تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا
علیرضا علوی تبار
بحث از«تعبیر ایدئولوژیک ار عاشورا» را نباید بحثی در زمینۀ خود این واقعه تلقی کرد. این بحث از نوع خاصی از معرفت و برداشت خاصی(ایدئولوژیک) از این واقعه و نیز آیندۀ آن سخن می گوید.احکام صادره در مورد این برداشت خاص را نباید به خود واقعۀ عاشورا تعمیم داد.
برای درک زمینه های اجتماعی تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا،باید نگاهی به وضعیت تقاضا و عرضۀ ایدئولوژی در سالهای پس از چهل در ایران انداخت.
تقاضا برای ایدئولوژی در هر جامعه ای تحت تأثیر سه متغیر اسلی قرار دارد: اول میزان اتفاق نظر یا اجماع در جامعه، دوم شدت یا عمق نزاعها و ستیزهای سیاسی در جامعه و سوم وسعت ستیزهای سیاسی در جامعه.
در سالهای پیش از انفلاب اسلامی، وجود زمینه های مساعد اجتماعی- فرهنگی به فراگیرشدن تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا در میان روشنفکران مسلمان منجر گردید.تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا،فهم این واقعه را به صورت«آرمانی حرکت زا» و«سلاحی برای عمل» درآورد. از ین رو این تعبیر متناسب است با نوع دشمن زمان(استبدادی خشن و سرکوبگر) و نوع پیکاربا آن(پیکار قهرآمیز وحتی المقدور مسلحانه). به علاوه این تعبیر گزینشی است.یعنی فقط وجوهی از واقعه عاشورا رامدنظر قرارداده و در تعبیز خود به کار می گیرد که می تواند بصورت سلاح عمل به کار آید.
در کنار فواید بسیار تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا، این تعبیر مشکلات و مسایلی را نیز به دنبال آورد.فقدان جامعیت و تقلیل این واقعه به اقدامی سیاسی و تک بعدی و محدود کردن درسهای این واقعه عظیم به دوران خاصی از دوران آرمانخواهی را می توان از جملۀ
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 132
این مشکلات دانست.
اشکال دیگر آن این است که زمینه را برای پذیرش راه حلهای خشونت آمیز و نظامهای توتالیتر در میان پیروان آن فراهم می آورد.
در نهایت اینکه شرایط اجتماعی دوران استقرار نظام پس از انقلاب دیگر چندان با ویژگیهای تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا تناسب ندارد.اگر خواهان احیای توجهات روشنفکران به عاشورا هستیم باید تعبیر تازه ای از آن ارائه کنیم؛تعبیری که بتواند درسهای عاشورا را برای دوران استقرار، مورد تأکید قرار دهد و از چند وجهی بودن آن به سادگی نگذرد.
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 133