بحثی اجمالی پیرامون مرثیه
محمود شاهرخی
مرثیه سرایی عکس العملی طبیعی و پدیده ای همراه با آدمی از ابتدای حیاتش می باشد که هنگام روبه رو شدن با مرگ عزیزی و یا در مصیبت نفوس مکدم ابزار می نماید. نگارنده در این رابطه از شعر خاقانی و عمل و سیره معصومان و دیوان منسوب به امیرالمؤمنین، گردآوردۀ قاضی معین شواهدی ذکر می کند و ادامه می دهد: اما با وقوع واقعۀ عاشورا مرثیه شکل دیگری یافته و تبدیل به مکتب و آیین مبارزه و ستم ستیزی گردید چنانکه از همان ابتدا، پس از شهادت امام حسین(ع) در هنگام انتقال کاروان اسرا چنین تعابیر پیکارگرانه ای با مرثیه امام حسین (ع) در آمیخت و اشعاری نوشته بر دیوارها را تشکیل داد و ائمه هدی نیز به همین جهت استمرار و تداوم درک واقعه عاشورا را تأکید نمودند.
در قلمرو و ادبیات پارسی نیز عاشورا جایگاه ویژه ای دارد که از باب نمونه می توان مواردی را مرور کرد: نگارنده در این خصوص ابیاتی از سنایی غزنوی در مدح خاندان رسول، و در نعمت و منقبت و مظلومیت فرزند رسول الله و لزوم لعن یزید و قاتلان امام حسین (ع)، ابیاتی از حکیم ناصر خسرو در عظمت حادثه کربلا و نکوهش دنیاداران و مباشران قتل سالار شهیدان، ابیاتی از شیخ عطار در عرض ارادت نسبت به امام حسین (ع) : از مولانا جلال الدین در مذمت غافلان و بی دردان از واقعیت کربلا، از خواجوی کرمانی در توصیف این واقعه، و نیز از ابن یمین فریومدی در رثای امام حسین (ع)، اوحدی مراغه ای، عبدالرحمان جامی، صباحی بیگدلی، و عمان سامانی، سرودهایی دیگر،ذکر می کند.
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 105