تأملی چند پیرامون گزارش حادثۀ کربلا در منابع مورخان اهل سنت
دکتر اصغر قائدان
تاریخ اسلام در سال 61 هجری با حادثه ای جانگداز و مصیبت بار روبه رو شد که هم اکنون پس از چهارده قرن یاد آن زنده و پابرجاست. قیام حسین و حادثه عاشورا نزدیک به یک قرن پس از آن در پهنه تاریخ ضبط و ثبت و مورخان به گزارش آن واقعه هولناک پرداختند.از آنجا که در این دوران، اختلاف در جامعه اسلامی به حد اعلای خود رسیده و فرق و مذاهب مختلفی پدید آمده بودند، مورخان این فرق و مذهب هر یک با توجه به دیدگاه دینی و سیاسی و سلایق فکری خویش و عمدتاً تحت تاثیر حکومتهای موجود به گزارش آن حادثه پرداخته و پیرامون آن سخنها گفته اند.در این بستر تاریخی حادثه عاشورا، با دو دیدگاه کلی اهل تسنن و تشیع گزارش گردید.آنچه که در این دو دیدگاه –که هر یک دارای انشعابات و دیدگاههای دیگری بوده اند- مورد اتفاق است اینکه قتل عام نواده رسول خدا و خاندانش مزموم و نکوهیده و عملی جنایت آمیز بوده است.در دیدگاه اول یعنی اهل سنت، علاوه بر آن، دو نظر عمده دیگر وجود دارد و آن اینکه عده ای چون حنبل، ابن جوزی، قاضی ابی یعلی،تفتازانی،ابن حزم و جاحظ معتقدند که این جنایت قابل بخشش نیست و مرتکبین و مسببین آن ملحد و کافر و مستحق عذاب الهی هستند و لعن آنان جایز نمی باشد و عده دیگری چون ابن العربی صاحب العواصم من القواصم و سایر گرایشمندان به سلطه و استیلاء معتقدند به رغم اینکه این عمل ناپسند بوده و یزید به عنوان خلیفه اسلامی اجتهاد کرده و همانگونه که حسین قیام را وظیفه خود می دانسته،یزید نیز سرکوبی آن را لازمه ثبات حکومت خویش می دانسته، زیرا خروج حسین، قیامی علیه خلیفۀ اسلام و فتنه ای بوده است که پیامبر به دفع فتنه های پس از خود امر فرموده بودند. بدیهی است که هر یک از صاحبنظران و مورخان وابسته به دیدگاه اخیر، تحریفات فراوانی در این مبحث پیرامون نکته های ظریف و
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 136
مهمی که در منابع مورخان اهل سنت از حادثۀ عاشورا قالب تأمل است به بحث می نشینیم. همانطور که می دانیم اولین گزارشگر قیام حسینی ابومخنف، متوفای 157. ق بوده است. هر چند که اولین گزارشگران و مورخان این حادثه شیعه بوده اند ولی متأسفانه به علت از بین رفتن بیشتر منابع آنان، باید مورخان اهل سنت را نخستین ثبت کنندگان عاشورا دانست. بدیهی است که این مورخان با توجه با دیدگاه مذهبی و فکری خویش و نیز با توجه با شرایط زمانی یعنی دوران حکومت اموی و عباسی و گرایش خاص آنان به تحریف و پنهان سازی هر آنچه که با منابع سیاسی ایشان ناسازگار است می توانستند تحریفاتی را در آن حادثه مصیبت بار وارد کرده باشند که در این مقاله با یک مقایسه تطبیقی با منابع شیعه و نیز بهره گیری از عقل و استدلال به چند نکته مهم و تحریف شده در منابع یاد شده اشاره می کنیم تا حادثه عاشورا بر اساس آنچه که حقیقتاً بوده و رخ داده است بدور از تحریفات تاریخی و یا داستان سرایی ها، به نمایش در آوریم.
در این تحقیق موارد تحریف و نکات قابل تامل در تعدادی از منابع مورخان اهل سنت از جمله تاریخ طبری، تاریخ مدینه، دمشق(ابن عساکر)، تاریخ الاسلام(شمس الدین ذهبی)،البدایة والنهایة(ابن کثیر)، تاریخ الخلفا(سیوطی)، نهادیه الارب (نویری)، العقدالفرید(ابن عبدربه)، العبر(ابن خلدون) و... مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. این نکات عبارتند از:
الف- ادعای عدم روشن بودن هدف و انگیزه قیام حسینی در منابع یاد شده.
1- بیان علت و انگیزه قیام از زبان امام و مقایسه با منابع شیعی
ب- بررسی و نقد ادعای در خواست امام برای دیدار و بیعت با یزید
ج- کوشش برای ترسیم چهره ای مرّدد و مصلح از عمر بن سعد.
د- تلاش برای تبرئه یزید از قتل امام حسین(ع).
هـ - بررسی روایات گزارشگران کربلا پیرامون معجزات و خوارق عادات رخ داده در نظام هستی پس از قتل امام حسین(ع)
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 137