سایۀ سبک هندی بر غزل عصر انقلاب
دکتر مجتبی جوادی نیا
سبک هندی از جمله سبکهای چندگانۀ شعر فارسی است که در این مقاله تأثیر آن بر غزلیات دوران انقلاب مورد توجه قرار گرفته است.
بر اثر غرابتهای سبک هندی و مشکلاتی که در عمل برای مخاطبان فراهم کرده بود، اندک اندک این اسلوب با مخالفتهایی روبه رو شد و زمزمه هایی از گوشه و کنار علیه آن به گوش رسید؛ از جمله در اصفهان عده ای از ادیبان و شاعران به رهبری میر سید علی مشتاق اصفهانی (1101 - 1171 هـ.ق) با تکیه بر اصول پیشینیان، در جهت تغییر این سبک، دست به کوششهایی زدند. اینان خواستار سبک جدیدی بودند که از آثار
کتابیادنامه کنگره بررسی تأثیر امام خمینی و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصرصفحه 48
استادان شعر فارسی الهام بگیرد و از دخل و تصرف پیروان سبک هندی در امان باشد. نهضتی که این گروه برپاکنندۀ آن بودند در تاریخ ادبیات به نام «بازگشت ادبی» معروف است.
جاذبۀ شعر بیدل و شیوۀ خیال پردازیهای عمیق و ژرف اندیشیها و مفاهیم فرا واقع گرایانۀ او، به نحو چشمگیری ذهن و زبان بسیاری از شاعران امروز را به خود معطوف کرده است. این تأثیرپذیری دارای دو بُعد صادق و کاذب است در بعد صادق این تأثیر باعث تعمیق خیال و غنای زبان و الهام بخش اندیشه های ژرف شاعرانه بوده است؛ ولی در بُعد منفی موجد آثاری متکلف، انتزاعی، و ذوق ستیز مبتنی بر موهومات و مسائل غیر واقعی گردیده است.
یکی از مشخصه های اصلی شعر سبک هندی، بخصوص اشعار بیدل دهلوی، «آشنایی زدایی» است و آن عبارت است از بیان یک مفهوم، به صورتی که با صورت و شکل عادی آن – که در میان اهل زبان رایج است- تفاوت داشته باشد. از این مفهوم در سبک هندی بیشتر با نام «جستن زیبایی در غرابت» یاد شده است.
سخن آخر اینکه، توجه به شعر پیشینیان و تأثیرپذیری از آنان اگر با درک صحیح همراه باشد و با ظرفیتها و امکانات زبان روز هماهنگی کامل داشته باشد، نه فقط تأثیر منفی ندارد که خود موجب غنای زبان و گسترش دایرۀ مفرادات و ترکیبات و نیز مفاهیم و موضوعها در شعر امروز خواهد شد...
کتابیادنامه کنگره بررسی تأثیر امام خمینی و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصرصفحه 49