یادگار امام
علیمحمد بشارتی
هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق ثبت است بر جریده عالم دوام ما
حافظ
در آستانه هشتمین سالگرد عروج ملکوتی مرحوم حاج سید احمد آقا خمینی هستیم. به پاس خدمات و زحمات و نقش اثرگذار و تعیین‌کنندۀ یادگار عزیز امام در حوادث قبل و حین و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و سهم برجستۀ ایشان در تثبیت و ثبات انقلاب اسلامی و همچنین به منظور پاسداری از دستاوردهای عظیم انقلاب اسلامی، به صورت خلاصه به بررسی ابعاد گستردۀ شخصیت آن عزیز از دست رفته می پردازیم:
یادگار حضرت امام عنصری متعهد، پارسا، مهذّب، پرهیزکار، مؤمن، سیاسی هوشمند، موقع شناس، فهیم، شجاع، صریح، دقیق، امانتدار، درد آشنا، رقیق القلب، مردم دوست، مردمی، احترام گذار، دشمن شناس، استکبار ستیز، ضد آمریکا، ضد لیبرال، ضد محافظه کار، ضد ریا، ضد نفاق، ضد دورویی، خوش خلق، عاطفی، پراحساس، دوست داشتنی، دل رحیم، خشونت گریز، با معرفت، سپاسگزار انقلابی، گره گشا، صبور، پر تحمل، بردبار، حلیم... بود
همۀ صفات بالا به صورت اتم و اکمل در امام بزرگوار موجود بود و یادگار امام که فرزند امام و امانتدار امام بود و تنها کسی بود که از مواضع دقیق و نقطه نظرات امام اطلاعات دقیق و اصولی داشت صفات امام را در خود متجلی ساخته بود و این اوج مریدی و شاگردی و در یک جمله تابع و تسلیم امام بودن در همه مواضع و مسایل بود.
این افتخار برای یادگار امام، ماندگار و دیرپای و برقرار خواهد ماند که مرحوم حاج سید احمد آقا تنها کسی بود که امام را دقیقاً شناخت و دقیقاً صفات امام را در خود جمع کرد و از آنها جانبداری نمود. برای آنکه ارادت مخلصانه نگارنده نسبت به یادگار امام را گروهی حمل بر تعصب نکنند در
حضورج. 43صفحه 165
اینجا تصویر یادگار امام را از آینۀ چشم جانشین برحق و راستین حضرت امام، مقام معظم رهبری حضرت آیة‌الله خامنه ی مدظله العالی مشاهده می کنیم:
«مرحوم حجة الاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی یکی از موثرترین عناصر در جریانات کلی کشور و انقلاب بود. او برای رهبر کبیر انقلاب فرزندی مهربان و در عین حال مشاوری امین و یاری دیرین و سربازی فداکار و مریدی گوش به فرمان و کارگزاری لایق و کارآمد بود. امام بزرگ ما، بارها محبت پرشور و اعتماد عمیق و تحسین قلبی خود نسبت به این فرزند خاضع و مطیع خود را به زبان آورده بود.»
«در طول سالهای انقلاب چه بسیار گره ها که به دست او گشوده شد و چه بسیار کارهای بزرگ که به تدبیر او انجام شد.»
«تاریخچه خدمات ارزنده آن مرحوم به دوران پس از پیروزی، منحصر نمی شود. نقش ایشان در دوران مبارزات ملت ایران نیز برجسته و فراموش نشدنی است.»
امام خمینی دوبار گفتند: «احمد اعز اشخاص است برای من.»
اینک برجسته ترین صفات ایشان را به صورت خلاصه می نگاریم تا خوانندگان عزیز بیشتر به ابعاد روحی آن عزیز از دست رفته آشنا شوند و علاقه و شور انقلابی آنها همراه با شعور عاطفی بیشتر شود.
1. تهذب و تدین
از جمله صفات برجسته و ارزشمند و اثرگذار یادگار امام، مهذّب ایشان بود. همان چیزی که خدای سبحان به صورت کامل آن را به امام بزرگوار اعطا فرموده بود. عالیترین سرمایه هر انسان موحد و خداپرست، ایمان به خداست. به میزانی که این ایمان کاملتر و عمیقتر باشد آن شخص در نزد خداوند عزیزتر و مقرب‌تر است «ان اکرمکم عندالله اتقکم»
بدیهی است شخصی که در نزد خداوند به دلیل تقوی از جایگاه ویژه برخوردار باشد نزد مردم نیز عزیز و گرانقدر است که خداوند می فرماید: «ان الذین امنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا»
و چنین شخصی که نزد خداوند از جایگاه ویژه برخوردار باشد و محبوب و مطلوب مردم گردد، روز رستاخیز نیز جایگاهی رفیع و ارزشمند که حاصل تهذیب نفس و خدامحوری است به او عطا می شود.
«ان المتقین فی جنات و نهر فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر». به دور از تعصب، یادگار امام چنین
حضورج. 43صفحه 166
مشخصه و صفات بازری داشت. ایشان به رغم صمیمیت و سادگی ظاهری و به رغم دقت نظر و استکبار ستیزی، خداجو و پارسا و دین‌مدار و خداترس بود.
2. امانت داری
یکی از اساسی ترین و مهم ترین موضوعات در زندگی شخصیتهای بزرگ سیاسی - مذهبی وضعیت اطرافیان رهبر و زمامدار است. همان هایی که باید نقطه نظرات سکاندار کشتی نجات ملت را دقیقاً به زیر مجموعه منتقل نمایند. آفت بزرگ برای هر جامعه و نظام، دخل و تصرف در گفته ها و نقطه نظرات رهبر، حین انتقال به زیرمجموعه است. به راستی یکی از نعمتهای الهی که خداوند نصیب حضرت امام خمینی نموده بود وجود مرحوم حاج سید احمد آقا در کنار ایشان بود. یادگار امام، به رغم تیزبینی، موقعیت شناسی، درک بالا و هوش سرشار... نظرات بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را بدون کم و کاست و بدون دست‌کاری به مسؤولان کشور انتقال می داد.
این موضوع حساس و دقیق که در تداوم حرکت انقلاب در صراط المستقیم خود نقش حیاتی دارد به عهده حاج سید احمد آقا قرار گرفت. این خود دلیل محکمی بر اطمینان و اعتماد عمیق حضرت امام به ایشان بود. حضرت امام خود درباره حاج سید احمد آقا و نقش حائز اهمیتشان در این امر خطیر می فرمایند:
«من شهادت می دهم که احمد فرزند اینجانب از موقعی که در مسایل روز وارد شده است و تماس با کارهای اینجانب داشته است تا حال تحریر این کلمات، از او خلاف دستورات اینجانب مشاهده نکرده ام و در اعلامیه ها و امثال آنها تصرفی بدون رضای من نکرده است و چیزی برخلاف گفته های من به من نسبت نداده است و بالجمله خلافی از او مشاهده نکردم...».
حضورج. 43صفحه 167
3. روحیه انقلابی
این خصلت را بهتر است از زبان خود یادگار امام بشنو یم:
«ما هرچه در مقابل ابرقدرتها خصوصا آمریکا نرمش به خرج دهیم وضعمان در تمام زمینه ها بدتر خواهد شد. این تحلیل که اگر ما مسائلمان را در تمام زمینه ها با کشورهای غربی و قدرتهای شرقی حل کنیم. مسألۀ دیگر نداریم، اشتباه است.»
«ما امروز با تمام توان در مقابل آمریکا ایستاده ایم، هیچ کسی جرأت نزدیک شدن به غرب و آمریکا را ندارد. نرمش سیاسی در صورتی مورد قبول است که آن روی سیاست خشم انقلابی اسلام باشد و الا مردم عزیز ایران از هیچ مقامی سازش را نمی پذیرد. ما هنوز خود را دشمن قسم خوردۀ آمریکا و انگلستان می دانیم.»
این سخنان استوار و محکم را که همان مواضع مستحکم و انعطاف ناپذیر حضرت امام است از زبان یادگار برجسته و عزیز و دشمن ستیز امام عزیز می شنویم. انگار یادگار امام، اینک روبروی ما ایستاده و ضمن یادآوری مواضع دیرپای امام، ما را نسبت به مکاید دشمن قسم خوردۀ انقلاب اسلامی یعنی آمریکا بیشتر واقف می کند. ارزش موضع گیری فوق در قرار دادن انگلیس در کنار آمریکاست. شاید عده ای باور کرده بودند که استعمار پیر، دیگر سر کشورگشایی و اسلام زدایی را ندارد. امروز که انگلیس در برنامه خطرناک صهیونیزم در جهت محو اسلام و مسلمانان، در کنار آمریکا تمام قد ایستاده است ارزش دقت نظر یادگار امام در دشمن شناسی به خوبی روشن می شود.
4. استکبار ستیزی
«... آقای مهندس بازرگان فردای آن روز (فردای اشغال لانه جاسوسی آمریکا) از نخست‌وزیری دولت موقت استعفا کرد و استعفای ایشان علی رغم وساطت عده ای، سریعاً از سوی امام مورد قبول قرار گرفت... من در نخست وزیری در اتاق بازرگان و دکتر سحابی بودم که از قم تلفن کردند و مرا که به تهران آمده بودم از آن طرف بی سیم خواستند. آقای صانعی گفت: امام استعفای بازرگان را پذیرفت. من به روی خودم نیاوردم سحابی و بازرگان می گفتند معلوم است که امام استعفای ما را قبول نمی کنند! ولی ما باید شرط و شروط بگذاریم که یکی از آنها آزادی آمریکایی هاست. من سکوت کرده بودم...
تلفن قطب‌زاده را در رادیو گرفتم و به او گفتم که قضیه چیست و گفتم پس از قبول استعفای بازرگان از سوی امام سرود خمینی
حضورج. 43صفحه 168
ای امام را بگذارید تا مردم متوجه شوند یک خطر بزرگ از انقلاب رفع شده است و آن حاکمیت لیبرالها بود. »
یادگار حضرت امام از آغاز مبارزه، خوی استکبارستیزی داشت. این البته به دلیل نزدیکی به حضرت امام و ایمان و اعتقاد کامل ایشان به همه مواضع امام بود. از آنجایی که حاج سید احمد آقا تسلیم محض امام بود و در برابر نص قول و فعل امام، هرگز اجتهاد نکرد. همواره دشمن‌شناس بود و دشمن دین و مردم و انقلاب و استقلال کشور را آمریکا می دانست. از آغاز مبارزه حضرت امام حدود چهل سال می گذرد. امام از همان آغاز دشمن اصلی را آمریکا اعلام کردند. در این چهل سال اگر به فرض چیزی عوض شده است، دشمنی دشمن قسم خورده انقلاب اسلامی یعنی آمریکا عوض نشده است و یقیناً عوض نخواهد شد. مگر آنکه، عوض شویم و در مواضع اصولی و الهی خود تجدیدنظر کنیم.
5. بینش سیاسی عمیق
یادگار امام عنصری فهیم، باهوش، عمیق و دارای درک سیاسی بسیار بالا بود. آنهایی که از نزدیک ایشان را می شناختند و به خصوص آنان که در کار سیاسی بودند و
حضورج. 43صفحه 169
درباره مسایل سیاسی با ایشان به بحث می نشستند به عمق توانمندی یادگار امام در مسایل سیاسی و تجزیه و تحلیل آن، اذعان می کردند.
نگارنده که خود به مدت دهسال در حساسترین سالها به عنوان قائم‌مقام وزیر امور خارجه به دلایلی چند با ایشان در تماس دائم بودم به این مورد اعتراف دارم. سفرهای سیاسی متعدد، گزارش سفر و تجزیه و تحلیل رخدادها، چیزهایی بود که پیوستگی و تماس دائمی ما را با ایشان می طلبید. بدون اغراق باید بگویم هرچند یادگار امام به ظاهر در تهران و در جماران زندگی می کرد امام دارای اطلاعات سیاسی به روز، دقیق، تازه و تجزیه و تحلیل عمیق بود.
در این مورد بهتر است از زبان آیة‌الله هاشمی رفسنجانی یار دیرین امام و یادگار امام بشنویم:
«حاج احمد آقا خیلی جدی و فعال بود. ایشان یک آدم صاحب نظر بود. احمد آقا خیلی باهوش بود. احمد آقا واقعاً نظرات خوبی می داد و برای ما مهم بود که ایشان در ریز مذاکرات باشند.»
«احمد آقا به خاطر اینکه کنار امام قرار گرفت، هم در اواخر دوره عراق و هم در پاریس و بعد هم در ایران، سهمی که پیدا کرد در اداره و هدایت انقلاب خیلی زیاد بود. بالاخره تصمیمات امام در مسایل انقلاب خیلی کارساز بود و احمد آقا در این تصمیمات خیلی شرکت جدی داشت.»
6. مردمداری
از دیگر خصلتهای الهی یادگار امام، مردمداری و ارتباط پیوسته با مردم بود. یادگار امام هم به عنوان یک مأموم صدیق و صمیمی امام با مردم پیوندی ناگسستنی داشت و هم اینکه ذاتاً با توجه به تواضع دیرپا و عمیق و نهادینه شده ایشان با مردم که به تعبیر حضرت امام صاحبان اصلی انقلاب بودند عشق می ورزید.
حجة الاسلام والمسلمین احمد آقا با همه گروه ها و اقشار جامعه ارتباط پیوسته داشتند. آخر شرط لازم جهت قرار گرفتن در بطن جامعه ارتباط با اقشار مختلف جامعه است. این اشتباه است که گروهی تصور می کنند از طریق جراید می توانند از تمامی رخدادها و مسایل جامعه و مشکلات اجتماع و خواستهای مردم مطلع شوند. رسانه های عمومی بخشی از مسایل را منعکس می کنند. تا انسان با مردم در تماس صادقانه نباشد تجزیه و تحلیلش از رویدادهای کشور خام و نارساست.
حضورج. 43صفحه 170
حاج احمد آقا هم به منظور انتقال اخبار جامعه به حضرت امام با مردم در تماس بودند و هم اینکه روحیه ایشان اینگونه بود.
البته یادگار امام در دوران حیات پربار حضرت امام به خاطر ذوب شدن و ذوب بودن در حضرت امام یک شخصیت مستقل جهت ملاقاتهای مردمی نداشتند و اصولاً صحیح نمی دانستند که بخواهند به شهرها سفر کنند و با مردم ملاقات حضوری و یا گروهی داشته باشند. این مسأله بسیار مهمی است. وی شدیداً مردمی و طرفدار اقشار مختلف مردم خاصه طبقات پایین جامعه بودند به همین دلیل پس از ارتحال حضرت امام حسینیه جماران زیارتگاه عاشقانی شد که دیگر برای زیارت یادگار امام می آمدند. یادگار امام نیز عاشقانه با مردم برخورد می کردند و با صداقت با آنها صحبت داشتند و با کمال دوستی و علاقه متقابل صفت الهی مردمداری را به منصۀ ظهور می رساندند.
7. تواضع
یکی دیگر از خصلتهای ارزشمند و زیبای یادگار امام، تواضع بسیار و فراوان ایشان بود. حاج سید احمد آقا بسیار افتاده، بی ادعا، صمیمی، با صداقت و فروتن بود.
یادگار امام با هرکس که دو عنصر تقوا و روحیه انقلابی را داشت به سادگی و به راحتی دوست می شد و به وی احترام می گذاشت. تا آنجا که من اطلاع دارم برای یادگار امام، مسایل مادی کمترین ارزش نداشت. او که دل به خدا سپرده بود به چیزی جز به خدا نمی اندیشید. تقوا و انقلابی بودن که مورد توجه ویژه ایشان بود نیز در راستای خدامحوری یادگار امام بود.
رفتار فروتنانه و متواضعانه ایشان به قدری آشکار و معروف بود که مورد انکار هیچ یک از نزدیکان و دوستان ایشان نبود. به طوری که همسر مهذبه و محترمه ایشان می گویند:
... خود را کوچکترین فرد حس می کرد و کارهای خود را خیلی کوچک می شمرد.
در مورد تواضع ایشان نیز خاطره ای رانقل می کنم:
یک شب یادگار حضرت امام به منزل ما تلفن زدند و حال و احوال کردند. والده ما نیز در تهران میهمان ما بودند و در کنار من نشسته بودند. مادر به من فرمودند که سلام مرا به حاج سید احمد آقا برسانید. من نیز مراتب ارادت والده را به یادگار امام منتقل کردم. یادگار امام به من گفتند گوشی را به مادر بدهید تا سلام کنم. من گوشی تلفن را به مادرم دادم. والده به ایشان گفت: شما و
حضورج. 43صفحه 171
پدرتان که عالم را تسخیر کرده اید به شما التماس دعا دارم. حاج سید احمد آقا به مادرم گفتند: گوشی را به فلانی بدهید. گوشی تلفن را من گرفتم. یادگار امام گفتند: این مادر را باید زیارت کرد. کمتر از نیم ساعت بعد حاج آقا برای دیدن والده به منزل ما آمدند و با کمال تواضع با مادرم صحبت کردند. صائب می گوید:
تواضع است دلیل رسیدگان کمال
سوار چونکه به مقصد رسد پیاده شود
اعتماد فراوان و گستردۀ حضرت امام نسبت به یادگار امام به حدی است که بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران صریحا و آشکارا ضمن اذعان به امانت داری و صداقت و صمیمیت فرزند دلبند خود مسؤولیت خطیر و حساس و دقیق تنظیم و تدوین آثار خودشان را به یادگار امام محول می فرمایند و این اوج اعتماد عمیق امام به مرحوم حاج سید احمد آقاست. ببینید امام چگونه شخصیت یادگار خود را به تصویر می کشند:
«فرزند عزیزم احمد حفظه‌الله تعالی و ایده
از آنجا که شما را بحمدالله تعالی در مسایل سیاسی و اجتماعی صاحبنظر می دانم و در تمامی فراز و نشیب ها در کنار من بوده ای و هستی و با صداقت و کیاست امور سیاسی و اجتماعی اینجانب را متصدی هستی لذا شما را برای تنظیم و تدوین کلیه مسایل مربوط به خود که بسا در رسانه های گروهی اختلافات و اشتباهاتی رخ داده است انتخاب می نمایم...».
امانتداری و صداقت یادگار حضرت امام، امری بدیهی و مشهور و مورد تأیید مقامات بالای انقلاب بود. همان هایی که طی سالیان دراز و طولانی و به خصوص در بحران ها و مواقع حساس امانت داری و دقت حاج سید احمد آقا را مشاهده کرده بودند. مقام معظم رهبری می فرمایند:
«مرحوم حجةالاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی یکی از مؤثرترین عناصر در جریانات کلی کشور و انقلاب بود. او برای رهبر کبیر انقلاب، فرزندی مهربان و در عین حال مشاوری امین و یاری دیرین و سربازی فداکار و مریدی گوش به فرمان و کارگزاری لایق و کارآمد بود...»
«امام بزرگ ما بارها محبت پرشور و اعتماد عمیق و تحسین قلبی خود نسبت به این فرزند خاضع و مطیع خود را بر زبان آورده بود.»
خاطره ای خطیر
خاطرۀ زیر را تاکنون در جایی ننوشته ام و
حضورج. 43صفحه 172
در هیچ کجا به صورت رسمی نقل ننموده ام:
زمانی که در وزارت امور خارجه به عنوان قائم‌مقام وزیر خدمت می کردم کلیه کارهای دفتر حضرت امام خمینی در رابطه با مسافرتهای خارج اعم از صدور گذرنامه سیاسی و یا خدمت، گرفتن ویزا، انعکاس آن به خارج و خلاصه تسهیلات سفر افراد به خارج به عهده اینجانب بود. یک روز مرحوم حاج سید احمد آقا تلفنی گفتند: برای آقای... گذرنامه سیاسی صادر کنید ویزای انگلیس هم بگیرید به سفارتخانه خودمان در لندن هم بگویید که چون حضرت ایشان (به لحاظ حفظ شخصیت آن مقام روحانی نامش را نمی برم هرچند مرحوم شده است) برای معالجه به لندن می آیند به ایشان در جهت بستری شدن و عمل کمک کنید. کلیه هزینه ها را هم بپردازید که قبول است. من به ایشان گفتم: من که چنین کاری نمی کنم. پرسیدند چرا؟ گفتم او یک عنصری ضد انقلاب است. علناً از حضرت امام انتقاد تند و زشت می کند. مسجد او محل ضد انقلاب شده است... مرحوم حاج احمد آقا گفت: نظر من هم مثل نظر شماست. ایشان ضد انقلاب است. اما ایجاد تسهیلات برای وی نظر امام است. گفتم به چشم. چون امام فرمودند ما هم اطاعت می کنیم. آنگاه به
حضورج. 43صفحه 173
همکاران خود در وزارت امور خارجه گفتیم که تسهیلات لازم را برای آن روحانی ضد انقلاب فراهم کردند!!
غرض از نقل این خاطره میزان انقیاد و عمق احترام به نظرات امام توسط یادگار امام بود. ایشان که انقلابی بود به خاطر احترام به نظرات مراد و امام خود مشکلات یک عنصر ضدانقلابی را مرتفع نمود.
8. صراحت
«روانشناسان معتقدند کسانی که نمی توانند مسایل خود را آشکارا بیان کنند و یا به هر دلیل دچار محظور در بیان نقطه نظرات خود هستند، تدریجاً درونگرا می گردند. این بیماری که به ظاهر بسیط و ساده می نماید کم کم به شکل یک درد جانکاه بروز می کند که نفاق ساده ترین ترجمان این روحیه است».
برعکس صراحت در بیان نظرات و شجاعت در ابراز وجود از صفات برجسته خداجویان خدامحور است. امام سجاد در خطبه دمشقیه که در کنار طاغوت زمان یزید و درباریان خونخوارش در مسجد دمشق ایراد فرمودند، خود را این گونه معرفی کردند:
«ایها الناس اعطینا ستا و فصلنا بسبع اعطینا العلم و الحلم و السماحة و الفصاحة والشجاعة والمحبة فی قلوب المؤمنین».
مردم! به ما شش صفت ممتاز عطا شده و با هفت خصلت بر دیگران برتری داریم. به ما علم و حلم و مردانگی و جوانمردی و فصاحت و شجاعت و محبت در دلهای مردم داده شده است. به راستی امام سجاد که به ظاهر اسیر بودند و با مرگ و شهادت فاصله بسیار کمی داشتند علاوه بر آن مسؤولیت عظیم حمل پرچم پرشکوه ولایت و امامت بر دوش خود احساس می کردند در این خطبۀ غرّا و بسیار خردمندانه و اثرگذار، داد سخن دادند و با صراحت از مواضع اهل البیت در پاسداری از ارزشهای اسلام دفاع کردند. شجاعت یکی از مشخصات خاندان وحی است.
یادگار امام از نظر شجاعت در صراحت بیان و لهجه، زبانزد خاص و عام بودند.
مقام معظم رهبری راجع به صراحت یادگار امام می فرمایند:
«اولاً ایشان خیلی با هوش بود، به طوری که اگر انسان بخواهد یک صفت ذاتی و خصوصیت برجسته را از حاج احمد آقا بشمرد، هوش اوست. بسیار مرد باهوش و تیز و زیرکی بود. ثانیاً بعضی از صفات خوب امام را هم در ایشان دیده ام. مثلاً بی رودربایستی بود. امام هم همین طور
حضورج. 43صفحه 174
بودند. مرحوم حاج آقا مصطفی هم همین گونه بود. من از نزدیک با ایشان هم معاشرت و رفاقت داشتم. رودربایستی نداشتند. جاهایی که لازم بود یک حالت صراحت خوبی را داشت.»
9. پرعاطفه
از صفات بزرگ پیامبر آسمانی اسلام عاطفه و محبت است. قرآن کریم پیامبر اسلام را به خصلت زیبای عاطفه ستوده است آنجا که می فرماید:
«و ما ارسلناک الا رحمة للعالمین»
ما تو را فرستادیم که برای همه هستی رحمت و محبت باشی.
در جای دیگر روحیه زیبا و محبت عمیق و قلب مهربان و پرلطف پیامبر را این گونه شرح می دهد:
«عزیز علیه ما عنتّم حریص علیکم بالمؤمنین روف رحیم»
سختی های شما مردم بر پیامبر بسیار سخت می گذرد. پیامبر به شما علاقه بسیار و عمیق دارد. او نسبت به مؤمنان رئوف و رحیم است.
در سال هشتم هجری که سپاه اسلام به فرماندهی پیامبر رحمت، فاتحانه وارد مکه شد طلایه داران سپاه به فرماندهی سعدبن‌عباده شعار می دادند: «الیوم یوم الملحمة» امروز، روز انتقام است. شاید آنها درست می گفتند اینک مکه تسخیر شده بود. همان شهری که مردم مشرک آن بیشترین محدودیت را در سیزده سال آغاز بعثت برای پیامبر ایجاد کردند. سه سال محاصره در دره ای فاقد ابتدایی ترین امکانات زندگی... و پس از هجرت، تحریک اقوام در جهت جنگیدن با پیامبر و تحمیل جنگهای بدر و احد و خندق و تحریک اقوام و به خصوص یهودیان بنی نضیر و خیبر و بنی قریضه و تحریک گروه ها و اقوام ملحد و مشرک در جهت براندازی اسلام... اینها گوشه هایی از کارنامه زشت مکیان به رهبری ابوسفیان بود.
مسلمانان مایل بودند انتقام آن همه خونهایی که مشرکین مکه از مسلمانان ریخته بودند را بگیرند. پیامبر اسلام پس از اطلاع از شعار طلایه داران سپاه فرمودند شعار را عوض کنید و بگویید: «الیوم یوم المرحمة» امروز روز رحمت و بخشش است.
و در برابر چشمان حیرت زده مکیان که در انتظار فرمان قتل عام خود بودند فرمودند: «اذهبوا و انتم الطلقاء» بروید که همه آزادید. بدین گونه همه را عفو فرمودند. عاطفه، صفت الهی مردان الهی است آن که عاطفه و محبت ندارد بویی از انسانیت
حضورج. 43صفحه 175
نبرده‌ست. لا دین لمن لا محبة له.
یادگار امام این صفت را از اجداد طاهرین خود به ارث برده بود. صمیمی، پرعاطفه و بامحبت بود. به دوستان عشق می ورزید. نسبت به خانواده خود احترام ویژه قایل بود از همسر خود ستایش بسیار داشت.
10. ساده زیستی
فرزند پرنفوذترین و بالاترین مقامات جهان اسلام، کسی که بالقوه تمامی امکانات می تواند در اختیارش باشد، مانند حضرت امام بسیار ساده زیست بود. او هرگز به دنبال مطامع دنیوی نبود. روح بلند و پالایش شده اش در دریای عرفان شنا کرده بود و طعم دلکش عشق الهی را چشیده و رایحۀ دلپذیر معنویت را بوییده و معنای والای قرب به خدا و لقا‌ءالله را احساس کرده بود. چنین شخصیت پرارجی، علاقمندی به دنیا برای او نامفهوم و بی معنا بود.
اهل سیر و سلوک می گویند: چشمی که به معنی افتاد به ماده برنمی گردد. آنهایی که چشمان تیزبین و خدابین آنها آن بالاها را دیده و از ضیافة‌الله بهره مند شده و به معنای معیت الهی رسیده و به مفهوم والای «الی ربک منتهاها» پی برده اند مظاهر دنیوی را نمی بینند. مگر نه مولا امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب فرموده اند: «یا دنیا ابی تعرضت ام الی تشوقت غرّی غیری طلّقتک ثلاثة لارجعة فیها».
ای دنیا! آیا متوجه من شده ای یا قصد فریب مرا داری؟ دیگری را به فریب ده. تو را سه طلاقه کرده ام و امکان مراجعه نیست.
خداجویان و خداخواهان، عاشقان سینه‌چاک الهی. همان هایی که دل به خدا سپرده اند اینگونه اند و یادگار امام چنین بود. همسر بردبار و مکرمۀ ایشان می گوید:
«کارهای زیادی در دفتر امام به عهده ایشان بود با وجود این، خود را کوچکترین فرد احساس می کرد و کارهای خود را خیلی کوچک می شمرد.»
در مصرف بیت المال هم تا آن حد محتاط بود که یادم هست روزی به حضرت امام گفت: من فکر می کنم هزینۀ زندگی من، بیش از میزان کاری است که انجام می دهم. این در حالی بود که به من سفارش می کرد در خرج کردن نهایت صرفه‌جویی را بکنم و با هر نوع تجمل گرایی واقعاً مخالف بود. همیشه دلش می خواست ساده ترین زندگی را داشته باشد. این وضع به طوری بود که گاهی من به او می گفتم: زندگی کردن با شرایطی که شما می گویید در وضعیت فعلی امکان ندارد و شاید این سختگیری شما در خرج کردن ریا
حضورج. 43صفحه 176
جلوه کند. زیرا وضع خانۀ ما طوری است که افراد زیادی آمد و رفت دارند و باید برخی مسایل را رعایت کرد...»
یا مثلاً میهمان می آمد. من دو جور غذا درست می کردم. احمد اعتراض می کرد و می گفت: این اسراف است. می گفتم، انسان برای خودش یک جور غذا درست می کند اما میهمان احترام دارد و باید حداقل دو نوع غذا تهیه کرد. گاهی می خواستم برای اتاق ها پرده بزنم. او می گفت: چوب‌پرده لازم نداریم. همان میخ زدن کفایت می کند. این کارهایی که شما می کنید باعث نگرانی من می شود.»
وصیتنامۀ الهی ایشان مشحون از صفا و صمیمیت و ساده زیستی ایشان است و ما برای احتراز از اطاله کلام فقط به دو فراز از آن وصیتنامه اشاره می کنیم:
بند 7 - من شخصاً در هیچ بانک و مؤسسه ای و یا شرکتی و از این قبیل، وجهی ندارم و اگر مختصر پولی در بانک تعاون اسلامی دارم شهریه های مراجع بزرگوار قم است که باید صرف فقرا گردد.
بند 10 - بین خود و خدای خود رضایت کامل دارم که تمام تلاشم برای تقویت اسلام و نظام و امام بوده است و از این جهت در آرامش کامل به سر می برم.
آیا حضرت امام توسط حاج احمد آقا کانالیزه شده بودند؟
پاسخ این سؤال کاملاً منفی است. آنهایی که امام را می شناختند می توانند به این موضوع شهادت دهند. ملاقاتهای حضرت امام دلیل محکم این مدعاست. با توجه به اینکه تمامی اقشار و گروههای جامعه انقلابی که مخاطبان حضرت امام بوده و هستند به صورت مستمر با امام ملاقات
حضورج. 43صفحه 177
می کردند و حضرت امام برای آنها سخنرانی می فرمودند: این موضوع ثابت می کند که امام را هیچ کس نتوانست کانالیزه کند.
البته بودند افرادی که بسیار میل داشتند مطالب و مسایل از طرق خاصی به امام منتقل شود و نقطه نظرات حضرت امام از همان طریق منعکس گردد. این را خدا نخواست. آفت انقلاب زمانی است که رهبر انقلاب ارتباطش با مردمش قطع شود. و بدتر از آن اینکه افرادی خاص با رهبر در ارتباط باشند و آنها فقط بتوانند مسایل مورد نظر خود را به رهبر منعکس کنند و چون رهبر کانالهای ارتباطی و خبرگیری و خبردهیش منحصر به همان گروه محدود شود طبعاً رهبر، محاصره و محصور در خبرهای خاص و افراد خاص می شود و چون نمی تواند کلیۀ اطلاعات و ابتلائات و خواسته های مردم را درک کند، رهنمودها و راهنمایی های چنین رهبری هرگز نمی تواند مشکل جامعه را حل کند. همچنین انعکاس نقطه نظرات رهبر محصور که دربرگیرنده منافع یک قشر خاص شود در جامعه با واکنشها و عکس العملهای تلخ و سخت روبرو خواهد شد و این آغاز اعوجاج بزرگی است که از رهگذر اعوجاج رهبر جامعه را تهدید می کند. اما خوشبختانه امام عزیز، همواره با اقشار مختلف جامعه در تماس بودند. البته بودند افراد ساده لوح و زودباور و بسیط الفکر که چون نتوانستند در امام نفوذ کنند و وساوس نفسانی و شیطانی خود را به امام القاء کنند چنین نغمه ای سر دادند و امام را به محصور بودن در حصر اطرافیان متهم کردند. اما مردم انقلابی و امام شناس پاسخ محکم و شایسته ای به آنها دادند و این شکستی در عداد شکستهای اعتقادی، سیاسی، اجتماعی آنها به حساب آمد. اما دریغ که هنوز هم همان تصور و تفکر و تحلیل را دارند که این دیگر اتهام نیست بلکه خباثت و رشک و حسادت درونی و نفاق دیرپای و کینۀ عمیق و خصومت پایان ناپذیر آنها نسبت به امام و انقلاب و مردم است. خدا عاقبت ما را ختم به خیر کند ما به عاقبت آنها کاری نداریم. چون ظاهراً کار آنها از این حد گذشته و به کفر و شرک نزدیک شده است.
حسن ختام سخن را هم به مقام معظم رهبری می سپاریم تا از دیدگاه این شخصیت خدابین، یادگار امام را تماشا کنیم:
«در هر حال، موضعی که ایشان بعد از رحلت امام اتخاذ کرده بودند خیلی ارزشمند بود و من معتقدم که یکی از بهترین فصول زندگی ایشان عندالله، همین فصل اخیر است که ایشان واقعاً راه خدا، راه حق، راه صحیح
حضورج. 43صفحه 178
را متقرباً الی‌الله پیمودند با آنکه بعضاً از ایشان توقعات گوناگونی بود و وسوسه هایی... اما ایشان محکم ایستاده بود و همان اصولی را که مورد نظر شریف امام رضوان‌الله تعالی علیه بود با قاطعیت تمام ابراز می کرد».
«اکنون این یادگار امام از میان رفته و ما را در فقدان خود مهموم و مغموم به جا گذاشته است. شکوۀ این غم جانکاه را به پیشگاه صاحب و مولای خود حضرت بقیة‌الله‌الاعظم می بریم و از او دعا برای صبر و تسلی می طلبیم و در عین حال نخستین تسلیت را هم به او می گوییم.»
سالگرد ارتحال تلخ و دردناک یادگار حضرت امام مرحوم حجة الاسلام والمسلمین حاج سید احمد آقا خمینی را به ساحت مقدس حضرت بقیة‌الله الاعظم امام عصر ارواحنا فداه و به حضور مقام معظم رهبری و به مردم شریف و انقلابی و خدامحور و به همه علاقمندان و ارادتمندان آن بزرگوار به خصوص به خاندان محترم و معزز و عزیزشان و به ویژه به فرزندان ارزشمندشان خاصه به جناب حجة الاسلام والمسلمین حاج سید حسن آقا تسلیت می گوییم.
11. ضد تحجر
یادگار امام دارای فکر باز و اندیشۀ روشن و برداشت درست و صحیح ا ز اسلام و حکومت اسلامی بود. تداوم خدمت خاضعانه به امام و اعتقاد راسخ و کامل نسبت به اندیشه های حضرت امام، از یادگار امام یک عنصر روشنفکر خدامحور ساخته بود. او می دانست اگر دو عنصر زمان و مکان در تحلیلهای اسلامی مورد مداقه طرفداران حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه قرار نگیرد این حکومت به فرض ایجاد، تداوم نخواهد یافت. به عبارت روشنتر در دید امام خمینی تفاوت زیادی بین حکومت اسلامی و تلاش در جهت ایجاد حکومت اسلامی با تفکرات و عملکردهای مسلمانان و مسلمان نماها دارد.
اصولاً یکی از مشکلات بزرگ انبیاء مشکل متحجرینی بود که در کنار آنها بودند. متحجرها در تبلیغ افکار آسمانی پیامبران یا به دلیل عدم درک صحیح از دین و یا به دلیل نقص و ضعف خود، دین را به گونه ای متفاوت تبلیغ می کردند. این دو گروه اگرچه در دو جهت حرکت می کردند اما در ضربه زدن به اسلام عملاً متحد و متفق بودند. در خلال انقلاب اسلامی، انقلاب با چنین موانع سخت روبرو بود. هرچند اندیشۀ تابناک
حضورج. 43صفحه 179
و پاک حضرت امام این تفکرات انحرافی و اشتباه را به دور ریخت و سیل خروشان انقلاب، جایی برای خودنمایی این تفکرات نازیبا و غیر معقول نگذاشت ولی هرچه بود واپسگراها با اندیشه های سخیف خود ضربات سختی را بر اسلام و انقلاب و بر امام وارد آوردند.
یکی از مشکلات اولیه حضرت امام، قبل از تبعید مشکل علماء متحجر و متعصب بود. اینگونه افراد که اصولاً اعتقادی به حکومت اسلامی نداشتند با هرگونه نوگرایی در اندیشه اسلامی مخالف بودند. به میزانی که تفکرات روشن اسلام ناب پیش می رفت و سنگرها و خاکریزهای واپسگراها را فتح می کرد طرفداران اندیشه های اسلام منهای حکومت، به مقاومت و مخالفت می پرداختند. در این مخالفت تنها چیزی که مدنظر آنها نبود خدا و اسلام و مسلمانان و مسلمانی بود. اسلام بیشترین ضربه را از همین گروه خورده و می خورد و خواهد خورد.
حضرت امام یک شخصیت برجستۀ اسلام بودند. ایشان با همین تفکر، یک تنه وارد مبارزه با رژیم ستمشاهی شدند. همزمان نیز آمریکا را به عنوان پشتیبان رژیم شاه مورد حمله قرار دادند. اما متأسفانه در کنار شاه و آمریکا، شاهد عناصری از مسلمانان و به خصوص بعضی از روحانی نماها بودیم که با تفکر انقلابی امام به مخالفت برخاستند. در آن سالها انسان به روشنی می توانست تناسب و وجوه مشترک بین اضلاع این مثلث شوم را پیدا کند.
یکی از ابواب روشن و زیبایی که حضرت امام در انقلاب بر روی مردم مسلمان گشودند. باب زیبا و روح بخش و شورانگیز تفسیر قرآن کریم بود.
دید خدابین حضرت امام، اسلام را به گونه دیگری می دیدند و طبعاً مشاهدات حضرت امام با برداشتهای دیگران متفاوت بود. مسلمانان وقتی اسلام ناب و عزت‌بخش را از زبان امام شنیدند به ایشان گرویدند و شدیداً از امام حمایت کردند.
پس از آنکه حضرت امام درس تفسیر را
حضورج. 43صفحه 180
آغاز کردند و به خصوص بعد از انتشار تفسیر سوره حمد تفسیر سوره اعلی موجی از رضایت در مردم ایجاد شد و رغبت به این تفسیر بیشتر گشت و علاقمندان به قرآن رو به افزایش گذاشت. به خصوص علماء و اهل تفسیر همانهایی که سالیان دراز عمر پربرکت خود را در مطالعه تفاسیر گذرانده بودند تفسیر امام را بسیار زیبا و عالی و مطابق با واقع خواندند. در یکی از ملاقاتهایی که با حضرت آیة‌الله شب زنده دار که از علما و مفسرین مشهور در حوزه پر برکت قم اند نظرشان را نسبت به تفسیر حضرت امام پرسیدم. ایشان با تواضع گفت: بسیار استفاده می کنم. تفسیر بسیار متین و بسیار خوبی است. ایشان در ادامه گفت من قبل از اینکه درس تفسیر امام از تلویزیون پخش شود وضو می گیرم و روبروی تلویزیون می نشینم تا درس امام پخش شود. برداشتها و اظهارنظرهای مشابهی از دیگر علما و مفسرین مستقیم و غیرمستقیم را شنیده ام. اما تفسیر حضرت امام در بعضی از علماء دیگر اثر متفاوت داشت. همینها به قدری فشار بر امام وارد آوردند تا سرانجام امام تصمیم به قطع درس تفسیر خود شدند.
یکروز پس از ملاقات با حضرت امام، از یادگار امام، علت قطع درس تفسیر را پرسیدم. یادگار عزیز امام مرا به دفتر بردند و ضمن اظهار تأسف همراه با خشم و نفرت نسبت به تحجرگراها، بخشی از اظهارات و پیغامها را برای من نقل کرد. بسیار متأسف شدم. یادگار گفت:
«آقای بشارتی! ببینید امام شما و امام مردم از دست اینها چه می کشند» گفتم خوب بود به رغم این حرفها و پیغامها، امام درس تفسیرشان را ادامه می دادند. آخر اینگونه افراد هیچوقت با امام نبوده اند تا بخواهند در تفسیر با امام همراهی کنند. یادگار امام جمله ای از پیغام یکی از همان قماش جماعت برای من نقل کردند که قلم هم از نقل و شرح آن شرم دارد...
حاج احمد آقا هرگز با طرفداران این تفکر زشت و نامعقول و غیر صحیح کنار نیامد. او هیچگاه با آنها سر همراهی نداشت. مخالفت یادگار امام با طرفداران تحجر به میزان مخالفت آن مرحوم با شاه و آمریکا بود.
ایشان یکبار به من گفت: «اگر امام عصر هم بیایند و از حکومت اسلامی دم بزنند همینها با آقا مخالفت خواهند کرد.»
12. طرفداری صادقانه از مقام معظم رهبری
خدا رحمت کند یادگار امام را. رحمت
حضورج. 43صفحه 181
کند امام را و خدا رحمت کند همه کسانی که؛ تعهد و پارسایی و صادقانه از خدا می گویند و در گفته خود صادقند. الحق که یادگار امام اینگونه بود. دریغ و درد که از من خواسته شده است که به مناسبت هشتمین سال ارتحال یادگار امام مقاله بنویسم. خوب بود که این مهم بعهدۀ شخص دقیقتر، سیاسی تر، مهذب تر، دین شناس تر، امام شناس تر و یادگار امام‌شناس تر واگذار می شد. چون آنها بهتر می توانستند از عهدۀ این مهم برآیند... چند روزی از ارتحال حضرت امام و تعیین حضرت آیة‌الله خامنه ای به عنوان جانشین امام بیشتر نگذشته بود. من تعدادی از مهمانان لبنانی را که برای عرض ارادت و تبریک به مقام معظم رهبری به ایران آمده بودند، به دیدار یادگار امام بردم. بعد از ملاقات، آنگاه که مجلس خلوت شد از یادگار امام عمق نظرشان را نسبت به مصوبۀ خبرگان رهبری پرسیدم: یادگار امام در حالیکه لبخندی ملیح و عمیقی بر لب و چهره داشت گفت:
آقای بشارتی خیلی خوب شد. خوب خوب. بهترین کاری که اعضای خبرگان در همه عمرشان داشتند انتخاب آیة‌الله خامنه ای به عنوان جانشین امام بود. بهترین کار ممکن سپس ادامه داد. تا قبل از انتخاب آیة‌الله خامنه ای دشمنان داخلی و خارجی انگشت بر روی ماشه اسلحه گذاشته بودند و تمامی انقلاب را نشانه رفته بودند. اما تعیین آقا، توطئه آنها را خنثی کرد. کار خبرگان از دو جهت قابل توجه بود.
اولاً: خبرگان در تعیین رهبر سرعت عمل بسیار به خرج دادند. آنها قبل از آنکه برای دشمن فرصت فکر کردن به بعد از امام پیش بیاید تصمیم سریع و قاطعی گرفتند. این سرعت بسیار مهم و تعیین‌کننده بود.
ثانیاً: انتخاب اصلح خبرگان علاوه بر سرعت، بهترین فرد ممکن را برگزیدند. دیگر بهتر از آیة‌الله خامنه ای هیچکس نبود که بتواند جانشین امام شود. سپس جمله بسیار مهمی یادگار بر لب راند. ایشان گفت: «به خدا قسم اگر آقا هرکاری به من بگویند انجام می دهم تا نشان دهم که آقا به راستی و به حق جانشین شایسته ای برای حضرت امام است.»
یادگار امام در این قول خود صادق بود. ایشان تا روزهای پایانی عمر پربرکت خود هرگز از حمایت همه جانبه از رهبری دست برنداشت و در پنهان و آشکار از ایشان و عملکردهای ایشان حمایت کرد. یادگار امام به خاطر همین مواضع اساسی و صادقانه مورد انتقاد گروهی از دوستان سابق خود قرار
حضورج. 43صفحه 182
گرفت. کسانیکه اسلام و انقلاب و روحانیت و لباس مقدس روحانیت را هم بهانه و وسیله ای برای تبلیغ و ترویج افکار شوم و زشت خود قرار داده و می دهند. همانها که اگر از انقلاب و امام هم حمایت کردند کاملاً سیاسی و یا اعتقادی بود.
آنها بعد از انتخاب آیة‌الله خامنه ای به عنوان جانشین برحق حضرت امام، به شدت ناراحت شدند و خشم و ناراحتی خود را به اشکال مختلف بروز داده و می دهند. آنها به غلط گمان می کردند می توانند یادگار امام را تحت تأثیر تلقینات و دساوس زشت خود قرار دهند. یادگار امام شدیداً و قویاً آنها را از خود راندند...
البته خصوصیات یادگار حضرت امام خیلی بیشتر از اینهاست. امید است علاقمندان و اهل تحقیق و هواداران انقلاب اسلامی و علاقمندان به حضرت امام و ارادتمندان مقام معظم رهبری و دوستداران یادگار امام هرکدام بعدی از ابعاد زندگی افتخارآمیز یادگار امام را به تصویر بکشند و دین خود را نسبت به خاندان حضرت امام ادا کنند.
یادداشتها:
حضورج. 43صفحه 183