیه گاه اصلی اش دگرگونی در ذات مردمی بود که هویت اسلامی آنان به واسطه استمرار سیاستهای شاهنشاهی پهلوی کمرنگ و محو شده بود. انقلاب اسلامی ایران بیش از آنکه یک حرکت سیاسی به عنوان تقابل شاه و مردم باشد، تقابل دو اندیشه و دو خط مشی بود. اندیشه ای که نگاهش به عاشورا بود و شهادت و نگرشی که نگاهش به کورش بود و ماندن، به همین جهت شناخت و تبیین عوامل موثر در شکل گیری انقلاب، بدون توجه به نقش و تأثیر نهضت بزرگ امام حسین، شناختی ناقص و به دور از واقع است. به همین جهت به منظور شناخت عوامل مؤثر در شکل گیری انقلاب اسلامی، شناخت نهضت عاشورا(علل شکل گیری، هدف از قیام امام، ماهیت نهضت و دستاوردهای آن) بدون پیرایه هایی که بر آن بسته شده، ضروری است. در حالی که رواج بیش از حد منکرات در عهد خلافت امویان، احیای سنن و ارزشهای جاهلی، مهجور ماندن اسلام و در یک کلام استحاله دین رسول الله به دست خاندان اموی عوامل زمینه ساز شکل گیری نهضت عاشورا بود، امام حسین با هدف
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 140
و انگیزه اصلاح امت و امر به معروف و نهی از منکر و زنده نگاه داشتن و پاسداری از سیرت رسول الله برای مقابله با ستم و استبداد یزید به پا خاست. بر این اساس ماهیت نهضت عاشورا احیاء اسلام و خط مشی امام حسین و یارانش برای تحقق اجرای دین و اصلاح امت « شهادت» بود. خون حسین و یارانش به تعبیر سید جمال استمرار و تداوم و بقای اسلام را موجب گردید. آثار انقلاب بزرگ امام حسین نه محدود به زمین کربلا و نه مختص به روز عاشورا شد، بلکه اسوه و الگویی برای تمام حرکتهای حق طلبانه در تمام اعصار و برای تمام نسلها گردید و به تعبیر زیبای اقبال « تا قیامت قطع استبداد کرد... »و به عنوان میزان، عذر و بهانه را از همه ساقط نمود، نه راه را بنمود، بلکه چگونه رفتن را نیز آموخت. نهضت مردم ایران در شرایطی آغاز شد که زمینه های بروز یک جامعه دو قطبی مستعد انقلاب به لحاظ تزلزل ساختار نظام سیاسی، اقتصادی و، اجتماعی و فرهنگی فراهم گردیده بود. با این وجود انقلاب ایران حرکتی خودبخودی و جبری نبوده، بلکه نهضتی بود که بر مبنای صحیح پی ریزی شد و آگاهانه توسط یک نهضت عظیم مردمی ساخته شده و به تعبیر تدا اسکاچپل: « اگر بتوان گفت که یک انقلاب در دنیا وجود داشته که عمداً و آگاهانه توسط یک نهضت اجتماعی توده ای ساخته شده تا نظام پیشین را سرنگون سازد، بطور قطع آن انقلاب، انقلاب ایران بود». انقلابی که به صورت آگاهانه و منطقی ساخته شده. امام خمینی با درایت و درک صحیح اوضاع هدایت حرکت را به عهده گرفت. در بین عوامل مؤثر تعیین کننده سه گانه در پیروزی انقلاب نقش امام در درجه اول اهمیت قرار می گیرد. امام خمینی نه فقط اسلام قلب شده را از پیرایه ها و زنگارها پیراست و به مردم معرفی کرد، بلکه با تمسک به شورانگیزترین باورهای دینی- یعنی نهضت عاشورا- توده های عظیم مردم را علیه شاه و ارتش قدرتمندش بسیج کرد و حرکتی ایجاد نمود که «انفجار نور» بود و امواج روشنایی را در همه منطقه گستراند. هر چند محافل غربی و صهیونیستی با بکارگیری تعابیری زلزله و آتشفشان سعی در القاء بعد تخریبی انقلاب و آثار آن داشتند، ولی همین تعابیر نمایانگر عظمت نهضتی بود که امام خمینی ایجاد کرد. امام با بهره گیری از نارضایتی موجود در جامعه، مضامین نهضت کربلا همچون شهادت و آرزوی یک حکومت
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 141
عادلانه را وارد قلمرو سیاسی جامعه نمود.امام خمینی با تأسی به امام حسین معتقد بود که امام در مقابل یک امپراطوری بزرگ ایستاد و نه گفت؛ هر روز باید در همه جا این نه محفوظ بماند.امام به عنوان وصل میان مردم و اسلام، با درس از نهضت عاشورا محتوی سیاسی – انقلابی اسلام را بدان بازگرداند.همانگونه که مکتب اسلام، رهبری امام و حضور مردم سه عامل اصلی محدثه انقلاب به حساب می آیند، همین سه عامل به عنوان عوامل مبقیه انقلاب نیز محسوب می گردند و در هر سه بهد نهضت عاشورا معیار و میزان عمل است. به عبارتی به میزانی که مفاهیم و مضامین نهضت امام حسین در جامعه بیشتر نهادینه شود، شاهد استقرار اهداف متعالی امام حسین که همانا اهداف رهبر فقید انقلاب نیز بود، خواهیم گردید و به میزانی که از شعارهای اولیه انقلاب – که مبتنی بر اهداف حق طلبانه امام حسین بود- دور شویم، شاهد کمرنگ تر شدن مضامین انقلابی و سکون و دلمردگی و رشد نگران کننده عوامل انحرافی خواهیم بود.
در تداوم انقلاب باید به سه نکته توجه داشت: 1- دین معیار حقیقت است، اگر به ابزار توجیه تبدیل شد، باید در اصالت آن شک کرد. 2- اعتلا و افول هر جامعه ای در گرو اعتلا و افول دستگاه رهبری آن جامعه است. اما هیچگاه از زاویه قدرت نباید به مقوله رهبری نگاه کرد، بلکه آن را وسیله ای جهت خدمت به مردم و برای رضای خدا دانست. محور قرار دادن امر به معروف و نهی از منکر در معنای موسع آن تضمین کننده انقلاب و انقلابیون در تمام سطوح جامعه خواهد بود. 3- تداوم انقلاب مستلزم حصور مردم در صحنه و آمادگی آنان برای فداکاری است.استمرار روحیه ایثار و فداکاری مردم منوط به تداوم روحیه عدالت جویانه و حق طلبانه نهادها و دولتمردان انقلاب است. بدون شک اگر عاشورا و روح حرکت عاشورا در ایران زنده بماند، انقلاب و آرمانهای والای آن بدون آسیب درگذر زمان، روز به روز آبدیده تر و مستحکم تر به حرکت خود ادامه می دهد؛ با این وجود این مهم مستلزم فداکاری، بسیج و عزم ملی است.
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 142