کربلا، از برداشت معنوی تا برداشت سیاسی

‏‏کربلا، از برداشت معنوی تا برداشت سیاسی‏

‏‏ ‏

‏‏حجة الاسلام والمسلمین رسول جعفریان‏

‏‏ ‏

‏‏جنبش کربلا به عنوان یک نهضت مقدس مذهبی ویک حرکت سیاسی ازنوع انقلابی آن، پایدارترین جنبش در فرهنگ سیاسی شیعه است. این جنبش نهضتی درجهت احیای احکام دین، زدودن انحرافات دینی و سیاسی و جایگزین کردن حکومت علوی و امامتی به جای نظام اموی، بوده است.‏

‏‏درخلال مجموعه بحثهایی که درمورد عاشورا وجوددارد، بایددید زمینه های رشد برداشتهای معنوی چه بوده است تابتوان به تحلیلی درست از آن رسید.‏

‏‏یکی ازجنبه های حادثه کربلا بعد عاطفی آن است که به سرعت جای خود را درجامعۀ شیعه بازکرده است.اما باید توجه داشت که باتکیه براین بعد برداشت مستقیم سیاسی نمی توان داشت. از طرفی نسبت دادن حجیت شرعی به صلح امام حسن(ع) و اختصاصی کردن حرکت امام حسین (ع)به خود ایشان و عدم تعمیم آن نیز بار برداشت سیاسی ازحادثۀ کربلا را کم کدره و بربرداشت معنوی آن می فزاید.‏

‏‏درشرایط خاصی پس ازعاشورا، امامان(ع) به کار فرهنگی اصالت می دادند که بعدها درشیعۀ امامیه این اثر را باقی گذاشت که برای سیاست موجود چندان اعتباری قایل نبود. بنابراین شیعه، علی رغم داشتن زمنیه های سیاسی مهم، کم کم رنگ فانی به خود گرفت و درعین حال مفهوم « ولایت» در عوض اطلاق آن در حوزۀ سیاست، درحوزۀ ماوراء طبیعی کاربرد یافت و بحث از« امامت » در شیعه به حوزۀ کلام سپرده شد که البته دراین زمینه غالیان نیز بی سهم نبودند.‏

‏‏درنهایت امامان (ع) هویت غیرسیاسی می یابند، حتی جزء اقطاب صوفیان شمرده می شوندو نباید غفلت کرد که صفویان نیو از تصوف برخاسته بودند و تا سالها دولت آنها صوفی زده بود. فضای جامعه نیز چنین بود. این فضا علی رغم مبارزات علمی فقها تامدتها ‏

‏‏‎

‏‏ازدیگر مسائلی که به غیر سیاسی نمودن کربلا دامن می زند، تقسیم ظاهر و باطی و تفکیک آنها ازیکدیگر است، این تقسیم را بسیاری ازمتکلامان شیعه پذیرفته اند و اکنون نیز موضوع بسیاری ازگفتگوهاست.‏

‏‏چنانچه اشاره شد صفویان که درعمومی کردن تشیع درایران، تأثیری جدی داشته اند، از پایگاهی غیرسیاسی به آن می نگریسته اند. اما درعین حال تشیع از عصر ایشان به بعد اجتماعی تر شد و این معلول تماس نزدیکتر وحضور جدیدتر درسیاست بوده است. اما دردورۀ قاجار حکومت ازشرکت کردن علمای شیعه درسیاست ابا داشت ومنجر به انزوای آنان شد که در مشروطه این دوری از سیاست برای آنان مشکلات جدی ایجاد نمود.‏

‏‏پس ازشهریور 20 و به ویژه باتحول که دردهۀ چهل به وجود آمد، رکود حرکت سیاسی درشیعه شکسته شده درنهایت نظریه جامع ولایت فقیه ازسوی امام خمینی(س) تبیین شد.‏