عاشورا و خرده فرهنگها

‏‏عاشورا و خرده فرهنگها‏

‏‏ ‏

‏‏دکتر عماد افروغ‏

‏‏ ‏

‏‏از زوایای گوناگون می توان پدیده تاریخی عاشورا را مورد بررسی قرار داد. اکثر مطالعات موجود باهدف دستیابی به فرهنگ نظری عاشورا و با تکیه براسناد و شواهد تاریخی صورت گرفته است ؛ هدفی که درجای خود درخور توجه و تحسین است. اما به نظرمی رسد باید با رویکردی جامعه شناختی و ملهم از آراء جامعه شناسان دینی مغرب زمین نیز به آن نظرکرد.‏

‏‏نگرش ازبیرون به دین عمده توجهش کنشها و رفتارهای دینی دینداران، از اقشار و گروههای مختلف اجتماعی است. این نگرش تنها وجهی از ابعاد پیچیده میان رشته ای بودن مطالعات دینی را پوشش می دهد. وجهی که عمدتاً ناظر به بعد بیرونی دین بوده و فی نفسه جوهرشناسی دینی، خارج ازقلمرو اوست. ‏

‏‏باید توجه داشت که جوهر دین، یک مسأله است، برداشت و باور گروههای اجتماعی از آن، یک مسأله و ارتباط این برداشت و باور با نیازهای اجتماعی و وضعیت پایگاهی و منزلتی این گروهها مسأله ای دیگر می باشد.‏

‏‏دراینجا مابه دنبال شناخت گرایشهای دینی گروهها و اقشار مختلف اجتماعی و طبعاً خرده فرهنگهای آنها هستیم.درنهایت مقصد ما چارچوبی است که بدان وسیله بتوانیم در تحقیقی جداگانه، سازمانهای گوناگون اسلامی، از قبیل فرقه ها، هیئات و دستجات گوناگون مذهبی (قلمه زنی، تعزیه خوانی و...) و مکانهایی همچون مساجد، حسینیه ها و حوزه های علمیه که هر کدام بطور غالب جاذب گروههای خاصی است، را مورد بررسی قرار می دهیم.‏

‏‏بنابراین ابتدا باید بر فرایند تمایز یافتگی و شکل گیری خرده فرهنگها و سپس ارتباط و تعامل عقاید و گرایشات دینی با نیازهای اجتماعی گروهها و خرده فرهنگهای آنها مورد‏

‏‏‎

‏‏به عنوان نمونه، اگر به شیوه های عزاداری اقشار بالا و متوسط، اعم از سنتی و جدید بنگریم، بندرت می توان شور و التهابی همسان اقشار پائین مشاهده کرد. گرایشات دینی ای که برای اقشار پائین وجود دارد یعنی احساسی بودن، ماوراء الطبیعی تر و قدسی تر بودن، تمایل به شرکت در مراسم غیر رسمی، میل به معجزه و کرامات، در ایام تاسوعا و عاشورا، به ویژه عزاداریهای این اقشار متجلی است. این تجلیات پیوندی با نیازهای اجتماعی و خرده فرهنگهای آنها دارد که باید به دقت مد نظر قرار گیرد.‏