ادبیات عاشورایی در دوره حضور امامان (ع)
دکتر محمود رضا افتخارزاده
منظور از ادبیات عاشورا، به طور اخص،کلیه زیارات و ادعیه و روایات مربوط به آن است و به طور اعم کلیه مراثی و مقاتل و مباحث مربوط به عاشورا می باشد،ادبیات عاشورا (زیارت و ادعیه) پشتوانه عقیدتی و فلسفی و کلامی تشیع امامیه در طول تاریخ و درهمه شرایط و اوضاع روزگار می باشد،بنابراین توجه وپرداختن به آنها یک ضرورت حیاتی و سرنوشت ساز است.
ادبیات عاشورا، تعلیمی، تبلیغی، ارشادی و انسانی و توأم با رسالت حق جویی و حق گویی است.و دارای ویژگیهای منحصر به فردی چون، هدفگرایی، ریتم، جهانی بودن، خلوص، با شیوه بیان حدیث نفس، تکیه به تکرار، حسن تعبیر، حسن تناسب و درون حسی می باشد.
در ادبیات عاشورا، زبان عربی یک زبان ایدئولوژیک است بنابر این دارای رمز و رازهای ویژه آن می باشد و یک احساس عقیدتی – انسانی را القا می کند.
بخشی از ادبیات عاشورا را زیارات تشکیل می دهند، این زیارات از قرون اول و دوم هجری تا قرون چهارم و پنجم هجری امتداد می یابند؛ و به همین گونه است ادعیه موجود دراین ادبیات و مقاتل و مراثی آن، به این معناکه آنها دارای ریشه های عمیق تاریخی بوده و از قرون اولیه هجری شکل گرفته اند.
ازطرفی ادبیات عاشورا درمذاهب و فرقه های مختلف اسلامی نفوذ داشته است و ما تأثیر آن را بخصوص درکتب فرقه های اسماعیلیه و حتی مذاهب اربعه اهل سنت مشاهده می کنیم.
باتوجه به انگیزه های قیام عاشورا، روایات متعددی مبتنی برجهانی کردن این انگیزه ها و تداوم آن درتاریخ بشر وجوددارد. این روایات از نظر مفهومی دارای سه دسته
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 23
کلی است، اول، روایات تأکیدی، تشویقی و ترغیبی زائر کربلاست ؛ دوم، مجموعه روایات تعلیمی – ارشادی زائر و دسته سوم روایات ترویجی – تعمیمی عاشورا می باشد.
هرسه دسته این روایات نقشی تعیین کننده درزندگی و سرنوشت عقیدتی – اجتماعی و حتی سیاسی شیعیان داشته و پشتوانه معنوی نیرومند و شکست ناپذیر شیعه امامیه بوده و می باشد.
همین نقش را ادعیه به عنوان پشتوانه نیرومند معنوی- عرفانی شیعه دارا می باشندکه درهر دو جنبه عام و خاص خود به تفسیر و تبیین و آموزش قرآن پرداخته اند.
کتابچکیده مقالات کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا 11 تا 12 خرداد 1374، تهرانصفحه 24