نهضت عاشورا در نگاه نوگرایان شیعه و سنی
محمد حکیم پور
جریان نوگرایی فکری در میان متفکران و نویسندگان شیعه و سنی، سابقه زیادی ندارد و آغاز آن اصولاً به زمان سید جمال (1314 ـ 1254 هـ) برمی گردد. این جریان مسائلی از قبیل لزوم تحدید نظر و بازنگری در فکر دینی و توجیه تجربی قرآن و مفاهیم دینی را، دربرمی گرفت ولی رفته رفته، دامنۀ آن گسترش یافته و ابعاد مغفول اسلام، مانند اندیشه های سیاسی و اجتماعی آن را نیز، شامل گردید.
طرح اسلام به صورت یک ایدئولوژی اجتماعی و سیاسی به صورت رویکردی به جا و آگاهانه از جانب متفکران نوگرا به تاریخ اسلام، باعث مواجهه آنان با نهضت عاشورا شد و آنان تمامی لوازم مورد نیاز خود را با تحریک وجدان سیاسی جوامع اسلامی، به طور یکجا در این نهضت یافتند.
«جهاد و شهادت» هر دو از ابزارهای لازم و شکننده برای یک رویارویی کامل با استبداد داخلی و استعمار خارجی بودند که این مصلحان نوگرا، آن دو را فقط می توانستند از فرهنگ عاشورا وارد فرهنگ مسلمانان امروزی کنند.
در نیم قرن اخیر، عاشورا به صورت یک ایدئولوژی منسجم و توانمند سیاسی ـ اجتماعی درآمده است که می تواند موجب تقریب شیعه و سنی شده و باعث وحدت رویه در رویارویی با دشمنان اصی دیانت، گردد.
از میان نوگرایان شیعی می توان از علامه سید محسن امین عاملی، استاد شهید مرتضی مطهری، دکتر علی شریعتی، آیه الله صالحی نجف آبادی، دکتر سید جعفر شهیدی، دکتر سید حسین محمد جعفری و در نهایت امام خمینی(س) نام برد و از میان نوگرایان اهل سنت نیز از عبدالرحمن شرقاوی، عباس محمود العقاد، ابراهیم عبدالقادر مازنی، دکتر طه حسین، محمد کامل البنا، خالد محمد خالد، سید علی جلال حسینی، محمد غزالی و دکتر محمد
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 61
اقبال لاهوری باید نام برد.
این نوگرایان شیعی و سنی دارای آثار متعدد و متنوعی هستند که دارای برخی از ویژگیهای زیر می باشند:
1ـ تأکید بر تحلیل واقعۀ عاشورا با نقل حوادث آن
2ـ تأکید بر اصل توانمندی و بهره گیری از نهضت عاشورا برای ایجاد توانایی در پیروان امام حسین(ع) در مقابل دشمنان
3ـ تأکید بر جنبه های سیاسی ـ اجتماعی و حتی ضد طبقاتی نهضت
4ـ برخورداری از روح اجتماعی ـ سیاسی قوی
5ـ توجه به کلیات وقایع و نه جزئیات آن
6ـ تمایل به توجیه عقلانی و منطقی مسائل مربوط به عاشورا
7ـ مبارزه با خرافات و مطالب بی اساس
8ـ برخورداری از بینش جامع نگر و جامعه گرایانه
9ـ تأکید شدید بر عناصر نهضت عاشورا، به خصوص عنصر «شهادت»
10ـ تعصب در تحلیل مسائل و روایات مربوط به عاشورا
11ـ تمایل به تفسیر طبیعی و علمی حوادث عاشورا
12ـ تأکید بر نمادگرایی
13ـ ابزارگرایی
البته باید به این نکته توجه کرد که مورد سیزدهم در تمامی آثار نوگرایانه صادق نیست و تنها پاره ای آثار نوگرایانه، و بقیه آثار نویسندگان اهل تسنن از این خصیصه، برخوردارند.
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 62