تأثیر فرهنگ عاشورا در جنبشهای ستم ستیزانه مردم مسلمانان تا قرن هشتم هجری
سید محمد حسینی
پس از شهادت رادمردانه و سازندۀ سالار آزادمردان حسین بن علی(ع) زمینۀ نیرومندی برای پیکار با ستمگران و سالوس پیشگان بنی امیه و دیگر فرمانروایان نابکار و کسانی که مانند آنان می اندیشیدند و رفتار می کردند، فراهم آمد. آزاداندیشان و مرمانی که ارزشهای انسانی را دریافته و آنها را سرلوحۀ تفکر و رفتارهای خویش قرار داده بودند، با الهام گرفتن از دلاوری و ستم ستیزی فرزند برومند پیامبر گرامی اسلام، برای از میان بردن ریشه های ستم و ستمگران و حمایت از آیین راستین اسلام و نیز احیای عدالت اجتماعی صدر اسلام، در موقعیتهای مناسب و هماهنگ با توان مبارزاتی خویش، در گوشه و کنار سرزمینهای اسلامی، به پا خاستند. در زیر نمونه هایی از این گونه خیزشهای مسلمانان در برابر خلفای از خدا بی خبر و فرمانروایان خودکامه را آورده ایم:
1ـ نخستین واکنش خشم آلود و تند شهادت امام حسین(ع) از سوی مسلمانان، شورش مردم مدینه در برابر تجاهر به فسق و کارهای زشت و به دور از نشانه های انسانی و اسلامی یزید بن معاویه و کارگزاران سیه کار او، به سال 63 هجری بود. گواین که یزید این رفتار مردم مدینه را با پاسخی بسیار سخت و بی ادبانه و با کشتار مردم و توهین به ارزشهای انسانیت و مقدسات اسلامی، در واقعه «حرَّ واقم» جبران کرد. در این رویداد اندوه بار، به نوشته یاقوت حموی، بیش از هشت هزار تن از بنی هاشم و انصار و دیگر مرمان مدینه، با شمشیر سپاهیان شام از پای درآمدند و گروهی از زنان و کودکان مسلمان نیز اسیر گشتند. ولی این کشتار مردم مدینه، آنان و دیگر مسلمانان را برای درهم کوبیدن نظام حکومت امویان و تشکیلات سیاسی و اقتدار بلامعارض آنان، آماده تر ساخت.
2ـ قیام توابین و طالبیّین (خواهندگان انتقام خون شهیدان نینوا): این قیام در سال 65 هجری به رهبری سلیمان بن صرد و مختار بن ابی عبید ثقفی و به فرماندهی دلاورانی چون
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 58
ابراهیم بن مالک بن اشتر و ... روی داد. در این جنبش، شمار چشمگیری از جنایتکاران و قاتلان شهیدان نینوا، به کیفر رفتارهای ددمنشانه خویش رسیدند و کشته شدند.
3ـ قیام زید بن علی بن الحسین (ع) (121 هجری): زید برای رهانیدن مردم از زیر یوغ و فشارهای ستمگرانۀ اموی هشام بن عبدالملک و کارگزاران تبهکار وی، در کوفه به پا خاست. او با یاران اندکی که تا واپسین دم در کنار او ماندند و با دژخیمان بنی امیه و سپاهیان کوردل آنان، مردانه پیکار کردند، به نبرد پربار خویش ادامه داد تا سرانجام به شهادت رسید.
4ـ یحیی بن زید بن علی بن الحسین(ع) که همراه پدر بزرگوارش با دشمنان اسلام پیکار کرد و پس از شهادت پدر، به خراسان آمد، یحیی پس از فراهم آوردن یارانی، در خراسان برضد حکومت امویان، خروج کرد و با آنها جنگید و جنایتها و نامردیها و رفتارهای وحشیانۀ این خاندان و هوادارنشان را به مسلمانان باز نمود.
5ـ قیامهای علویان طبرستان (مازندران) و گیلان که علیه فرمانروایان جبار انجام می گرفت.
6ـ قیام سربداران خراسان که در قرن هشت هجری در سبزوار و شهرهای دیگر بر ضد مغولان خون آشام، روی داد.
با کاوش رویدادهای یاد شده و نوشته ها و اسناد تاریخی معتبر و نیز ریشه یابی چنین جنبشهایی، این نتیجه به دست می آید که خاستگاه واقعی آنها و برخی جنبشهای دیگر، یا به طور مستقیم قیام حضرت امام حسین(ع) بوده و یا ـ چنانکه گفته شد ـ رهبران آنها، به گونه ای از فرهنگ عاشورا الهام گرفته بودند. موارد بالا همراه با مآخذ و مصادر معتبر آنها، چنانکه باید در متن اصلی مقاله، روشن خواهد گشت.
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 59